Микросұлбаны таңдаймыз.
Кіріс каскадында құрамында 8-1 мультиплексоры бар бір КР1533КП7 микросұлбасы және 4-1 мультиплексоры бар КР1533КП2 микросұлбасы қолданылады. Қолданылған микросұлбамыздың түрі КР1533 сериялы ТТЛШ құрылымды болғандықтан \, шығыс каскадында демультиплексор орнына мультиплексор микросұлбасын қолдануға болмайды. Сондықтан бұл жерде дешифраторларды қолданамыз:1-4 демультиплексор ретінде КР1533ИД4 микросұлбасының бір дешифраторын (бұл микросұлбада дешифратор екеу, ал 8-1 демультиплексоры ретінде КР1533ИД7 микросұлбасының дешифраторы қолданылады.
КР1533ИД4 микросұлбаның 2х4 дешифраторының орнына КР1533ИД14 микросұлбасының аналогты дешифраторын алуға болар еді. Бірақ бұл жағдайда ақпарат ретінде бір ғана рұқсат ету 1G кірісін қолдану керек, сонда демультиплексордың стробтаушы кірісі болмайды. Коммутатордың электрлі принципиалды сұлбасын құрастырамыз. Сұлбаны құру алдында шығыс каскадындағы әрбір дешифратордың қандай кірісі ақпараттық кіріс болатынын, ал қандай кірістері стробтаушы және қандай кірістері адрестік кіріс болатынын анықтап алу керек, соның ішінде ең маңыздысы – ақпаратты кірісті таңдау. Егер ақпарат коммутатордың кез келген кірісіне түсіп, тиісті шығысқа түзу өтетін болса, онда келесі варианттар қарастырылады: D4.1 микросұлбасының ақпарат кірісі ретінде 1С инверсті рұқсат ету кірісі қолданылады.D5 микросұлбасында – инверсті рұқсат ету кірісі ретінде G2Aнемесе G2B, ал магистралі D3 микросұлбасындың шығысына тура қосылады. Сонда сигналдар коммутатор арқылы өтеді, олардың жұп саны бір рет терістеледі:№8 шығысында берілгенде D4.1элемент шығысынада және ақпараттық кірісінде екі рет;№0 ... 7 шығыстарында берілгенде D5 микросұлбасының шығысында және ақпаратты кірісінде, D4.1 элемент шығысында және ақпаратты кірісінде төрт рет. Сонымен, сигналдар екілік терістеу заңы бойынша өзінің тура мәндерін сақтап қалады. D4.1 элементінде ақпарат ретінде тура рұқсат ету 1G кірісін, ал D5 микросұлбасында инверсті рұқсат етуші G2B кірісін қолдануға болады, ал магистральды D3 микросұлбасының инверсті шығысына қосуға болады.сонда сигналдар коммутатор арқылы өтед, олардың жұп саны тағы да бір рет терістеледі:№8 шығысына берілгенде D4.1 элементінің шығысында және D3 микросұлбасының шығысында екі рет; 0 ... 7 шығыстарына берілгенде D5 микросұлбасының шығысында және ақпаратты кірісінде, D4.1элемент шығысында D3микросұлба шығысында төрт рет. Сонымен, сигналдар екілік терістеу заңы бойынша өзінің тура мәндерін сақтап қалады. Мұнда көрсетілген таңдалған ақпарат кірістері. D4.1 микросұлбасының С1 кірісі және D5 микросұлбасының G1,G2A кірістері сторбтаушы ретінде екенін, ал D4.1 микросұлбасының А,В кірістері мен D5 микросұлбасының А,В,С- адрестік ретінде екенін анықтайды. Оқушыларға өзіндік жұмыс ретінде ұсынылады: егер шығыстағы ақпаратты терістеу түрінде алу талап етілгенде, берілген коммутатор сұлбасының қандай варианттарды қолданылатынын табу.Сұлбаны қарастыруда келесі қрапайым ережелерді қолдану қажетҮ
- Ақпараттың коммутатор арқылы өту кезінде оның барлық ярустары жұмыс істеу керек,яғни барлық микросұлбалардың жұмыс істеуіне рұқсат берілуі керек.Сондықтан микросұлбаның барлық стробтаушы кірістерін ортақ бір тізбекке жалғастыру керек. Бірақ, бұл жерде ескеру керек, D5микросұлбасында стробтаушы кіріс G1 тура статикалық,сол себептен оны бөлек шығару керек;-Бір ярусы микросұлбаның адресті кірістерін басқару тізбектерін азайту үшін паралельді түрде жалғайды.Осы микросұлбаға байланысты элемент тізімін жазамыз.
