Тапсырма. трассаның жоспарлық профилін құру.
Тапсырма. Профильді салу.
А3 парағына техникалық нивелирлеудің нәтижелері бойынша, ендік және көлденең профильдер салынады. Оның горизонталь масштабы – 1:2000, ал вертикаль масштабы – 1:200 етіп алынады.
Мөлшерлері және графаларының атаулары 1 суретте көрсетілгендей етіп профиль шаршысын сызып алу керек. Ол үшін қағаздың жоғарғы жағынан 12 см жер қалдырып, трассаның ұзындығынан 5 см ұзын горизонталь түзу жүргіземіз. Одан әрі төменірек аралықтары 1,0 см; 2,0 см; 1,5 см; 1,0 см; 1,5 см; 0,5 см; 0,5 см; 2,0 см болатын түзулер сызып шығу керек.
1-сурет. Профиль шаршысы
Профильді былайша құрып шығу қажет:
2.1. 7 графаны толтырып, ондағы пикеттер мен плюстік нүктелерді вертикаль сызықшалармен белгілеу керек.
Горизонталь масштаб 1:2000 алынады. Егер пикеттер арасында плюстік нүктелер болмаса, онда 100 аралық жазылмайды.
2.2. 6 графаға нивелирлеу журналынан алынған барлық пикеттер мен аралық нүктелердің (ендіктерден басқаларын) белгілерін 0,01 м-ге дейін дөңгедектеп жазу керек.
2.3. Профильдегі ең төменгі нүктеге дейінгі аралық 5-6 см-ден аспайтындай етіп шаршының жоғарғы сызығы үшін шартты горизонтты есептеу керек.
Вертикаль масштаб 1:200. Демек, ол 10-12 см. Егер жердің минималь белгісі 148,032м-ге тең болса (1-кесте), онда шартты горизонтты 138 м-ге тең деп алады.
2.4. Берілген нүкте және шартты горизонттың белгілерінің айырмашылығына тең болатын масштабта шаршының жоғарғы нүктесінен бастап ординаталарды салып шығу керек те, координаталарды түзулермен қоса отырып, жер бетінің трасса осі бойынша профилін саламыз.
2.5. Пикетаж журналы бойынша шаршыдағы «Трасса планы» бөлігіне (3 графа) трасса планын құрып шығу керек (2-сурет).
2-сурет. Пикетаждық журнал
тапсырма. Трассаның жоспарлық профилін құру.
3.1. Минималь ауытқуларда (0,01 аспайтын) жер жұмыстарының балансы сақталатындай етіп, жоспарлық түзу жүргізу керек.
3.2. Пикет белгілері және аралық нүктелердің жоспарлық түзуден ауытқуын есептейтін формула:
i= = +(i∙d) (9)
i=0.004 h=i∙d
i - мыңдық бөліктегі ауытқу,
h - жоспарлық сызықтағы майысу нүктелерінің артықшылығы,
di - майысу нүктелерінің аралығы,
d - пикет нүктелерінің аралығы.
Егер жер белгісімен сәйкес келмейтін болса, онда жоспарлық сызықтың басқы белгісін графикалық түрде анықтайды. 5 «ауытқу» бағытын көрсететін түзу жүргізіледі. Оның үстіңгі жағына ауытқу мәнін, ал төменгі жағына оның ұзындығы метрлік өлшемде жазылады.
