Ока Иванович Городовиков – хальмгин ачта үрн.

Дегтр – эңкр иньг

Сән дегтр умшхла, ухата соньн күүндвр кеснлә әдл болна. Эс медсиг дегтрмүдәс умшад, медрлән өөдлүлҗ болхмн.

Дегтриг шуулл уга, цеврәр хадһлхмн. Умшсн цагтан цаасинь нуһлхмн биш. Дегтр деер төрүц юм бичхмн биш. Дегтриг сууһад умшхмн. Кемр кевтәд умшхла, нүднә харан муурна Дегтриг эврәннь хойр нүднләрн әдл харҗ хадһлх кергтә.

Дегтр мана зөөр. Дегтр тасрхан уга умшдг дастн. Дегтр – бичкдүдин эңкр иньг мөн.

ЭЛСТ

Элст 1927-гч җил Хальмг Таңһчин хотл балһсн болв. Элст - өдгә цагин балһсн. Элст – номин, сойлын, сурһуль-эрдмин, экономикин болн бурхн-шаҗна цутхлң. Җил болһн мана балһснд олн гиич гиичлнә. Ончта ормс мана балһснд баһ биш: шатрин балһсн, хойр хурл, саңгин гер, Николай Николаевич Пальмовин нертә музей болн нань чигн.

Иньгллт» парк.

Элстин нег ончта һазрнь «Иньгллт» гидг парк. Эн паркин түрүн модд 1852 – 1853-гч җилмүдт тәрлгдлә. Тер цагас авн парк олн улсин дурта һазр. Өдгә цагт паркд олн амрлһна цутхлңс бәәнә. Амрлһна өдрлә паркд шуугата, байрта болна.

«Иньгллт» паркд олн модн урһна. Урһа модд сән сүүдр өгнә. Моддудын сүүдрт сундлмуд зогсна. Сундлмуд деер әмтн амрна. Күн болһн тааста орман эзлнә. Зуна цагт мана паркур олн улс ирнә. «Иньгллт» парк – амрлһна һазр.

Зулын сән өдр

Зул – нас авдг өдр. Зулын өмн белдврин көдлмш кегднә. Өрк болһн герән ахулна, кирән уһана. Хуучн җилин кириг шин җилд орулдго болҗана. Эн авъяс медх кергтә. Зулла гер болһнд күңшү һарһх зөвтә. Тернь өөкн-тосна үнр. Өрк болһн боорцган кенә. Боорцгар дееҗ бәрнә. 42 үг.

Хальмг улсин лит

Хальмг улс кезәнәс нааран эврә литтә. Хальмг литд арвн хойр аһурсна нерн орна. Кезәнǝ хальмг лит хулһн сарас авн эклдг бәәҗ. Хулһн хамгин цецн аһурсн гиҗ хальмгуд тоолдг бәәсмн. Өдгә цагт хальмг лит бар сарас авн эклнә.

Кезәнә хальмг улс һарсн җилән эн аһурсна нердәр меддг бәәҗ. Үлгүрнь: лу җил бар сарла төрләв. Мана өвкнр кен кедү җилтәһән эндү угаһар тоолҗ һарһдг бәәсмн.

Иим лит Моңһлд, Японьд, Китд, Индьд болн талдан чигн орн-нутгудт олзлгдна.

Мана өрк-бүл.

Мана өрк-бүл Элстд бәәнә. Мана өрк-бүл ик болн ни-негн. 5 күүнәс тогтна. Мадн цугтан эврә герт бәәнәвидн. Мана гер у болн сарул. Герт тавн нөөрслң, гиичин хора, ширәлң, заман, көдлмшин болн бүлин хорас бәәнә. Хаша дотр гиичнрт нерәдсн бичкн гер бәәнә. Мини эк эцк хойр олн элгн-садта.

Җил болһн Зулын байрла олн гиичнр ирнә. Шуугатаһар, нәәртә-наадтаһар шин җилин байран давулнавидн.

Спорт.

Би үүрмүдтәһән конькиһәр болн лыжар дошхдан дуртав. Мадн мөсн деер хоккей нааднавидн. Хоккей – мана дурта үвлин наадн. Хоккей нааддг талвң эврән белднәвидн.

Мини эцк нанта хамдан лыжар дошхдан дурта. Мадн үвлд кесг дууна һазрт йовнавидн.