| Позиция шарты | Аталуы | Саны | Ескерту |
| D1 | КР1533КП7 | ||
| D2 | КР1533КП2 | 1элем. қолданылмады | |
| D3 | КР1533КП7 | ||
| D4 | КР1533КП4 | 1элем. қолданылмады | |
| D5 | КР1533КП7 |
Берілген жалғастырулар үшін коммутатор жұмысын талдаймыз.Алдымен стробтаушы кіріске рұқсат етуші сигналды береміз:1 - №0 кірісінде, осы сигнал D5 микросұлбасының тура статикалық кірісіне келіп түседі; 0 - №1 кірісінде, осы жерден сигнал барлық элементтердің инверсті статикалық кірістеріне барып түсед.Берілген №10 ақпараттық канал кірісінен ақпарат, D2.1 элементінің 1С2 ақпараттық кірісіне түседі.Осы элементтің А,В адрестелік 10және ақпарат 1С2 кірісінен D2.1элементінің 1У шығысынаөтіп , содан соң D3 микросұлбасы D1 ақпараттық кірісіне түседі. Берілген элементтің А,В,С адрестік кірістеріне 001 беріледіжәне ақпарат D1 кірісінен D3микросұлбасының инверсті шығысына өтіп, содан соң магистральға және D4.1 Элементінің 1G кірісіне түседі.№9,10 адрестік кірістен 10 коды D2.1 элементінің А және В адрестік кірістерінен өтеді.Осы жағдайда ақпарат ағыны бұл микросұлбадан өтпейді,оның адрестік кірісіндегі сигналдар мәні бәрі бір. С кірісі «Х» белгісімен көрсетілген, сонымен қатар олардың А,В кірісінде 10 мәні болуы мүмкін.Сол себептен бір ярусты микросұлбанынң адресті кірістері паралельді жалғанулары керек .D4.1 элементінің адрестік кірісінде 01 сигнал денгейін орнатамыз және ақпарат 1Gкірісінен D4.1 элементінін 1У1 шығысына өтіп, содан сон №8 шығыс арнасына түседі
D5 микросұлбасының А,В,С адрестік кірістері бәрі бір болғандықтан, осы жағдайдағы ақпарат ағымдары осы микросұлбадан өтпейді. Ақпарат сандық аппаратура ағындарынан код түрінде өтеді.Мысал үшін, осы жерде 1011 кодын калай өткізу керек? Код түрінде берілген сигналды тиіті арна бойынша тізбектей өткізу керек: алдымен 1, содан сон 0 ,1,тағыда 1. Сондықтан біздің құрған сұлбамыз тізбекті түрдегі бір разрядты коммутатор болады.
Параллельді коммутатор.n-разрядты код сөзін коммутациялау үшін разрядты сәйкес параллельді түрдегі коммутаторлар кұрылады.Мұндай коммутаторлардың функциясы мен құрылу принціпін мысалда қарастырамыз: 5кірісті 4-разрядты арналы және 1 шығысты 4-разрядты арналы коммутатордың принципиалды электрлік сұлбасын әдістемелеу.Арна шығысына 1010 коды берілетін екі арна кірісін қосу үшін сұлбаның барлық шығыстарына сигнал мәнін көрсету керек. Коммутатор сұлбасын құруда коммутацияланатын элемент түрін анықтаймыз.Өзінің бірнеше ақпараттарының біреуін жалғыз шығысқа қосатын бізге тиісті коммтатор а түріне жатады. Сондықтан ол тек мультиплексордан құрылған. Тапсырма бойынша коммутатор арналары 4 – разрядты болғндықтан, берілген тапсырманы бір ,екі, және 4 разрядты мультиплексор көмегімен үш тәсілмен шешуге болады. Бізге тиісті 4 разрядты мультиплексор КР1533КП 16 микросұлбаның құрамына кіреді. Еске саламыз, көрсетілген мультиплексор екі 4 разрядты арнаны коммутациялауға қабілетті 2-1 селектор-мультиплексор ретінде қарастыруға болады.Коммутатор құрылымын өңдейміз және бір мезгілде тиісті микросұлба санын анықтаймыз. Коммутатор принципиалды
элепктрлік сұлбасын құраймызОсы сұлбаға тізімін құрамыз.