Жобалық белгілер:
1. ГК0: 274,225+0,27 = 274,455
2. 274,503+(42∙0,004)= 274,668
3. 292,049+(26∙0,004)= 274,767
4. 277,776+(32∙0,004)= 275,295
5. 278,556+(100∙0,004)= 275,399
6. 276,45+(26∙0,004)= 275,599
7. 276,933+(50∙0,004)= 275,695
8. 278,034+(24∙0,004)= 275,775
9. 278,136+(20∙0,004)= 275,815
10. 278,227+(10∙0,004)= 275,863
11. 273,881+(12∙0,004)= 275,967
12. 274,059+(26∙0,004)= 276,095
13. 277,001+(32∙0,004)= 276,159
13. 277,001+(16∙0,004)= 276,247
14. 274,156+(22∙0,004)= 276,391
15. 274,16+(36∙0,004)= 276,495
16. 278,082+(26∙0,004)= 276,647
17. 278,061+(38∙0,004)= 276,839
18. 275,243+(48∙0,004)= 276,843
20. ГК6: 275,243+(14∙0,004)= 276,895
3.3. Жұмыстық белгілер «һж» (қара «Нкр» және қызыл «Нқз» белгілерінің айырмасы) есептелініп, үлгі бойынша жазылуы керек, яғни, дөңес жұмыстың белгілері төменгі жағына жазылады.
1. 274,455-274,225 = 0,27
2. 274,663-274,503 = 0,16
3. 274,767-272,049=2,71
4. 274,895-272,049-2,84
5. 275,295-277,776 = -2,48
6. 275,399-278,556= -3,15
7. 275,599-276,45= -0,85
8. 275,695-276,933= -1,23
9. 275,775-276,034= -2,25
10. 275,815-278,136 = -2,32
11. 275,863-278,227 = -2,36
12. 275,967-273,821 = 2,08
13. 276,095-274,059= 2,03
14. 276,159-277,001 = -0,84
15. 276,247-277,001 = -0,75
16. 276,391-274,156 = 2,23
17. 276,495-274,16 = 2,33
18. 276,647-278,082 = -1,43
19. 275,839-278,061 = -1,22
20. 276,895-275,243 = 1,64
3.4. Нольдік жұмыс нүктесіне дейінгі қашықтық
Тексеру: d=x+y (10)
X= У= (11)
Х-нольдік жұмыс нүктесінен сол жақтағы жақын нүктеге дейінгі қашықтық
У-трассаның жақын жатқан нүктелерінің қашықтық
Қ , Т, Б, Д шамалары 0,01 дәлдікпен анықталып, сызықтың жанынашаршыдағы «түзулер мен қисықтар» графасына жазылады. Трасса солға бұрылса, онда қисық ойық, ал оңға бұрылса –дөңес доғамен сызылады. Қисықтың негізгі нүктелерін есептейтін формулалар:
Қ = = =109,9м
T = = 300 ∙ tg =55,6м
Б = =55,6 ∙ =5,11м
Д = 2Т-Қ=2 * 55,6-109,9=1,3м (12)
БТ БТ
- Т + Т
ҚБ
+ Қ - Д
ҚС ҚС
ГК4+ 60
55,6
ГК4+4,4
1+9,9
ГК 5 + 14,3
ГК4+ 60
55,6
ГК4+ 60
1,3
ГК5+ 14,3
№3 ЕСЕП-ГРАФИКАЛЫҚ ЖҰМЫСЫ
АЛАҢДЫ НИВЕЛИРЛЕУ МАТЕРИАЛДАРЫН ӨҢДЕУ,
СИТУАЦИЯ МЕН РЕЛЬЕФКЕ ОРАЙ ПЛАН ҚҰРУ.
ГОРИЗОНТАЛЬ ЖӘНЕ ЕҢКІШ ЖАЗЫҚТЫҚТАРДЫ
ПРОЕКТІЛЕУ
0,25 метрлік рельеф қимасы болатындай етіп, миллиметрлік қағазды алаң планын 1:500 масштабында горизонтальдар арқылы салу керек, жұмыс белгілерін, еңкіш жазықтықтағы жұмыс көлемін есептеу керек.
Алаңның сол жақ төменгі бұрышындағы бастапқы репер белгісі (1 – сурет) ретінде 1 репер белгісін (2 есеп-графикалық жұмыс) алу керек.
