ЗертханалыҚ жҰмысты дҰрыс жазу мысалы

Күні:

Тақырыбы:Гомофункционалды көмірсутектері туындыларының реакцияға түсу қабілеттіліктері. Спирттерге, фенолдарға, аминдерге, альдегидтерге, кетондарға және карбон қышқылдарына сапалық реакциялар.

№1 Жұмыс. Спирттер мен фенолдардың суда ерігіштіктері.

Реакциялардың химизмі:

1. С₂Н₅ОН + Н₂О мөлдір ерітінді

этил спирті

2.

+ Н₂О лай ерітінді

3-метилбутанол-1

3.

+ Н₂О мөлдір ерітінді

глицерин

4.

+ Н₂О лай ерітінді

фенол

БАҚЫЛАУ:

Этил спирті мен глицерин ерітінділері мөлдір, ал изоамил спирті мен фенол ерітінділері лай екендігі байқалды.

ҚОРЫТЫНДЫЛАР:

Төменгі молекулалы спирттер, мысалы этил спирті суда жақсы ериді. Көмірсутек радикалдарының артуына қарай, мысалы изоамил спиртінің ерігіштігі төмендейді. Глицерин молекуласында гидроксил топтарының саны көп болғандықтан оның ерігіштігі артады.

№ 1 ЖҰМЫС. спиртТЕР МЕН ифенолДАРДЫҢ СУДА ЕРІГІШТІКТЕРІ.

Реактивтер: спирттер: этил, изоамил, глицерин; фенол.

Үш пробиркаға 2-3 тамшыдан этил спиртінің, изоамил спиртінің, глицериннің ерітінділерін тамызады, төртінші пробиркаға фенолдың 1-2 кристалын салады (Сақ болыңыз!Қолмен алмаңыз!). Этил спирті мен глицерин мөлдір ерітінді, ал изоамил спирті мен фенол лай ерітінді түзеді.

Реакциялардың химизмі:

Гидроксилді топтары бар көмірсутектерінің туындылары сумен сутектік байланыс түзеді.

Осының нәтижесінде төменгі молекулалы спирттер суда жақсы ериді.Радикалдарының артуына қарай ерігіштіктері төмендейді.Молекулада гидроксил топтарының көбеюіне қарай оның ерігіштігі артады.Этил спирті мен глицерин ерітінділері бар пробиркаларды келесі тәжірибелер үшін сақтаңыздар.

№ 2 ЖҰМЫС. спиртТЕР МЕН фенолДАРДЫҢ индикаторҒА ӘСЕРІ.

Реактивтер:көк лакмус қағазы

Этил спирті, глицерин және фенол бар пробиркалардағы ерітінділерге (1 жұмыс)лакмус қағазын батырады. Оның түсі өзгермейді. Спирттерді бейтарап қосылыстар деп есептеуге болады. Фенолдар суда қышқылдық қасиет көрсететін болғандықтан диссоцияцияланады.

Реакцияның химизмі:

Бірақ фенол өте әлсіз қышқылдық қасиет көрсетеді. Ол көмір қышқылынан да әлсіз болғандықтан лакмус қағазының түсін өзгертпейді.

№ 3ЖҰМЫС. ГЛИЦЕРИННІҢ СІЛТІЛІК ОРТАДА МЫС (II)ГИДРОКСИДІМЕН ӘРЕКЕТТЕСУІ.

Реактивтер:глицерин, 10% натрий гидроксидінің ерітіндісі, 2% мыс сульфатының ерітіндісі.

Пробиркаға 2-3 тамшы натрий гидроксидінің, 1тамшы мыс сульфатының ерітінділерін тамызады, мыс гидроксидінің көк түсті тұнбасы түзіледі.

Тұнбаға 1тамшы глицерин ерітіндісін тамызады да шайқайды. Тұнба ериді де қою-көк түсті мыс глицератының ішкі комплексті қосылысы түзіледі.

Реакцияның химизмі:

Мұндай қосылыс түрін хелатты қосылыс (грек тілінен-хеле-қайшы тәрізді) деп атайды. Мыс глицератының сілтілік ерітіндісі зәрдегі глюкозаны ашуға қолданылады.

