Тері былғары өндірістегі қалдықтар 2 страница

Басқарушылық аппаратының барлық мамандарының арнайы жоғарғы экономикалық және техникалық білімдері бар, сонымен қатар сол білімдеріне сәйкес лауазымды қызмет атқарады.

Әр бөлімнің өзіндік лауазымдық инструкциялары негізінде жұмыс істейді. Өздерінің қызметінде талаптарға сай құжаттар негізінде, яғни өнім бағдарламасы, қаржылық жоспар, бухгалтерлік баланс, қаржылық нәтиже жөнінде есеп берушілік және т.б. қолданылады. Құжаттардың толтырылуы, құжат айналымының дұрыстылығы жоғары дәрежеде ұйымдастрылған.

«Семей былғары-тері комбинаты» ЖШС-нің міндетті деректемелеріне жататындар келесілер:

- құжаттың аты, нысанының коды;

- құжаттың толтырылған уақыты (күні, айы, жылы);

- құжатты толтырған заңды немесе жеке тұлғаның аты-жөні;

- шаруашылық операциясының мазмұны;

- шаруашылық операцияның өлшемі;

- шаруашылық операцияның жүргізілуіне және соған сәйкес құжаттарды толтыруға жауапты адамдардың аты-жөні, қолдарының үлгілері.

«Семей былғары-тері комбинаты» ЖШС-нің құжаттарының нысандары: шаруашылықтың өнімі мен қызметі, еңбек және еңбекақы, негізгі құралдар мен материалдық емес активтер, материалдар, капиталдық жұмыстағы құрылыс, құрылыс машиналары, автокөліктегі жұмыстар, түгендеу нәтижелері, кассалық және банк операциялары т.с.с.

«Семей былғары-тері комбинаты» ЖШС-нің есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық, ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды. Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша амортизацияны есептеу әдістері, табысты есептеу әдістері және тағы сол сияқты.

Сонымен қатар есепті жүргізіп қана қоймай, оның тиімділігін қатаң талап етіп, әділ бағасын беретін және де кеңес беріп, нұсқау көрсететін бухгалтерлік есептің дұрыстылығын қадағалайтын аудит болып табылады. «Семей былғары-тері комбинаты» ЖШС-нің бухгалтерлік есебі аудиттің зерттеу объектісі болып саналса, аудит – бухгалтерлік есептің сапасын, тиімділігін арттырып, оны халықаралық өлшемдер мен стандарттарға негізделіп жүргізуге жетелейді және оны талдауда ерекшелігі зор көмек береді.

«Семей былғары-тері комбинаты» ЖШС-нің шаруашылық қызметін талдау келесідей бірқатар шешімдер қабылдауға үлкен үлесін қосады: тауарды шығарудағы түпкі мақсатпен маркетинг стратегиясының шаруашылық мақсатына сай келетінін анықтау үшін сатудың, шығындардың және пайданың межелеген бақылау көрсеткіштерін талдау; өндіру мен өткізімге жұмсалған қаражатты үнемдеу мүмкіндігін анықтап, талдау; кәсіпорынды салуға немесе белгілі бір тауарды өндіру немесе қызметті көрсету жөніндегі бағдарламаны жүзеге асыруға ресурстар жұмсау керек пе және қанша мөлшерде жұмсау керек деген мәселені шешу кезінде шығын мен пайданы салыстырудағы қызметі; қандай шығындардың неғұрлым тиімді екенін, қандай өзгерістер еңгізу керек екенін анықтауға мүмкіндік береді.

Қажетті факторларды анықтауға, құндық пайдалылығын талдау үшін, жалпы табыс жинақтық шығынға тең болатын істің жай-күйін анықтау үшін, жалпы экономикалық факторларды анықтау үшін және күтіліп отырған көрсеткіштермен салыстырмалы талдау жасауға және т.с.с. Кәсіпорынның өз міндеттемелері бойынша есептеу мүмкіндігі немесе сауда, несие және басқа да төлем сипатындағы операциялардың нәтижесінде пайда болатын кәсіпорынның төлем міндеттемелерін уақтылы және толық орындау мүмкіндігін көрсететін төлем қабілеттілігі, қаржылық тұрақтылықтың сыртқы көрінісі болып табылады.

Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің сипаттамасы мен мүмкіндігін баға беру үшін оның негізгі технико-экономикалық көрсеткіштеріне назар аударайық (Кесте 1).

Кесте 1

Кәсіпорын қызметінің негізгі техника-экономикалық көрсеткіштері

Көрсеткіштер	Жылдар	Ауытқу 2009ж- дан 2008ж-ға	Ауытқу 2010ж- дан 2009ж-ға
			Абс (+;-)	Салыс. (%)	Абс (+;-)	Салыс. (%)
1. Өндірілген өнім көлемі					1,3		8,2
2. Өнімді сатудан түскен табыс, мың тнг					88,2		36,4
3.Сатылған өнімнің өзіндік құны, мың тнг					89,3		43,3
4.Жалпы табыс, мың тнг					86,2		26,6
5.Кезең шығындары, мың тнг					57,1		24,8
6.Таза табыс, мың тнг							32,7
7.НҚЖ орта жылдық құны, мың тнг					2,1		0,3
8.Қор қайтарымы, тнг	1,1	2,1	2,9			0,8
9.Қор сыйымдылығы, тнг	0,9	0,5	0,3	-0,4	-44,4	-0,2	-40
10.Қор рентабельдігі, %	2,7			8,3			18,2
11.Жұмысшылар санының орташа тізімі, адам					19,6		19,3
12.Орта айлық еңбек ақы, тнг					5,1		2,9
13.Еңбек ақының орташа жылдық қоры, мың тн.					34,2		34,1
14.Рентабельділігі, %	3,3	8,2	7,9	4,9		-0,3	-3,7

Жоғарыда келтірілген «Семей былғары-тері комбинаты» ЖШС-ның технико-экономикалық көрсеткіштеріне жеке-жеке тоқталсақ, біріншіден өндірілген өнім көлемі 2008 мен 2010 жылдарды салыстырғанда 85698 мың теңгеге яғни 9,5%-ға өскен, ал 2010 мен 2009 жылмен салыстырғанда 74438-ге яғни 8,2%-ға өсті. Оған сұраныстың өсуі әсер етті. Ал осы өнімді сатудан түскен табыс 2010 жылды 2008 жылмен салыстырғанда 222587 мың теңгеге яғни 159 %-ға өскен, 2010 мен 2009 жылды салыстырғанда 500895 мың теңгеге яғни 37,5%-ға өскен, оған сұраныстың өсуі, жаңа нарық түрлерінің табылуы әсер етті.

Сатылған өнімнің өзіндік құны 2010 мен 2008 жылды салыстырғанда 349938 мың теңгеге яғни 171%-ға, ал 2009 мен 2010 жылды салыстырғанда 167457 мың теңге, яғни 37,5 %-ға өскен оған шикізат бағасының өсуі әсер етті.

Жалпы табыс 150957 мың теңгеге, яғни 135,8 %-ға 2010 мен 2009 жылды салыстырғанда 55130 мың теңгеге, яғни 26,6 %-ға өсті, оған сатылған өнімнең түскен табыстың өсуі әсер етті.

Өнім көлемнің өсуіне байланысты кезең шығындары да жыл сайын өседі.

Таза табыс 2008 және 2010 жылдары 5 есе және 32,8 %-ға өскен.

НҚЖ-ның орта жылдық құны 2008 мен 2010 жылды салыстырғанда 7054мың теңге яғни 2,5%-ға өскен, ал 2009 және 2010 жылды салыстырғанда 1135 мың теңге, 0,4%-ға өскен оған жаңа технологияны енгізу әсер етті.

Қор қайтарымы 2010 жылды 2008 және 2009 жылдармен салыстырғанда 0,2 теңгеге яғни 6,25%-ға өсті. Қор сыйымдылығы 2009 және 2008 жылдары 2010 жылмен салыстырғанда 33,3%-ға азайды.

Қор рентабельдігі 2010 жылмен салыстырғанда 2008 жылы 130%-ға және 2010 жылға қатысты 2009 жылы 2 есе өскен. Жұмысшылар санының орта тізіміне тоқталсақ, жыл сайын өскені көрсетілген оған өнім көлемінің өсуі, өнімге деген сұраныстың өсуі әкеп соқты.

1.3. «Семей былғары-тері комбинаты» ЖШС-нің жұмыс күшімен қамтамасыз етілуін және жұмыс уақытының қорын пайдалануды талдау

Кәсіпорын өндірісін жүргізіп, қарқындатуда шешуші орын алатын еңбек қоры. Өйткені қандай жоғары дәрежеде еңбектің қаруларнуы болмасын оны жүргізетін маман. Сондықтан кез-келген кәсіпорында еңбек қорына жете көңіл бөлінеді.

Кәсіпорынның еңбек қорына ондағы жұмыс атқаратын барлық адамдар жатады. өндірістің талабына байланысты әрқилы жұмыстарды атқарушылар бірнеше топтарға бөлінеді. Ең негізгісі өнім өндірумен шұғылданатындар. Олардың қажетті санын анықтау үшін өндірілмекші өнімді бір адамның жылда өндіретін өніміне бөледі.

Өндірістің көлеміне, орналасуына, жұмыс жүргізу жағдайына байланысты басқару бөлімі анықталады. Ондағылар өндірістің дұрыс, қалыпқа сай жүруін қамтамасыз етіп, есеп-қисабын жүргізіп, қадағалап, басқарады. Оны атқаратын әрқилы мамандар мен үлкенді-кішілі басшылар. Жалпы он жұмысшыға бір басшы деген ұстаным бар, соны межелеген дұрыс. Сондықтан да кіші, орта бизнестерде бірнеше маманның жұмысын бір адам атқарады. Ірі кәсіпорындар бөліктерден тұрғанда, әрқайсысының есебін жүргізетінмамандары, бастығы болуы мүмкін, кейде олар бір жерге жинастырылып, кеңседе отыруы ықтимал.

Жұмысшы, басшылардан басқа қызмет көрсетушілер саны есептелінеді, олар күзетші, үй сыпырушы, т.б.

Жоғарыда аталған барлық адамдар кәсіпорынның еңбек қорына жатады. Олардың өзара ара салмағы еңбек қорының құрамын құрайды. Құрам кәсіпорында өндіретін өнім түріне, қарулануына, күрделілігне, ұйымдастыруына байланысты әрқилы болады.

Еңбек қорын тиімді пайдаланудың экономикалық маңызы зор. Себебі үнемді пайдаланған жерде өндіріс шығыны азайып, тиімділік артады. Болмаған жағдайда ысырапқа ұшырап, зиян шегеді. өйткені екбекақы қорының жұмсалуы – жұмысшы мамандарлы пайдалануға байланысты ауытқиды.

Сондықтан кәсіпорында еңбек қорын жоспарлап, ұйымдастырып, пайдалануда қателі, кемшіліктер жібермеу ойластырылады.

Кәсіпорынның қажетті еңбек ресурстарымен қамсыздандырылуы, оларды ұтымды пайдалану, еңбектің жоғарғы өнімділігі өнім өндірісінің көлемін ұлғайту және өндіріс тиімділігін арттыру үшін қажет. Әсіресе, кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамсыздануына және оларды пайдалану тиімділігіне барлық жұмыстарды уақытында атқару, құрал-жабдықтар мен машиналарды, механизмдерді пайдалану тиімділігі және нәтиже ретінде - өнім өндрісінің көлемі, оның өзіндік құны, пайда, басқа да бірқатар экономикалық көрсеткіштер тікелей тәуеледі болады.