Тапсырма жасау тәртібі:
1. Қабырғасы 20 м тең болатын 6 квадратты 1:500 масштабында салып, рейканың қара жағынан алынған белгілерді жазу керек.
ГИ =РРn + aк (1)
ГИ=165,51+1,841=167,351
станциясындағы құрал горизонтын есептеп, сол арқылы аралық нүктелер ретінде қалған квадраттардың төбесінің белгілерін анықтайды.
Н аралық= ГИ – а (2)
1. 167,351-1,135=166,22
2. 167,351-1,143=166,21
3. 167,351-1,497=165,85
4. 167,351-1,771=165,58
5. 167,351-1,435=165,92
6. 167,351-1,472=165,88
7. 167,351-1,565=166,79
8. 167,35-1,931=165,42
9. 167,351-1,841=165,51
10. 167,351-1,864=165,49
11. 167,351-2,127=165,22
12. 167,351-1,982=165,37
3. Ситуацияға орай және қима биіктігі 0,25 м болатындай етіп, 1:500 масштабында учаске планын сызу керек.
4. Горизонталь және еңкіш жазықтықтар проектісі салынады. Ол үшін горизонталь жазықтықтың орта белгілерін есептейді.
Нор= Ho + (3)
мұндағы
Но – 1,0 дейін дөңгелектенген алаң белгісінің ең аз мәні.
h1 - Номен квадрат төбесінің айырма белгілері.
h2 – Номен екі квадрат төбесіне ортақ белгілердің айырмасы.
h4 – Номен төрт квадратқа ортақ нүкте белгісінің айырмасы.
n – квадраттар саны.
Нор= (166,22+165,58+165,51+165,37)+2(166,21+165,85+165,22+165,9)+4(165,88+165,99)=165.73
H(пр)=165,51+0,03=167,351
hк= Нпр- Нк(4)
1. 165,76-166,22=-0,46
2. 165,76-166,21=-0,45
3. 165,76-165,85=-0,09
4. 165,76-165,92=-0,16
5. 165,76-165,88=-0,12
6. 165,76-165,79=-0,03
hж= Нпр- Нж
1. 165,76-165,58=0,18
2. 165,76-165,42=0,34
3. 165,76-165,51=0,25
4. 165,76-165,49=0,17
5. 165,76-165,22=0,54
6. 165,76-165,37=0,39
Горизонталь жазықтықты еңкіштігі 0,05 тең болатын орта сызықтың бойымен айналдыра отырып, еңкіш жазықтық аламыз; бұл сызықтың жұмыс белгілері өзгермейді, ал жоғарғы және төменгі сызықтардың белгілі 0,05 еңкіштікте көрсетілген бағытқа қарай өзгереді; формуласы
hi= Нпр- Нк (5)
Мұндағы hi– еңкіш жазықтықтың төбелерінің жұмыс белгілері.
1. 166,76-166,22=0,54
2.166,76-166,21=0,55
3. 166,76-165,85=0,91
4. 166,76-165,58=1,18
5. 165,76-165,92=-0,16
6. 165,76-165,88=-0,18
7. 165,76-65,79=-0,03
8. 165,76-165,42=0,34
9.164,76-165,51=-0,75
10.164,76-165,49=0,27
11.164,76-165,22=-0,46
12.164,76-165,37=-0,61
5. Еңкіш жазықтықтағы жұмыс мөлшерін есептеу керек. Оны Стрельчевский формуласы бойынша анықтайды.
Vж=𝑎24 ×|Σhж2|/|Σhж|+|Σhк|
Vк= 𝑎24×|Σhк2|/ |Σhж|+|Σhк|
(6)
мұндағы
Vж, Vк – жерді жабу және қазу жұмыстарының мөлшері,
а – квадрат қабырғасының ұзындығы, м.
hж – жабу белгісі, м.
hк – қазу белгісі, м.