| Позиция шарты | Аталуы | Саны | Ескерту |
| D1…D4 | КР1533КП16 |
ИМС-ның А/В адрестік кірісіне 0 сигналын орнатамыз , микросұлба 1 А...4А кірістерін 1У...4У шығыстарына қосады. Және 1010 коды А кірісінен У шығыстарына,содан соң D3 микросұлбасының 1В ... 4В кірісіне беріледі. Осы ИМС-ның А/В адрестік кірісіне 1 сигналын орнатамыз ,микросұлбада 1В ...4В кірістерін 1У ...3У шығысына қосады және 1010коды В кірісінен У шығысына, содан соң D4 микросұлбасының 1А ...4А кірісіне беріледі. Осы ИМС- ның А/В адрестік кірісіне 0 сигналын орнатамыз,микросұлба 1А ...4А кірістерін 1У...4У шығыстарына қосады.және 1010 коды А кірісінен У шығысына және содан соҢ шығыс арнаға беріледі.№0, 1, 3, 4 кіріс аранлар сол уақытта қосылмаған.Бір разрядты мультиплексорды қолдану.Мультипоексор санын анықтап ,микросұлбаны таңдаймыз.Арна саны 4 разрядты болуы керек, сол себептен 4мультиплексорды қолданамыз.Тапсырма бойынша сұлба 5 арнаны коммутациялайды,сондықтан әрбір мультиплексордың ақпаратты кірістері бестен аспауы керек.Сызба ауданын кішірейту үшін және оқушыларды нақты сұлба ,блок, платалармен таныстыру үшін біз тіжірибе жүзінде өте кең қолданылатын калың сызықты, сандары келіп кететін жалғастырғыш желі жанында жазылатын, топтық байланыс желісін ақпарат тізбегінде қолданамыз.Осы сұлбаға элемент тізбегін құраймыз:
| Позиция шарты | Аталуы | Саны | Ескерту |
| D1…D4 | КР1533КП16 |
Сұлбада көрстеілген сигналдар мәндерін түсіндірейік. Стробтаушы кіріске активті рұқсат етуші сигнал 0 орнатамыз, ал D2 микросұлбамультиплексорының кірісіне бір мезгілде берілетін 1010 коды №2 ақпаратты арна кірісіне:1-D4 микросұлбасының D2 кірісіне ,0-D3 микросұлбасының D2 кірісіне,1-D2 микросұлбасының D2 кірісіне 0-D1 микросұлбасының D2 кірісне беріледі.010 сигналы 0адрес кірісіне берілгенде, барлық мультиплексор өздерінің D2 ақпарат кірістерін түзу шығысқа, ал берілген сигнал 1010 коды D2 ақпарат кірістерін түзу шығысқа содан соң ақапарат арнасының шығысына өтеді№ №0, 1, 3, 4 кіріс арналарындағы сигналдар мәні әр түрлі,өйткені сол уақытта көрсетілген арналар қосылмаған.
Мультиплексордың әр түрлі разрядтарда қолданылуы. Коммутатордың құрылымын өңдейміз және сонымен бір мезгілде мультиплесор түрі мен санын анықтаймыз.Екінші яруста тұрған бір төрт разрядты мультиплексор 2-1 және екі разрядты мультиплексор 4-1 қолдануға болады.Сәйкес КР1533КП2 микросұлба екеу және екеуі де жартылай жартылай қолданылады. Сонымен қоса, оқушылар тақырыпты қорытындылау үшін осындай вариантқа өздік жұмыс істеуі керек, яғни құрылымдық сұлбасын құруы тиіс.Төрт разрядты 2-1 ретінде екі КР1533КП2 микросұлбаны (есте болу керек,әрбір осындай ИМС-сын екі разрядты мультиплексор 4-1 ретінде қарастыруға болады)және бір КР1533КП16 микросұлбаны қарастыруға болады.
