Комірсулардың негізгі метаболизм жолдары

Ақпа венасы арқылы бауырға келген түрлі моносахаридтер глюкозаға айналады. Ағзада глюкозаның 5% гликогенге, 30% липидтерге айналады, 65% тотығады. Глюкозаның үш негізгі тотығу жолдары бар: анаэробты гликолиз, аэробты гликолитикалық жол, пентозофосфатты цикл.

Анаэробты гликолиз нәтижесінде бір глюкоза тотыққанда 2 сүт қышқылының молекуласы және 2 АТФ (энергия шығымы) түзіледі. Аэробты гликолитикалық жолмен тотыққанда 6СО₂ мен 6Н₂О және 36-38 АТФ (энергия шығымы) түзіледі. Пентозофосфатты жолдың маңызы ерекше : бұл процесте НАДФН₂тотықсызданады; ізінше ол тотықсыздандырғыш ретінде пайдаланады және аралық өнімі пентозофосфаттардан рибоза мен дезоксирибоза түзіледі.

Глюкозаның тотығу жолдары. Глюкоза 2 түрлі жолмен тотығады, 2/3

гликолитикалық , 1/3 пентозофосфатты жолмен тотығады.

Глюкозаның анаэробты жағдайда тотығуы гликолиздеп аталады.Анаэробты гликолиз кезінде 1 молекула глюкозадан 2 молекула лактат және 4 АТФ түзіледі, цитоплазмада жүреді.1 молекула глюкоза аэробты гликолитикалық жолмен тотыққанда 36 немесе 38 АТФ түзуге жеткілікті энергия бөледі.

Глюкозаның анаэробты гликолитикалық жолмен тотығуының энергиялық балансы: егер гликолиз глюкозадан басталса, глюкозо-6-фосфат пен фруктозо-1,6-дифосфаттың түзілуіне 2 молекула АТФ жұмсалады. Сонымен гликолиз нәтижесінде 4 АТФ түзіледі, ал қорда 2 АТФ қалады. Егер гликолиз гликоген ыдыраған кезде түзілген глюкозо-6-фосфаттан басталса, фруктозо-1,6-дифосфаттың түзілуіне 1 АТФ жұмсалып, 3 АТФ қорда қалады.

Глюкозаның аэробты жағдайда тотығуы келесі сатылардын тұрады:

· глюкозаның ПЖҚ-на дейін тотығуы (цитоплазмада);

· ПЖҚ-ның тотығудан декарбоксилденіп АСҚ түзуі (митохондрияда);

· АСҚ-ның ҮКЦ-де тотығуы; БТ ( энергия және эндогенді судың түзілуі); ТФ (АТФ түзілуі).

Глюкозаның аэробты жағдайда тотығуының энергиялық балансы: цитоплазмада 2 АТФ және 2 НАДН₂түзіледі. 1 молекула глюкоза аэробты жолмен тотыққан кезде 2 молекула ПЖҚ түзіледі. ПЖҚ митохондрияға түсіп тотығудан декарбоксилденіп 2 молекула АСҚ және 2 молекула НАДН₂түзеді. Митохондриядағы 2 молекула НАДН₂БТ-да тотығып 6 АТФ түзеді. 2 АСҚ Кребс циклінде тотығып 6 НАДН₂, 2ФПН₂ және 2АТФ, түзеді.Сонымен 2АСҚ тотыққанда 24 АТФ түзіледі. Митохондрияда: 24+6=30АТФ. 30АТФ+2АТФ(цитозолде гликолизде түзілген) = 32АТФ. 4 немесе 6АТФ цитозольді НАДН₂ глицерофосфатты (4) немесе малатты (6) шөрнек механизмі арқылы митохондрияға тасымалданып тотыққанда түзіледі.Сонымен глюкоза глицерофосфатты шөрнек механизмі арқылы тотықса 36 АТФ , малат шөрнек механизмі арқылы тотықса 38 АТФ түзіледі.

Пентозофосфатты цикл анаэробты жағдайда цитоплазмада жүреді, нәтижесінде СО₂ және НАДФН₂түзіледі. НАДФН₂ холестерин және бос май қышқылдарының синтезіне энергия көзі болып табылады. Сүтқоректілерде ПФЦ активтілігі бауырда, бүйрек үсті безінде, май тінінде, эмбрионалды тінде және сүт бездерінде лактация кезінде өте жоғары болады.

4-сатысы:Көмірсулар амасуының соңғы өнімдерінің бөлінуі

Көмірсулар амасуының соңғы өнімдері: Н₂О және СО₂. СО₂ карбоксилдену реакцияларына пайдаланылуы мүмкін , мысалы, БМҚ биосинтезіне жұмсалады. СО₂ негізгі бөлігі өкпе арқылы бөлінеді. Н₂О БТ кезінде түзіледі және гидролиз, гидратация үрдістеріне пайдаланылады, ал қалған бөлігі бүйрек, тері бездері, дем алған ауамен , аз мөлшері тоқ ішек арқылы бөлінеді .

ИЛЛЮСТРАЦИЯЛЫ МАТЕРИАЛДАР:

1. Презентация (слайдтар)

ӘДЕБИЕТТЕР:

Негізгі әдебиеттер:

Қазақ тілінде:

1.Северин Е.С.(қазақ тіліне аударған және жауапты редакторы А.Ж.Сейтембетова) «Биохимия», Мәскеу, 2014.

2. Сеитов З.С. Биологиялық химия, Алматы, 2012 ж.

3. Сейтембетов Т.С., Төлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.. Биологиялық химия.-Қарағанды, 2007.

Орыс тілінде:

13. Николаев А.Я. «Биологическая химия», 2007 г.

14. Северин Е,С. «Биохимия», 5-е изд., М.: ГЭОТАР-МЕДИА, 2009

Қосымша әдебиеттер: