Бап. Ресми құжаттарды және мемлекеттік наградаларды иемдену немесе өткізу

Құқықтар беретін немесе міндеттерден босататын ресми ңүжаттарды, сондай-аң Қазақстан Республикасының немесе КСРО-ның мемлекеттік наградаларын заңсыз иемде­ну немесе өткізу -

Бұл қылмыстық құқық бұзушылықтың негізгі тікелей объектісі ресми кркаттар мен мемлекеттік наградаларды айналымға занды түрде шығу тэртібін қамтамасыз ететін басқару қызметі болып табылады.

Қылмыстық құқык бұзушылықтың заты - ресми құжаттар жэне мемлекеттік награ-далар.

Құжат дегеніміз мемлекеттік, қоғамдық немесе басқадай мекемелерден, ұйымдардан немесе жеке тұлғалардан (мысалы колхат) шығатын белгілі бір оқиғаны немесе фактіні растайтын немесе жоққа шығаратын жэне т.б. (зандылық мэні бар іскерлік қағаздар) анықтамалар, актілер т.с.с. болып табылады.

Қылмыстық кодекстің 383-бабында көрсетілген қылмыстық құқық бұзушылыктың затына кез келген құжаттар емес, тек қана ресми құжаттар жатады.

Құқықтар беретін немесе міндеттерден босататын зандылық мәні бар кұжаттар ресми құжаттар деп аталады.

Құқықтар беретін ресми құжаттарға зейнетақы куэлігі, еңбек ардагерінің куэлігі, ор­ден кітапшасы, көлік жүргізуге құқық беретін куэлік, дипломдар, патент, сауда-саттық жүргізуге құқық беретін лицензия, занды ұйымның жарғысы немесе құрылтайшы шарттары жатады.

Міндеттерден босататын ресми құжаттарға - салықтан, эскери міндетін өтеуден босатылғаны жөніндегі куэліктер, жол ақысын төлеуден босатылатыны туралы куэлік, коммуналдық қызмет көрсету ақысы төлемдерінің жекелеген тұрлерінен босатылғаны жөніндегі анықтама т.с.с. жатады.

Ресми қркаттар мемлекеттік немесе мемлекеттік емес органдар арқылы беріледі не­месе осы органдарға бағытталады. Ресми құжаттар материалдық тэртіппен растала оты-рып, жеке тұлғалар арқылы да берілуі мүмкін (қолхат, шарт жасасу, сенімхат).

Зандылық мэні бар, бірақ құқықтар бермейтін немесе міндеттерден босата алмайтын құжаттар ресми құжаттар болып табылмайды. Мысалы: жазба күнделіктер, жазу блок-ноттары, хат-хабарлар т.с.с.

Мемлекеттік наградалар - Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградалар ту­ралы заңына сэйкес мемлекеттік наградаларға: Халық Қаһарманы, Даңқ, Парасат орден-дер!, медальдар, Президент Жарлығымен берілген құрметті атақтар жатады.

КСРО мемлекеттік наградаларына КСРО Жоғарғы Советі Президиумының 1979 жылғы 3 шілдедегі Жарлығына сэйкес: Кеңестер Одағының Батыры, Социалистік Еңбек Ері, орден, медальдар, КСРО құрметті атақтары жатады.

Осы қылмыстың затына ресми құжаттардың жэне мемлекеттік наградалардың түпнұсқасы (көшірмесі емес) жатады.

Жалған қркаттарды, мөртаңбаларды, мөрлерді, мөрқагаздарды, мемлекеттік награда-ларды қолдан жасау, дайындау, өткізу Қылмыстық кодекстің 325-бабында көрсетілген жеке қылмыс құрамы болады.

Объективтік жағынан алғанда қылмыстық құқық бүзушылық ресми қркаттарды не­месе мемлекеттік наградаларды заңсыз алу немесе заңсыз өткізу арқылы көрініс алады.

Қылмыстық құқық бұзушылықтың заттарына кінэлінің өз иелігіне, пайдалануына немесе билеуіне Қылмыстық кодекстің 384-бабында көрсетілгеннен басқа кез келген тэсілмен; ақы төлеп немесе тегін алуын (сатып алу, айырбас арқылы, сыйға алу, қарызға, кепілге алу т.с.с.) заңсыз алу деп айтамыз. Қркаттарды, мөртаңбаларды, мөрлерді ұрлау арнаулы бап бойынша (ҚК-тің 384-бабы) сараланады. Мемлекеттік наградаларды ұрлау жолымен алу, оны заңсыз алудың бір тәсілі болып табылады, мұндай ретте кінэлінің эрекеті Қылмыстық кодекстің 383-бабы бойынша сараланады.

Ресми кркаттарды немесе мемлекеттік наградаларды эр түрлі тэсілдермен бөтен адамға ақы алып немесе тегін беруді осы заттарды заңсыз өткізу деп айтамыз. Қылмыс құрамы формальдык. Занда көрсетілген эрекеттер ресми кркаттарды немесе мемлекеттік наградаларды алған немесе өткізген уақыттан бастап қылмыс аяқталған деп танылады.

Қылмыстық құқық бұзушылық субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істе-леді. Кінэлі адам заңсыз көрсетілген заттарды алатынын немесе өткізетінін сезеді жэне соны тілеп істейді.

Қылмыстық құқық бұзушылықтың субъектісі - 16-ға толған, есі дұрыс адам.

Құқық қолдану тэжірибесінде ерекше маңызы бар ресми құжаттарды заңсыз алу не­месе өткізу фактілері де кездеседі.

Ерекше маңызы бар ресми қрқаттарға жоғарғы мемлекеттік органдардың құжаттары, халықаралық келісімдерді реттейтін құжаттар, дипломатиялық төлқұжат, ғылым док-торы немесе кандидат дипломдары, қызметтік немесе коммерциялық құпиялары бар құжаттар, ерекше тарихи, гылыми немесе мэдени мэні бар кркаттар жатады.

Ресми құжаттар мен ерекше маңызы бар осындай заң құжаттарын заңсыз алу немесе өткізудің қоғамға қауіптілік дэрежесі бірдей деуге болмайды. Ерекше маңызы бар рес­ми құжаттар жөніндегі заңсыз эрекеттерді жүзеге асырудың әрдайым жеке адам, мем-лекет, қоғам үшін қауіптілігі ерекше. Осыған орай Қылмыстық кодекстің 383-бабының 2-тармағында осы қылмыстың ауырлататын түрі ретінде ерекше маңызы бар ресми қркаттарды заңсыз алғаны немесе өткізгені үшін қылмыстық жауаптылық белгілеген өте орынды болар еді.