Тақырып 9. Философиялық антропология. Әлеуметтік философия

Жоспар:

1. Қоғам және оның табиғи негіздері

2. Қоғамның құрылымы

3. Ашық қоғам. Жабық қоғам. Қоғам туралы концепциялары

4. Қазақстандық қоғам дамуының перспективалары

Әлеуметтік философия предметі. Адамдар бірге өмip cүpin, коғамды қальштастырады. Қоғам – зерттеудiң күрделі нысаны. Қоғамдык проблемалар жиынтығын талдауда түрлі-түрлі философияык жолдар бар. Сондыктан коғамды зерттеу үстінде ол туралы жазылған көптеген еңбектермен және интерпретациялармен санасуға тура келеді. Қоғами процестер жөніндегі ғылым социология деп аталады.

Тарихи кесімдегі қоғам түciнiri. Ежелден-ақ антикалык философияда қoғam талданалып койылған. Демокрит адамдар басында әшейін табиғат сыйларын пайдаланды (жинау) дел пайымдады. Мұқтаждык ыкпалымен олар қолдарын, ақылын, түciнiнiп дамытты, еңбек құралдарын жасап колдануды, баспана салуды және киім тігуді үйренді.

Аристотель адамды қоғады тірлік иесі, «саяси хайуан» деп атады. Жаңа дәуір философиясында, онын гш пде гоббс енбектергнде,
адам когамы та6и£и жене азаматтык деп аталатын екг жагдайга
болгндг. Табиги жардайда падам адамга каскыр» деген кагидамен

Kypec нсурдг. Келе-келе адамдар келгсгм жасап, Co^pan сейкес еркгм Аз кукыктарынын бгр белгггн мемлекетке бергп, нетижесгнде азамат­тык когам пайда болды.

Маркс қoғaм индивидтер бір-бірінде болатын байланыстар мен катынастардын жиынтығын білдіреді деп санады.

Позитивизм (Конт, Спенсер) өзінін ғылыми білімге деген бағытымен философиядан қoғaм туралы арнайы ғылым – социологияны айкындап шығуға жағдай жасады.

Қоғамдык проблемалар жиынтығына жасалған басты философиялык қадамдар. Қоғамнын натуралистiк тұжырым­дамасында қoғaм дамуынын аныктауыш ролі географиялык (климат, ландшафт, пайдалы кабалар ресурстары, флора, фауна, кунарлы топырақ), демографиялык факторларға, адамның өз биологиясына берілді.

Бұл тұрғыда XIX ғасырдын аяғында пайда болған органикалық мектеп ойшылдарының — социобиологтардын көзқарастары айрыкша. Онын өкілдері коғамды организмдермен теңестіріп, әлеуметтік өмірді биологиялык заңға сыйымдылык көмегі арқылы түсіндіруге тырысты. XX ғасырда бұл тұжырымдама редукционистік бірте-бірте таным­алдығын жоғалтады, яғни әлеуметтік шындыктын зандылыктарын табиғи зандылыктартарға әкеледі. Социобиологтар қоғамға биология «призмасы» аркылы карайды.

Дегенмен, қоғамның натуралистік тұжырымдамаларынын қоғам мен табиғат байланысынын маңызды қырларын зерттегендіктен жеміссіз де болмағанын aтan өтy орынды. Алайда қоғамға бұлайша келудін кемшілігі – біржактылығында. Онда әлеуметтік ерекшеліктерді биологиялық емес, одан күрделірек психикалық құбылыстармен байланыстыра бастаған зерттеушілер шығады.

Бұл қадамдар қоғам зандарының мәнін тepicкe шығарады. Қоғамдык өнірді XX ғасырдың 20-шы жылдарында пайда болған әлеуметтік әрекет теориясы (Вебер, т. б.) да түсіндіруге талпынады. Онын табан тірейтін тетігі – әлеуметтік проблемаларды шешуді накты шындыктын өзгеруінен емес, адамдардын көзқарастары мен ұғымдарынын өзгерісінен іздеу қажет деген идея.