Реакцияның химизмі:

№ 4 ЖҰМЫС. НАТРИЙ ФЕНОЛЯТЫН АЛУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҰЗ ҚЫШҚЫЛЫ-МЕН ЫДЫРАУЫ.

Реактивтер:10% натрий гидроксидінің ерітіндісі , 7% тұз қышқылының ерітіндісі.

Фенолдың судағы лай ерітіндісіне (1жұмыс) тамшылатып мөлдір натрий феноляты түзілгенше натрий гидроксидін тамызады.

Реакцияның химизмі:

Спирттерге қарағанда фенолдар әлсіз қышқылдық қасиет көрсететіндіктен, олар метал натриймен ғана емес натрий гидроксидімен де әрекеттесіп натрий фенолятын түзеді. Ерітіндіге бірнеше тамшы тұз қышқылын лайланғанша тамызады. Бұл фенолдың бөлініп шыққандығын білдіреді.

Реакцияның химизмі:

№ 5 ЖҰМЫС. ЭТИЛ СПИРТІНІҢ ХРОМ ҚОСПАСЫМЕН ТОТЫҒУЫ.

Реактивтер:этил спирті, хром қоспасы.

Құрғақ пробиркаға 3тамшы хром қоспасын және 1тамшы этил спиртін тамызады. Аздап қыздырады. Қызыл қоңыр ерітінді жасыл түске боялады және сірке альдегидіне тән иіс сезіледі.

Реакцияның химизмі:

№ 6 ЖҰМЫС. ФЕНОЛДЫҢ ТЕМІР ХЛОРИДІМЕН(III) РЕАКЦИЯСЫ.

Реактивтер:1% фенол ерітіндісі, 1% темір хлоридінің (III) ерітіндісі.

Пробиркаға 2-3 тамшы фенол ерітіндісін тамызады да үстіне 1тамшы темір хлоридінің (III) ерітіндісін тамызады. Ерітінді күлгін түске боялады. Фенолдар темір хлоридімен әртүсті комплексті қосылыстар түзеді, сондықтан бұл реакция фенолдарды ашуға сапалық реакция бола алады.

Реакцияның химизмі:

№ 7 ЖҰМЫС. БЕЛОКТЫ ФЕНОЛМЕН ТҰНБАҒА ТҮСІРУ.

Реактивтер:қаныққан фенолдың судағы ерітіндісі, белоктың судағы ерітіндісі.

Пробиркаға 2-3 тамшы фенол ерітіндісін тамызады да үстіне 1тамшы белок ерітіндісін тамызады. Ерітінді фенолдың әсерінен лайланады, яғни белок тұнбаға түседі. Фенолдың бұл әсері дезинфекциялауға қолданылады.

Реакцияның химизмі:

№ 8 ЖҰМЫС. диэтил эфирІН АЛУ.

Реактивтер:этил спирті, концентрлі күкірт қышқылы.

Құрғақ пробиркаға 2тамшыдан этил спиртін және концентрлі күкірт қышқылын тамызады.Ерітінді қоңыр түске боялғанша қыздырады.Ыстық қоспаға тағы да 2 тамшы этил спиртін тамызады. Өзіне тән иісі бар диэтил эфирі түзіледі.

Реакцияның химизмі:

Диэтил эфирі медицинада наркоз ретінде қолданылады. Бірақ бұл жағдайда наркоз үшін деп жазылған ерекше таза диэтил эфирін қолданады.

№ 9 ЖҰМЫС. Окисление формальдегидТІ МЫС ГИДРОКСИДІМЕН(II)ТОТЫҚТЫРУ.

Реактивтер:10% формальдегид ерітіндісі, 2% мыс сульфатының ерітіндісі, 10% натрий гидроксидінің ерітіндісі.

Пробиркаға 3-4тамшы натрий гидроксидінің ерітіндісін және мыс сульфатының ерітіндісін тамызады. Түзілген тұнбаға(мыс гидроксиді) 2-3 тамшы формальдегид ерітіндісін тамызады. Пробирканы сәл қыздырады. Алдымен сары түсті мыс гидроксидінің тұнбасы түзіледі, ол қызыл түсті мыс оксидіне(1)айналады.