Стробтаушы кіріске активті рұқсат етуші 0 сигналын орнатамыз, екі бөлікке бөлінетін берілген 1010 кодын №2 ақпаратарнасының кірісіне береміз: кіші жартысы 10-D1 микросұлбаның 1С2, 2С2 кірісіне , ал үлкен жартысы 10-D2 микросұлбасының 1С2, 2С2 кірісін береміз.10 сигналы А,В адрес кірістеріне берілгенде,D1, D2 мультиплексорлар өздерінің 1С2, 2С2 кірістерін 1У, 2У шығыстарына қосады және 1010 кодының сигналы1С2, 2С2 кірістерінен 1У, 2У шығыстарына, содан сонң D3 микросұлбаның 1А...4А ақпарат кірістеріне беріледі.Осы ИМС – ның А/В адрестік кірісіне 0 сигналын орнатамыз және микросұлба 1А ... 4А кірістерін 1У ... 4У шығыстарына қосады, ла 1010 коды А кірісінен У шығысына, содан соң ақпарат арнасының шығысына беріледі. 0, 1, 3, 4 арна кірісінде сигнал мәндері әр түрлі, өйткені көрсетілген арна сол уақытта қосылмаған.Осы жағдайда барлық үш нұсқасының сұлбаларының сапалық бағасын салыстырайық.
Бағдарламамен сипатталатын логикалық қондырғы.Сандық техника элементтері және әр түр сандық қондырғылар мамандырылған көпфункционалды сандық қондырғы БИС және СБИС құрамына кіретін орта дәрежелі интеграциялы микросұлба түрінде шығарылады. Жеке СҚ микросұлба тобының орнына көпфункционалды БИС және СБИС қолдануда аппаратура өлшемі және қолданылатын қуаты азаяды, тез қимыл іс- әрекет артады.БИС және СБИС өңдеу, біріншіден,әр түрлі БИС және СБИС көп шығаруда экономикалық тиімді, қымбат және ұзақ процесс, екіншіден мамандандырылған берілген өнімнің қолданылу аймағы шектеледі және әр түрлі БИС, СБИС санының көбеюінен өнімнің бағасы артады.
Сол себептен сандық техникада қондырғылар мен элементтерді өңдеуде үшінші бағыт:нақты аппаратураны өңдеушінің қалауы бойынша жұмыс алгоротмі бағдарламамен сипатталатын логикалық құрылғы ретінде немесе бағдарламалы интегралды логикалық сұлба ретінде пайда болады.Олар көпфункционалды БИС және СБИС сияқты жоғарғы технологияда дайындалады және 60 немесе одан да көп кіші және орта интегралды дәрежелі ИМС алмастыруға қабілетті болады.
Жұмыс алгоритмі тиісті бағдарламаның есте сақтау енгізілген көпфункцианалды БИС және СБИС қарағанда, ПЛИС микросұлбалармен ішкі құрылымның өзгеруімен, сыртқы жалғастырулармен және нақты тиісті сигналдардың кірістеріне берілу жолдарымен өндіріледі.Нақты аппаратураларға арнап шығарылатын мамандандырылған көпфункционалды БИС, СБИС қарағанда ПЛИС микросұлбалары әр түрлі аппаратураларға арналып шығарылатын бағдарлама қабілеттілігімен ерекшеленеді. Логикалық функция тарату үшін қарапайым ПЛИС ретінде ИМС мультиплексорын қолдану бірнеше мысалын қарастырайық. Бұл жағдайда логикалық айнымалы Х жартысы мультиплексордың адрестік кірістері ретінде, ал жартысы реттелген сигнал ретінде мультиплексордың ақпаратты кірістеріне беріледі.4 ақпаратты кірістері D0…D3 және екі адресті кірістері А0, А1 бар мультиплексор көмегімен үш айнымалы функциясын тарату керек.