Кәсіпорын жұмысшылары еңбек ұжымын құрайды, яғни ұйымдасудың жалпы мақсатымен бірлескен жұмысшылардың белгілі бір тобы. Кәсіпорын жұмысшылары бір-бірінен жасы, жынысы, білімі, ұлты, жұмыс өтімі және т.б. сияқты белгілермен ажыратылады.

Жұмысшылардың барлығы екі санатқа бөлінеді:

- жұмысшылар;

- қызметкерлер.

Жұмысшылар негізгі және көмекші жұмыстағылар болып бөлінеді.

Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамсыздануы категориялар және кәсіптер бойынша жұмысшылардың нақты санын жоспарлы санымен салыстыру болып табылады.

Талдау барысында әкімшілік-басқарушылық персоналды әрбір алатын лауазымы бойынша нақты білім дәрежесіне сәйкестілігін тексеру қажет. Талданып отырған кәсіпорында басқарушылқ персонал өзінің мамандықтары жөнінде үлкен еңбек өтімі бар. Персоналды жаңарту сирек жүргізіледі. Әкімшілік-басқарушылық персонал білімі алатын лауазымына сай келеді. Қызметкерлердің жоғары және орта арнайы білімдері бар.

Еңбек ресурстарының толықтығын бір жұмысшымен жұмыс істелген күндері мен сағаттарының саны бойынша талданатын кезеңге бағалаймыз және жұмыс уақытының қорын пайдалану дәрежесі бойынша талдау жасаймыз. Осындай талдауды кәсіпорын бойынша тұтас жасаймыз.

Кәсіпорын үшін талдаудың негізгі міндеттері: кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамсыздануын бағалау, кәсіпорын персоналының құрылымын бағалау, біліктілік құрам бойынша бағалау, жұмысшылардың орташа білікті деңгейін анықтау болып табылады.

Еңбек жайлы есеп беруде көп салалы қызмет атқаратын кәсіпорынның жұмысшылары мн қызметкерлерін негізгі қызмет атқаратындар және негізгі емес қызмет атқаратындар деп екі топқа бөледі.

Ал өнеркәсіп орындарында қызмет істеушілер мынадай екі топқа бөлінеді: өндірістік жұмысшылар, өндіріске жатпайтын жұмысшылар.

Семей былғары-тері комбинаты» ЖШС-нің жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамының есебі мамандар бөлімінде жүргізіледі. Мамандар бөлімінде мынадай алғашқы құжаттары пайдаланылады: жұмысқа алу туралы бұйрық, басқа жұмысқа ауысу туралы бұйрық, демалыс берілуі жайлы бұйрық, жұмыстан шығарылуы жайлы бұйрық, жұмыста қанша уақыт істегені туралы табелі және т.б. Семей былғары-тері комбинаты» ЖШС-нің мамандар бөлімін қосымша секретарь референт атқарады.

Еңбек ресурстарына жататындар: жұмыс істеуге қабілетті, арнаулы білімді, орта және жоғары білімді тұлғаларды есептеуге болады.

1.4 «Семей былғары-тері комбинаты» ЖШС-нің еңбек өнімділігін және орташа еңбек ақы қорын талдау

Кәсіпорынның нәтижесі ондағы жұмыс істеп жүрген адамдардың ынталануына байланысты. Ал, ынталанудың, жұмыстың нәтижесін жақсартудың негізі – жұмысшының еңбек ақысында. Еңбекақы дұрыс төленіп, еңбек орынды бағаланса кәсіпорын дамиды. Еңбек ақыны дұрыс төлеудің екі түрлі маңызы бар. Біріншісі, жұмысшының ынталануын қамтамасыз ету, демек еңбек өнімділігін жоғарылатуға мүмкіндік беру.

Екіншісі, кәсіпорынның экономикасына оңды, не кері әсер етуінде. Егер еңбекақы әділетті төленсе экономиканың заңлықтарына сәйкес келеді. Ол еңбек өнімділігін арттыру, өндірісті туындату. Бұлардың сақталуы оңды жағдай.

Ал кері әсері кем, не артық төлеуге байланысты. Ақы бағаланбаса немқұрайдылықпайда болады, өндіріс нәтижесі төмен. Еңбекақы шамадан артық тленсе ысырап, орынсыз шығын, нәтижесі зиян. Сондықтан жұмысшылардың еңбек ақысының әділеттілік негізінде, нәтижесіне байланысты төленуі маңызды экономикалық мәселелердің бірі.

Еңбек ақыны дұрыс төлеу үшін еңбекақы төлеу жүйесін пайдалану керек. Ол үш бөлімнен тұрады, бірі ақы төлеу мөлшері бөлігі, екіншісі кесте, үшіншісі бөлікке төленетін ақы мөлшері.

Қазақстанда барлық атқарылатын жұмыс, қызметтер 21 разрядқа бөлінген, сол арқылы еңбек ақы төлеуді «Еңбек ақы төлеудің біріңғай жүйесі» дейді. Жұмыстарды бөліктерге жатқызу үшін әрқилы сипаттамаларға байланысты бағлаулар берілген. Жұмыстың қиындығы, күрделілігі, орындау тығыздығы, зияндығы сияқтыларды ойлап бағалау жүргізілген.

Қазір Қазақстанда ең төменгі 1 разрядтан, ең жоғарға 21 разрядқа дейінгі екбекақы анықталған. Ол үшін бірінші бөлік (разряд) еселігі 1,0; II бөлік еселігі – 1,07; III – 1,15; IV – 1,24; V – 1,33; VI – 1,43; VII – 1,54; VIII – 1,66; IX – 1,78; X – 1,91; XI – 2,05; XII – 2,2; XIII – 2,37; XIV – 2,55; XV – 2,74; XVI – 2,95; XVII – 3,17; XVIII – 3,41; XIX – 3,67; XX – 3,94; XXI – 4,24. Әрбір жұмысшы, қызметкерлердің атқаратын жұмыстары әртүрлі бөліктерге жатқызылып, екбек ақысын анықтайды.

Жұмысшылардың еңбекақысы төңірегіндегі Қазақстанның ұстанған саясаты үнемі қосымша үстеме ақы мен әлеуметтік төлемдердің арттырылуымен сипатталады. Бұл өз кезегінде ең төменгі еңбекақының жыл сайынғы өсуіне әкледі. Мысалы 2008 жылы республикамызда ең төменгі еңбекақы мөлшері 13696 теңгені құраса, 2009 жылы ол көрсеткіш 14500 теңгеге жетті, ал 2010 жылы 14 952 теңгені құрады. Бұл статистика еліміздегі жұмысшыларға төленетін еңбекақының жыл сайынғы өсімін байқатады.

Кәсіпорынның еңбекақы қорын пайдалануды талдау жұмысын мына кестеде ұсынамын (Кесте 3).

Кесте 3

«Семей былғары-тері комбинаты» ЖШС-нің еңбек ақы қорын

пайдалануды талдау

Көрсеткіштер				Құрылымы, %	Ауытқу (+,-) 2009дан 2008	Ауытқу (+,-) 2010нан 2009
Еңбек ақы қоры, мың тг, оның ішінде:							+22457	+30027
Басқарушылар							+2807	+4846
Мамандар							+5119	+7091
Жұмысшылар							+14531	+18090
Орта айлық еңбек ақы, теңге оның ішінде:							+2134	+1200
Басқарушылар							+3409	+1916
Мамандар							+1751	+984
Қызмет көрсетуші персоналдар							+2051	+1152
Жұмысшылар							+1243	+698
Еңбек ақы қорының жартылай өзгерісі, мың тг							+65	-144
Еңбек ақы қорының тұрақты бөлімі, мың тг							+191	+108

2008 жылғы бірінші бағанда еңбек ақының қорының мөлшері 65576 мың теңгені құрайды. Осы қордан жалпы кезең ішінде басқарушыларға 13771 мың теңге, мамандарға 29935 мың теңге және жұмысшыларға 21870 мың теңге төленген. Орташа айлық еңбекақы мөлшері 36351 теңгені құрады. Еңбекақы төлеу реті келесідей болды: басқарушылар 58071 теңге, мамандар 29823 теңге, қызмет көрсетуші персоналдар 34924 теңге, жұмысшылар 21160 теңге. Еңбекақы қорының жартылай өзгерісі 1090 мың теңге, ал тұрақты бөлімі 3272 мың теңгені құраған.

2009 жылы еңбек ақы қорының мөлшері 88033 мың теңгені құрап, оның ішінде басқарушыларға 16578 мың теңге, мамандарға 35054 мың теңге, жұмысшыларға 36401 мың теңге төленген. Орташа айлық еңбекақы мөлшері 38485 теңгені құрады. Еңбекақы төлеу реті келесідей болды: басқарушылар 61480 теңге, мамандар 31574 теңге, қызмет көрсетуші персоналдар 36975 теңге, жұмысшылар 22403 теңге. Еңбекақы қорының жартылай өзгерісі 1155 мың теңге, ал тұрақты бөлімі 3463 мың теңге.

2010 жылы еңбек ақының қорының мөлшері 118060 мың теңгені құрайды. Осы қордан жалпы кезең ішінде басқарушыларға 21424 мың теңге, мамандарға 42145 мың теңге және жұмысшыларға 54491 мың теңге төленген. Орташа айлық еңбекақы мөлшері 39685 теңгені құрады. Еңбекақы төлеу реті келесідей болды: басқарушылар 63396 теңге, мамандар 32558 теңге, қызмет көрсетуші персоналдар 38127 теңге, жұмысшылар 23101 теңге. Еңбекақы қорының жартылай өзгерісі 1011 мың теңге, ал тұрақты бөлімі 3571 мың теңгені құраған.

«Семей былғары-тері комбинаты» ЖШС-нің еңбек ақы қорын пайдалануына талдау жасай отырып, мынадай қорытындыларға келуге болады: кәсіпорында жұмысшыларға еңбекақы Қазақстан Республикасындағы ең төменгі жалақы мөлшері ескеріліп, әр ай сайын төленіп тұрады. Сонымен қатар зейнетақы аударымдары, әлеуметтік және экологиялық төлемдері жайындағы заңнамалық актілеріне сәйкес аударымдар жасалады. Айлық еңбекақы мөлшерінің жылдан-жылға қарқынды өсімі байқалады, бұл өз кезегінде персоналды жақсы қызмет етуге талпындыртып, еңбек өнімділігі мен өндіріс тиімділігінің артуына өз әсерін тигізеді.

«Семей былғары-тері комбинаты» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі кадрлық саясатын жүзеге асырады.

Қажетті мамандықтар қызметкерлерінің кадрларымен филиалды жасақтау жұмыстарына басшылықты жүзеге асырады.

Бөлімнің барлық қызметіне басшылықты жүзеге асыру, оның жұмысын ұйымдастыру, сектор қызметкерлерінің лауазымдық нұсқаулығын әзірлеу, сектор қызметкерлеріне міндеттерін табысты орындау үшін қажетті жағдайлар жасау және секторға жүктелген міндеттердің орындалуы үшін дербес жауаптылық.

Ұйымның барлық кұрылымдық бөлімшелерінде сектордың атынан әрекет жасау.

Функциялары:

Кадрлармен жұмысты, еңбек және орындаушылық тәртіпті, сапалы қужат айналымын, ішкі еңбек ережелерінің сақталуын қамтамасыз ету жұмыстарын үйлестіреді.

Штат кестесінде көзделген бос лауазымдарға қою үшін мәліметтер базасын қалыптастырады.

Ұйымның кадрлық жұмыстарын жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды басшылықтың қарауына ұсынады.

Бөлімнің құзырына жататын барлық мәселер бойынша шешім қабылдайды және басшылықпен келіседі.

Ұйым аппараты бөлімшелерінің аттестациясын ұйымдастырады және өткізеді, кейіннен аттестация нәтижелері бойынша тиісті құжаттарды рәсімдеуді жүзеге асырады.