Реакцияның химизмі:

Бұл реакция альдегидтерге сапалық реакция болып табылады.

№ 10 ЖҰМЫС. БЕЛОКТЫ ФОРМАЛИНМЕН ТҰНБАҒА ТҮСІРУ.

Реактивтер:белоктың судағы ерітіндісі, формалиннің (40% формальдегидтің судағы ерітіндісі).

Пробиркаға 3-4тамшы белок ерітіндісін, 1-2 тамшы формалинді тамызадыда араластырады. Формалиннің әсерінен белок тұнбаға түседі. Формалиннің дезинфекциялауға және анатомиялық препараттарды консервілеуге (сақтауға) қолданылуы осы қасиетіне негізделген.

№ 11 ЖҰМЫС. Цветная реакция на ацетон НЫҢ натрий нитропрус-сидІМЕН ТҮСТІ РЕАКЦИЯСЫ.

Реактивтер:6% натрий нитропруссидінің ерітіндісі, 10% р натрий гидроксидінің ерітіндісі, натрий-ацетон-сулы ерітіндісі, 10% натрий ацетатының ерітіндісі.

Пробиркаға 2-3тамшы натрий нитропруссидінің ерітіндісін Na₂[Fe(CN)₅NO], 1 тамшы ацетон ерітіндісін және 1 тамшы натрий гидроксидінің ерітіндісін тамызады. Ерітіндінің түсі қызыл түстен қызыл-сары түске айналады. 1-2 тамшы сірке қышқылын тамызады, сол уақытта қызыл-шие түс пайда болады.

Бұл реакция клиникада зәрден ацетонды ашуға қолданылады(қант диабетінде).

Реакцияның химизмі:

№ 12 ЖҰМЫС. ҚЫМЫЗДЫҚ ЖӘНЕ СІРКЕ ҚЫШҚЫЛДАРЫНЫҢ ДиссоциацияСЫ.

Реактивтер:10% сірке қышқылының ерітіндісі, қымыздық қышқылы, лакмус қағазы.

Бір пробиркаға 2-3тамшы сірке қышқылын тамызады, екінші пробиркаға бірнеше қымыздық қышқылының кристалдарын салады. Әр пробиркаға 5тамшыдан су құйып араластырады. Ерітінділерге лакмус қағазын салып ерітінділердің қышқылдығын анықтайды. Қышқылдардың диссоцияциялануын жазыңдар

№ 13 ЖҰМЫС. ҚҰМЫРЫСҚА ҚЫШҚЫЛЫН КАЛИЙ ПЕРМАНГАНАТЫМЕН ТОТЫҚТЫРУ.

Реактивтер:калий перманганаты, 10% күкірт қышқылының ерітіндісі, барит суы, натрий формиаты.

Пробиркаға бірнеше натрий формиатының түйірін салыңыз, оған 3тамшы күкірт қышқылын және 2тамшы калий перманганатын қосыңыз. Пробирканы газы шығатын түтігі бар тығынмен тығындайды, түтіктің төменгі жағын 4-5 тамшы барит суы бар пробиркаға салады да пробирканы қыздырады. Екі пробиркада қандай өзгерістер байқалады? Құмырысқа қышқылының калий перманганатымен тотығу реакциясын жазыңдар.

Реакцияның химизмі:

№ 14 ЖҰМЫС. СІРКЕ ҚЫШҚЫЛЫНЫҢ ТОТЫҚТЫРҒЫШТАРҒА ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ.

Реактивтер:10% сірке қышқылының ерітіндісі, 0,5% калий перманганатының ерітіндісі, 10% күкірт қышқылының ерітіндісі.

Пробиркаға 2-3 тамшы сірке қышқылының ерітіндісін тамызады да үстіне 2-3тамшы суды, калий перманганатын және күкірт қышқылын тамызады, пробирканы шайқап араластырады. Не байқалады? Құмырысқа қышқылы мен сірке қышқылының тотықтырғыштарға қатысы туралы қорытынды жасаңдар.