QBASIC БАҒДАРЛАМАЛАУ ТІЛІ
IBM PC компьютерлерінде бағдарламалауды үйрету үшін QBASIC-тің интерпретаторы және бағдарламалау жүйесі өте ыңғайлы.Осы есептен ол Microsoft фирмасы мен MS DOS операциялық жүйесінің 5.0 нұсқасынан бастап барлық соңғы нұсқаларына енгізіледі.QBASIC тілінің Бейсиктің бұрынғы нұсқаларынан негізгі айырмашылығы - құрылымлық бағдарламалау тілі Паскаль және Си тілдеріне ұқсас.Дегенмен,жаңадан үйренушілер үшін QBASIC тілі барлық айнымалыларды қатаң түрде сиппатаудың міндетті еместыгыне жане бағдарламарда жіберілген қателерді түзетудің қолайлығына байланысты Паскаль тілінен әлдеқайда жеңіл. QBASIC тілінің құндылығы ол өз бойына бағдарламалаудың диалогтық құралдары ретінде Бейсик тілдерінін ең жақсы қасиеттерін, Паскаль жане Си сияқты тілдердің құрылымдық және модульдік бағдарламалаудың ең жақсы құралдарын жинаған.Бұл тіл көптеген операциялық жүйелер үшін жүзеге асырылған,дербес жағдайда MS-DOS операциялық жүйе үшін QBASIC және Visual Basic for MS-DOS нұсқасы бар,Windows үшін жыл сайын дерлік Visual Basic –тің жаңа нұсқасы шығарылып отыр.Барлық офистік қолданбаларға Microsoft компониясы өзгеше бір макро тіл ретінде қолданылатын Visual Basic for Applications (VBA) тілін құрған.Мысалы VBA –дағы Microsoft Word мәтіндік редакторында түрлендіргішті кездейсоқ басқа регистрде терілген мәтіннің қажетті түріне өзгертуге болады.Бейсиктің бір базалық нұсқасына – QBASIC –тің жақсы білу әрі қарай осы қарапайым өте танымал тілдің басқа нұсқаларымен жұмыс істеуге еркін мүмкіндік береді.Сондай – ақ,келешекте Windows үшін бағдарламалар жазғыңыз келсе,Бейсикті білу қажет.Бір жағынан,QBASIC мектептік ЭЕМ – дердің ескі модельдерінде кеңінен тараған GW – BASIC тілінің кеңейтілген түрі.Бұл QBASIC жүйесінің ортасында Бейсиктің дәстүрлі нұсқаларында құрастырылған бағдарламалардың барлығын дерлік IBM PC – де қолдануға мүмкіндік береді.
QBASIC– тің құрамына мыналар кіреді:
qbasic.exe – интерпретатор файлы
qbasic.hlp – анықтамалық жүйелі файл
qbasic.ini – ағымдағы баптаулар файлы
QBASIC тілінің басқа кез келген бағдарламалау тілі сияқты өз алфавиті,символдар жиынтығы,грамматикасы,операторлар жазбалары мен бағдарламаларды бейнелеу ережелрі бар.
Орыс алфавитінің әріптері мен пернетақтасының басқа да кейбір символдары QBASIC алфавитіне кірмейді,бірақ оларды қос тырнақшалар мен түсініктемелерде пайдалануға болады.
QBASIC тілінде жасалған бағдарлама жолма – жол жазылған осы тіл операторларының бірізділігінен тұрады.Бір жол бірнеше операторлардан тұруы мүмкін,олар бір – бірінен қос нүкте арқылы ажыратылады.
Ең қарапайым бағдарламадан бастаймыз.
Бұл бағдарламада барлығы бір ғана нұсқау,бір PRINT командасы бар.Оның міндеті – компьютер экранында қос тырнақша ішіндегі сөздерді басып шығару.