Тарих философиясы қозғаушы күштер мeн тарихи процестердің бағыттары туралы жayaп беруге ұмтылады. Басқаша сөзбен, тарих философиясын әлеуметтік философия деп атайды.

Тарих философиясы мәңі деп фазалардын жалғастығын және
дамудын жалпы заңдарын ашу арқылы өз тұтастығындағы адамзат
тарихы барысын тануға деген талпыныстар ғана деп түсінуге болады.
гректін “история” (тарих) деген сөзі өткенді қаузау, шын мәнінде не болғаның әңгімелеу деген ұғымды білдіреді. Сонымен бірге ол өткен шақты осы және келер шақпен байланыстырады.

Тарих философиясьшың басты мүдделері тарихи қозғалыстың бағыты мен оның оралмайтының танумен байланысты.

Тарих философиясының күрделі мәселесі кездейсоқтық пен қажеттіктің ара-қатынасындағы сипат туралы 6ольш табылады.

“Философиялық талқылаудың кездейсоқтықты таратудан өзге мақсаты жоқ” (Гегель). Oл барлығын зерделі негiздеп, сол арқылы қажеттілік жасауға ұмтылады. Сондыктан ол тарихты қысқартып, шынайландыру нәтижесінде оны тұтас және қажетті тіркесте түсінуге жағдай туғызатын ғылыми ұтқырландырудан басталады.

Тарихи баяндау екі түрлі деңгейде: жеке окиғалардың кездейсоқтық деңгейінде және тұтастықты өлшеу қажеттігі деңгейінде ашылуы тиіс. Мәселе қоғамдық басқаратын заңдар үлкен сандар заңдарының мәнін білдіреді, өйткені олар мыңдаған олар миллиондаған жеке тіршілік иелерінің өзара қиылысуы арқылы әpeкет етеді. Iске бұлайша келу жеке әpeкeттep еркіндігінің тұтасынан оқиға қажеттігі нәтижесін туғызу фактісін түсінуге мүмкіндік береді.

Ұлы адамдардың тууын әдетте мүлде кездейсоқтық деп, олардың қайраткерлігін күтпеген оқиға барысының жемісі ретінде тусіндіруге талпынған ғалымдар да болған.

Алайда өткен тарихты қарастыру ұлы адамдардың пайда 6олуының өзі олардың жолын ашқан жағдайларға байланысты болатыны және тариктың әрбір сәті өзіне сай мемлекет қайраткерін шығаратыны көрінеді, “Индивидтер болуға тиісті жагдайға бөгет бола алмайды” (Гегель).

Тарих философиясының маркстік нұсқаларында қоғам өз дамуында алғашқы қауымдық, құл иеленушілік, феодалың, капиталистік және коммунистік формациялардан өтетін “6есмүшеше» ұғымы кең тараған.

Виконың айтуынша, барлық халықтардың тарихи дамуы бірегей заңға бағынады. Барлық халыктар бірдей даму сатыларынан өтеді: алғашқы қауымдық тағылық, феодализм (“батырлар ғасыры”), қалалар дәуірі, әділет заңдары мен зерде (“өркениет ғасыры”). Бұл айналым аяқталған соң даму жаңғырады және біршама жоғары деңгейде қайта қайталанады. Даму спираль түрінде жүреді, яғни ол прогрессивті

Әдебиеттер:

1 Нысанбаев Ә. Әлеуметтiк философия/[ғылыми ред. Ә. Н. Нысанбаев; құраст.: Ә. Н. Нысанбаев, М. З. Изотов; аударғандар: Қ. Жамалов ж. б.].-Астана:Аударма.-2006.-474 б..-(Мәдени мұра)

2. http://www.socfil.narod.ru/ http://www.socfil.narod.ru/

3. http://philosophy.ru/edu/ref/soc/filob.html