Реакцияның химизмі:

Газды жаққанда ол көгілдір түсті жалын береді.Осы реакция арқылы сірке қышқылын құмырысқа қышқылынан ажыратады, ол мұндай реакция бермейді.

№ 15 ЖҰМЫС. ҚЫМЫЗДЫҚ ҚЫШҚЫЛЫН КАЛЬЦИЙ ТҰЗЫ ТҮРІНДЕ АШУ.

Реактивтер:1% қымыздық қышқылының ерітіндісі, 5% кальций хлоридінің ерітіндісі.

Пробиркаға 2-3тамшы қымыздық қышқылының және 1тамшы кальций хлоридінің ерітіндісін тамызады. Кальций оксалатының ақ тұнбасы түзіледі.

Реакцияның химизмі:

Кальций оксалатының кристалы клиникалық зерттеулерде зәрден анықталады.

№ 16 ЖҰМЫС. СІРКЕ-ЭТИЛ ЭФИРІН(ЭТИЛАЦЕТАТ) АЛУ

Реактивтер:сусыз натрий ацетаты,этил спирті, концентрлі күкірт қышқылы.

Құрғақ пробирканың деңгейі 2мм-ге дейін толатын натрий ацетатының ұнтағын салады және үстіне 3тамшы этил спиртін тамызады. Тағы да 2тамшы концентрлі күкірт қышқылын тамызып қыздырады. Бірнеше секундтан кейін сірке-этил спиртіне тән хош иіс сезіледі.

Реакцияның химизмі:

Катализатор ретінде күшті қышқылдың (Н₂SО₄) қатысымен жүрген этерификациялану реакциясы нуклеофилді орнбасу механизмі (S_N) арқылы жүреді.

Бақылау:

Бұл сабақтың бағалау әдісі компотенциясына кіреді:

«Білім» компетенциясын бағалау: ауызша жауап беру, кіші топтармен жұмыс істеу (тәжірибелік жұмыстарды түсіндіре білу), жазбаша сұрау(билеттер немесе тесттер арқылы), үйге берілген тапсырмаларды орындау(жаттығулар мен тесттерді жасап келу) арқылы бағаланады.

БАҚЫЛАУ:

Жаттығулар

1) Адреналин – бүйрекүсті милы қабатының гормоны, норадреналин мен дофамин адреналиннің алғы заттары:

Функционалды топтарына қарай жіктелу сипаттамасын беріңіз және қышқылдық-сілтілік қасиеттерін анықтаңыз. Норадреналиннен адреналинді алу реакциясының схемасын жазыңыз.

2) Пропанол-2, бензил спирті, фенол, гидрохинон, этантиолдың қышқылдық қасиеттерін дәлелдеңіз. Қандай қосылыстар натрий гидроксидімен әрекеттесу арқылы қышқылдық қасиет көрсетеді? Реакцияларын жазыңыз. Келесі заттардың тотығу реакцияларын жазыңыз: 1) пропанол-2; 2) бензил спирті; 3) гидрохинон; 4) метанол; 5) метантиол. Осылардың ішінде кофермент Q-дың әсеріне ұшырайтын қандай реакция?

3) Келесі аминдердің негіздігіне радикалдар қалай әсер етеді: метиламин, метилэтиламин, анилин. Бұл аминдердің хлорлы сутекпен тұз түзу реакцияларын жазыңыз.

4) 3-гидрокси-2,2,4-триметилпентанальді алу үшін альдолдық конденсация реакциясында қандай заттар пайдаланылады?

5) Келесі түрөзгерістерді орындаңыз:

C₂H₅OH,Н⁺ KMnO₄,H₂O H₂O,H⁺ NH₃

акролеин А Б В Г

Өнімдерді атаңыз.

6) Төмендегі реакция схемаларын толықтырып жазыңыз:

Сірке қышқылы + НSКоА® А + Н₂О

Малон қышқылы + НSКоА® В + Н₂О

А + В Г

Бұл реакцияның биологиялық маңызын түсіндіріңіз.