QBASIC - те өрнектерді есептеп шығару операцияларын орындау математикадағы секілді.QBASIC – те математикалық формулалар арифметикалық өрнек түрінде бір жолға жазылуы тиіс,яғни бөлшектердің алымы мен бөлімін жазу үшін оларды жәй жақшаларға енгізіп,араларын «/» белгісін қою керек.
Әдеттегі математикадан өзгешелік ондық бөлшектерді жазғанда үтір емес,нүкте қойылады.Мысалы,математикалық формулада 3,14 немесе 0,05 деген жазу болса,бұл сандар бағдарламада: 3,14 немесе 0,05 деп жазылуы тиіс.
Математикалық жазбада көп ретте көбейту белгісі жазылмайды,ал арифметикалық өрнекте бұл белгіні міндетті түрде жазу керек.Мысалы,формулада 5х деп жазуға болады,бірақ бағдарламада былайша жазу керек: 5*х,өйткені 5х жазбасын QBASIC айнымалының қате аты деп қабылдайды да қате туралы хабар береді.
Бағдарламалаудығ кейбір түрлері үлкен және кіші әріптерді ажырата алмайды.Екі ұшты болмас үшін QBASIC тілінде барлық нұсқалары латынның бас әріптерімен жазу керек.Тек қос тырнақшалардың ішіндегі мәтіндерді ғана ыңғайыны қарай жазуға болады.QBASIC тілін жазған бағдарламаларды орындау үшін осы бағдарламалардың компьютер жадына жазылу процесін және компьютердің орындау процеседурасын қарастыру керек.Бірнеше арифметикалық өрнектермен оларға сәйкес келетін QBASIC тіліндегі жазбаларды келтіреміз.
Шамалар
Практикалық есептердің көпшілігінің шешімі шамалармен жұмыс істеуге тіреледі.Шамалар айнымалы және тұрақты болып екіге бөлінеді.
Алгоритмді орындау барысында мәні өзгермейтін шамалар тұрақты деп аталады.Айнымалы деп алгоритмді орындау барысында әртүрлі мәндер қабылдайтын шамаларды айтады.Айнымалы шамаларды жазу үшін алгоритмде шаманың аты деп аталынатын белгілеулер пайдаланылады.Шамалардың аты әріптерден,әріптер мен сандардан және сөздерден тұруы мүмкін.
Сонымен қатар,алгоритмді өңдейтін шамалар кірістік мәліметтер ,шығыстық мәліметтер және аралық есептеулер үшін қажетті мәліметтерге бөлінеді.Кірістік мәліметтер немесе бастапқы мәліметтер аргумент деп,шығыстық мәліметтер нәтиже деп аталады.
Шама ие болатын мәннің мазмұндалуы шаманың типі деп аталады.Типтер бойынша сандық /бүтін,нақты/ және литерлік (мәтіндік) деп бөлуге болады.Кейде шама ешбір мәнге ие болмауыда мүмкін.Бұл жағдайда шама анықталмаған деп аталады.Бүтін санадар еш өзгеріссіз жазылады және – 32768 бен 32767 аралығында жатыр.
Бағдарламаны жөндеу
Жөндеу кезеңінің негізгі мақсаты- бағдарламадағы қателерді табу және оны түзеу.Қазіргі көрсеткіштер бойынша бағдарламаны жөндеуге бағдарламашы бөлінген уақыттың жиырмадан қырық пайызға дейін жұмсайды.Сондықтан бағдарлама жөндеудің тәсілдері мен құралдарын меңгеру өте маңызды.
Бағдарламаны іске асыру барысында пайда болатын қателер синтаксистік және логикалық (алгоритмдік) болып бөлінеді.
Алгоритмдерді бағдарламалау тіліне аударғанда жіберілген синтаксистік қателердің көпшілігі ЭЕМ – мен автоматты түрде айқындалады.Қазіргі заман ЭЕМ – дері қателері жөніндегі информацияны бағдарлама мәтінімен қоса шығырыды,олардың орындарын және сипаттамасын көрсетеді.