Таблица
1.hж(1) = 1.09
2.hж(2) = 1.46
3. hж(3) =2.43
4. hж(4)= -
5. hж(5)= -
6. hж(6)= 0.34
1. hк(1)= 0.28
2. hк(2)= 0.09
3. hк(3)= 0.03
4. hк(4)= 1.75
5. hк(5)= 1.34
6. hк(6)= 1.1
1. Vж= 100*( )=89,3
2. Vж= 100*( /1.61)=134,2
3. Vж= 100*( )=241,1
4. hж(4) = -;Vж=-
5. hж(5) = -;Vж= -
6. Vж=100*( )=8,1
1. Vк= 100*( )=5,3
2. Vк= 100*( )=1,2
3. Vк= 100*( )=-
4. Vк=100*( )=175
5. Vк=100*( )=133
6. Vк= 100*( )=83,1
ΣVж=472,7; ΣVк= 397,6
Есептеулер таблица толтырылып отырылады. Жер жұмыстарының көлемі бүтін кубометрге дейін дөңгелектеніп жазылады.
Профильді көлем мәндерін қолдың қопсыту коэффициентіндегі санға орай дөңгелектеу керек. Баланс көлемі үшін Кк = 1,15 (қолдың қопсыту коэффициенті). Қолдың балансы үшін ±0,03 м түзетуі алынады
397,6×1,15=457,24
Баланс: 472,7-457,24=15,46м2
Істелінген жұмыс кафедрада көрсетілген үлгі бойынша қарындашпен жасалуы керек.
Орытынды
№1 есептік-графикалық жұмысты орындау кезінде бірінші тұйық теодолиттік жүрістің нүкте координаталарын таптым. Координат ведомостарын есептеуде: румбты, координата өсімшелерін (есептелген, түзетілген ), Х,У координаттарын, теодолиттік жүрістегі бұрыштың байланыспауын, теодолиттік жүрістегі өлшенген горизонталь бұрыштардың қосындысы, теодолиттік жүрістегі теория бойынша анықталған бұрыштардың қосындысын анықтадым.Дирекциялық бұрыштарды тапқаннан соң румбтарды анықтадым.Координата өсімшелерін өзінің формуласы арқылы анықтадым, ол -та cosrd арқылы, ал -та sinrd арқылы анықталды.
2-тапсырмада координата шаршыларын салу және теодолит жүріс нүктелерін белгілеу, оның 3 әдісі бар.Мен бұл тапсырманы 3-әдісті қолдану арқылы орындадым.
3-әдіс арқылы орындау кезінде геодезиялық транспортир, ватман қағазын, масштабтық сызғышты қолдандым. 3-әдісте орындалған жұмыстар пландық масштабтың белгіленуі, теодолиттік суретке түсіру,теодолиттік жүріс нүктелері және
20 метрлік лента арқылы қолданған әдістер: бұрыштық, сызықтық белгілеулер, перпендикулярлық, жарма. Абристік планға көшіру сызғышпен өлшегіштерді пайдаланып осы әдістер арқылы жасалды. Берілген абрис арқылы газ құбыры, дала, орман,шоссе,жыртынды, пішен белгілерін анықтадым.
Тахеометрлік суретке түсіру кестесін өңдедңм. Менің кестемде еңкіштік бұрыш, вертикаль дөңгелектегі оңға және солға бұрғандағы алынған санақтар, горизонталь сызба және ауытқу нүктелері берілді. Мұндағы әр ұяшықта берілген, дальномер арқылы өлшенген арақашықтық ,инструмент биіктігі, визирлік биіктік берілді. Осы кестеге сәйкес тек Н-ты есептеп толтырдым.
№1 есептік-графикалық жұмыстың соңында тахеометрлік сурет нүктесін анықтау және топографиялық план салу барысында полярлық әдісті,яғни транспортир,сызғыш арқылы және белгілі план масштабы бойынша горизонталь сызба жүргізу әдісімен жасадым. Белгіленген пикеттер арқылы еңкіштік бағытты еске ала отырып, горизонтальдар жүргіздім.Теодолиттік түсіру абрисін пайдалана отырып әрі тахеометрлік кестедегі ескертпелерді қолдана отырып шартты белгілер арқылы сызбаны түсірдім. №1есептік-графикалық жұмысты осымен аяқтадым.