7) Қымыздық қышқылы мен малон қышқылы қыздырғанда декарбоксилденеді,неге ангидридтер түзбейтіндігін түсіндіріңіз. Реакцияларын жазыңыз.

№7 Тәжірибелік сабақ

ТАҚЫРЫП:Биополимерлердің физика-химиялық қасиеттерінің ерекшеліктері. Белоктардың жалпы қасиеттері. Жоғарымолекулалық заттардың ісіну кинетикасын тәжірибе арқылы зерттеу. Пептидтер мен белоктарға сапалық реакциялар.

МАҚСАТЫ:

1. ЖМЗ молекулаларының құрылыс ерекшеліктеріне қарай ерітінділерінің физика-химиялық қасиеттерін түсіндіре білуге үйрету.

2. Полимердің ісіну кинетикасын және белоктың изоэлектрлік нүктесін анықтауға дағдыландыру.

3. α-аминқышқылдарына, пептидтерге, белоктарға сапалық реакциялар жасауға және алынған нәтижелерді дәлелдеуге дағдыландыру.

ОҚЫТУ МАҚСАТТАРЫ:

Білім алушының мүмкіндігі бар:

1) ЖМЗның әртүрлі типтерін атауға және белоктар мен биополимерлер ерітінділерінің негізгі қасиеттерін түсіндіруге.

2) Белоктардың тұрақтылықтарының бұзылуына себепші негізгі процестерді түсіндіре білуге.

3) Денатурация, тұз түзу (тұнбаға түсу), коацервация, синерезис, тиксотропия процестерінің анықтамаларын беру, физика-химиялық негізін және биологиялық рөлін түсіндіре білуге.

4) Полимерлердің ісіну кинетикасын тәжірибе арқылы көрсету және ісіну қисығын сала білуге.

5) Белоктың изоэлектрлік нүктесін ісіну дәрежесіне қарай анықтауға және алынған нәтижелер арқылы қорытындылар жасауға.

ТАҚЫРЫПТЫҢ НЕГІЗГІ СҰРАҚТАРЫ:

1) Тірі ағзаның биополимерлері. Белоктардың адам ағзасы үшін маңызы. Белок молекуласының құрылысы.

2) Ограниченное и неограниченное набухание. Степень набухания и факторы, влияющие на нее.

3) Биополимерлердің тұрақылығын бұзатын факторлар: денатурация, тиксотропия, синерезис, тұз түзу(тұнбаға түсу), коацервация. Сірненің, тиксотропияның және синерезистің медико-биологиялық маңызы.

4) Белоктардың денатурациясы. Денатурациямен бірге жүретін процестер; денатурацияны тудыратын физика- химиялық факторлар; денатурацияның физиология мен медициналық практика үшін маңызы.

5) Қанның онкотикалық қысымы және оның биологиялық маңызы. Биополимерлердің осмостық қысымын есептеудің ерекшеліктері. Галлер теңдеуі.

6) ЖМЗның тұтқырлығы. МаркаКун-Хаувинк теңдеуі. Қанның және басқа биологиялық сұйықтықтардың тұтқырлығы. Биореология туралы түсінік.

7) Белоктар – полиамфолиттер. Белоктың изоэлектрлік нүктесі және оны анықтау әдістері. Ортаның рНның қандай жағдайында белок қатарлас негіз және қышқыл бола алады? Электрофорез, белоктар ме пептидтерді бөлетін әдіс. Белок молекуласының зарядын қалай анықтайды?

8) Белоктарға сапалық реакциялар: ксантопротеин, нингидрин, биурет.

Оқыту мен сабақ беру әдістері:

1. Үйлескен түрде:

а) үйлесімді түрде сұрау (ауызша сұрау, кіші топтармен жұмыс, жазбаша сұрау);

б) үйге берілген тапсырманы тексеру.

2. Ойын түрінде оқыту әдісі

3. TBL әдісі

Оқыту құралдары: слайдтар, оқу кестелері, тақырып бойынша суреттер, тестілік тапсырмалар, билеттер.