Есептерді шешудің логикасы бұзылғанда пайда болатын алгоритмдік қателер қате нәтижелер алуға,бағдарламаның аяқталмай қалуына әкеледі.Алгоритмдік қателерді тауып түзету анағұрлым күрделі.Бағдарламаларды жөндеу құралдары ретінде келесі тәсілдер қолданылады:
1.Бағдарламаға жөндеуші операторларды енгізу.Мысалы,PRINT операторы көмегімен аралық басудың орындалуы.Бірақ бағдарламаға енгізілетін өзгерістер қосымша қателердің көзі болады.
2.Бағдарламаны орындалып жатқан операторлардың бірізділігін тексеруге мүмкіндік беретін із салу тәртібін қосу (жөндеу менюінің пункті) немесе қадамдық орындау ( F8).
Есептерді ЭЕМ – де шығару және нәтижелерді талдау
Тест есебімен айқындалған қателерді жойғаннан кейін берілген есептің шешуі нәтижелерін алуға болады.
Есептің алғашқы деректері дайындалып,ЭЕМ – ге енгізіледі.
Шешу нәтижесінде алынған шығыстық деректер (нәтижелер) есепті орындаушымен талданады әрі өңделеді (графиктер,кестелер сызады).
Талдау негізінде тиісті шешімдер,кепілдемелер жасалады.
Жиымдар
Компьютердің көмегімен шешілетін есептердің көбісі информацияның үлкен көлемдерін өңдеумен байланысты.Жұмысты жеңілдету үшін информация сызықтық немесе тікбұрыштық кестеге түсіріледі.Кетелік шамалармен жұмыс істеу үшін жиымдар қолданылады.Жиым нөмірлерімен реттелген ортақ атпен және типімен біріктірілген мәндердің жиынтығы.
Шаманың сызықтық кесте болатынын көрсету үшін кесте элементтерінің типін ,атын,кестенің бастапқы және соңғы реттік нөмірдерін көрсеті жеткілікті.Егер кесте екі немесе одан да көп жолдан не бағаннан тұрса,онда кесте тікбұрышты кесте деп аталады.
Жиымның элементтері нөмірленеді.Кесте элементтерінің реттік нөмірі осы элементтің индексы деп аталады.Индекстік жақшаларға алынып,кестенің атынан кейін қойылады.
QBASIC – те жиымдар DIM операторы көмегімен сипатталады (DIM ENCION сөзінің қысқарған түрі,мағынасы – өлшем).DIM операторы оперативтік жадыда жиым элементтеріне орын бөлу үшін қажет.
Жиым элементтерінің бастапқы индексі 0 болып саналады.DIM А (3) операторын орындағанда,QBASIC жиым үшін 4 ұяшық бөледі және оларға нөлдік мән меншіктейді.
Ыңғайлылық үшін біріші элементтің нөмірін OPTION BASE1 операторы көмегімен бірге өзгетуге болады:
OPTION BASE 1
DIM A(3)
Бұл жағдайда жиым үшін үш ұяшық бөлінеді.Тікбұрышты кестенің элементін көрсеті үшін екі индекс пайдалану керек.Бірінші индекс элемент орналасқан жолдың нөмірін,екіншісі бағанның нөмірін көрсетеді.Мысалы,DIM B(7,8) операторы 7 жолды,8 бағанды В тікбұрышты кестені сипаттап тұр.
Қосалқы бағдарлама
Егер алгоритм құрастырғанда бір әрекеттер жиынтығын қайта – қайта пайдалану қажеттігі туса,осы әрекеттер жиынтығы бөлек алгоритм болып бөлініп шығарылады да оған ат беріледі.Ол көмекші алгоритм болып,оны басқа алгоритмдерде қолдану мүмкіндігі туады.
Басқа көмекші алгоритмдерді Бейсик тілінде іске асыру үшін қосалқы бағдарламалар қызмет етеді.Олар үлкен және күрделі бағдарламалар құрастырғанда оларды оқуды,түсінуді,өзгерістерді енгізуді оңайлатуға,ЭЕМ жадын тиімді пайдалануға мүмкіндік беріп,бағдарламалау тілінің ережелеріне сәйкес жазылған.
Көмекші алгоритмдерді іске асыру пішіндері
| БЛОК - СЫЗБА |
| Негізгі алгоритм Көмекші алгоритмнің үлгісі |