№2 есептік-географиялық жұмысты орындау барысында геометриялық нивелирлеу журналының бланкісі мен бастапқы мәліметтері берілген тапсырмалар журналын қарап, трассадағы байланыстырушы және аралық нүктелердің белгілерін есептедім. Ендік профильде жобалау түзуін салдым. Рп1 және Рп2 белгілерін оқытушыдан алып, ГИ, Н, һор мәндерін берілген формулалар бойынша есептеп шықтым.
Есептеулерді жүргізгеннен соң, Автокад бағдарламасында профиль шаршысын стандарты өлшемдер бойынша сыздым. Горизонталь масштабты 1:2000, ал вертикаль масштабты 1:200 деп алдым. Профиль сызықтарын тұрғызу барысында жобалық белгілерді таптым. Кейіннен шартты горизонтты тауып, маңызды сызықтарды жүргіздім. Ноль нүктелерге дейінгі аралықтағы сандарды есептеп шығардым.
№3 есептік-графикалық жұмыс геометриялық нивелирлеу жұмысына негізделген. Бұл жұмыста 0,25 метрлік рельеф қимасы болатындай етіп, Автокад бағдарламасында алаң планын 1:500 масштабында горизонтальдар арқылы салдым, жұмыс белгілерін, еңкіш жазықтықтағы жұмыс көлемін есептедім. Алаңның сол жақ төменгі бұрышындағы бастапқы репер белгісі ретінде 1 репер белгісін мұғалімнен алдым. Қабырғасы 20 м тең болатын 6 квадратты 1:500 масштабында салып, рейканың қара жағынан алынған белгілерді жаздым. Станциясындағы құрал горизонтын есептеп, сол арқылы аралық нүктелер ретінде қалған квадраттардың төбесінің белгілерін анықтадым. Ситуацияға орай және қима биіктігі 0,25 м болатындай етіп, 1:500 масштабында учаске планын сыздым. Горизонталь және еңкіш жазықтықтар проектісі салынады. Ол үшін горизонталь жазықтықтың орта белгілерін мына формуламен есептедім.
Нор=
Горизонталь жазықтықтық жұмыстың белгілерін осы формула арқылы есептедім:
hк,hж= Нпр- Нк
Жер жұмысының нольдік баланс белгісін пайдалану үшін, көрсетілген мысалға қарап, алаңның 0,03м орта белгісін алдым.
Кейіннен горизонталь жазықтықты еңкіштігі 0,05 тең болатын орта сызықтың бойымен айналдыра отырып, еңкіш жазықтық алдым. Бұл сызықтың жұмыс белгілері өзгермейді, ал жоғарғы және төменгі сызықтардың белгілі 0,05 еңкіштікте көрсетілген бағытқа қарай өзгерді.
Бұл жұмыстың соңында горизонталь және еңкіш жазықтықтардағы жұмыс мөлшерін берілген Стрельчевский формуласы бойынша есептедім. Шыққан нәтижелерді Автокад бағдарламасына кестеге енгіздім.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Игильманов А.А. Инженерлік геодезия. Астана. Фолиант. 2007. – 170б.
2. Нуржумин Е.Қ Игильманов А.А Мансурова А.Ф Ипалаков Т.Т Инженерлік геодезия курсы бойынша негізгі есеп – графикалық жұмыстарын орыгдауға арналған оқу әдістемелік құрал.
3. Нұрпейісова М.Б. Геодезия. Астана. ЕҰУ. 2010. – 260б.
4. Атымтаев Б.Б Пентаев Т.Б. Инженерлік геодезия. Алматы. ЭВЕРО. 2005ж. – 184 б.