Спортивн талвң.

Мана селән балһснас хол биш бәәнә.

Урһа модна сүүдрт спортивн талвң бәәнә. Спортивн талвңгин тал дунд нигт көк ноһан урһна. Мадн энд футбол нааднавидн. Талвң эргәд гүүдг хаалһ бәәнә. Хаалһ үүрмг улан чолуһар бүркәтә. Баскетбол, волейбол нааддг һазр бас бәәнә. Спортивн талвңгин захд элстә гүн нүкн бәәнә. Мадн энд һәрәднәвидн.

Цаһан Сар – хаврин байр.

Цаһана өмн өдрнь боорцг кенә. Боорцг олн зүсәр кегднә: целвг, хуцин толһа, кит, мошкмр, җола, шор, тоһш, хорха боорцг болн нань чигн.

Маңһдур өрүнднь герин эзн күүкд күн Цаһана цәәһән чанна. Зул өргнә. Дееҗ бәрнә. Герин эзн күн Цаһана йөрәл тәвнә. Өрк-бүләрн цәәһән ууцхана.

Цаһан Сар – хаврин байр. Әмтн нег-негндән гиичд одна, белг белглнә. Нәәртә, шуугатаһар байран давулна.-57 үг.

Цәәһин авъясмуд.

Өрүн чансн цәәһәр бурхнд дееҗ өргдмн. Өрүн цәәлә харһсн күүнә сансн санань күцнә. Һазаһас күн орҗ ирхлә, халун цә чанҗ өгх кергтә. Хальмг улс «Дәкәд унт?»-гиҗ сурдмн биш. Цә бәрүлхләрн, зөв эргәд, түрүләд көгшдүдт өгх кергтә.

Рәсә – мана Төрскн.

Мадн хамгин ик орн-нутгт бәәнәвидн. Әрәсә – мана Төрскн.

Әрәсәд хальмг, маңһд, орс, осетин, бурят, якут болн нань чигн келн-улс бәәнә. Эдн цуһар эврә таңһчта.

Мана орн-нутгиг президент һардна. Әрәсән һол закан – Конституц.

Әрәсә – байн орн-нутг.

Әрәсә – цуг келн-улсин ик гер.-40 үг.

Вл.

Үвл бичкдүдин дурта җилин цаг. Цасн һазр бүркнә. Цасн күүнә көл дор шухтнна. Гермүдин өөр гүн көр хурна.

Бичкдүд цасар наадна. Нег-негән цасар шивнә, көөлднә, гүүлднә. Ах сурһульчнр цасн эмг кенә. Толһа деернь суулһ өмскнә. Хамринь улан луувңгар кенә. Хойр нүдинь хар нүүрсәр кенә. Цасн эмгнә өөр зурган цокхдан дурта.-50 үг.

Хальмгин алдр үрн.

Советск Союзин Герой генерал-полковник Ока Иванович Городовиковиг мана Таңһчд меддго күн гиҗ уга. Ока Иванович Городовиков 1880 җилд төрсмн. Хальмгуд дунд ик күндтә, тоомсрта бәәсмн. Тегәд чигн хальмгуд мана Ааку гиҗ келдг бәәсмн.

Ока Ивановичин дәәнә халхар орн-нутгт күргсн ачнь дегд ик. О.И.Городовиков кесг орденәр ачлгдсмн. 1958 җил, моһа сарин 10-д Герой нер зүүсмн. Күндтә генерал сүл җилмүдт Москва балһснд бәәлә. 1960 җил, Лу сарин 26-д, найн негн нас күрәд, өңгрсмн.

1977 җилин сүүләр Элстд Ока Ивановичд күрл мөңгн бумб тосхгдв. Эн бумб ик холас үзгднә. Эн бумб бууһин ду соңсчкад, бухад цеглҗәх мөрн деерәс баатр Ааку цергтән дәврх заквр өгчәхиг үзүлҗәнә. Бумб Городовиковин баатр-зөрмг керг-үүлиг олн әмтнә седклд мөңкрүлхнь лавта.

Хальмгин ачта үрн.

1941 җил немшин фашистнр мана Төрскнүр дәврәд, олн улсин җирһлиг таслв. Хальмгин күүкд, көвүд һартан бу, зер-зев авч фашизмин өмнәс ноолдв.

Алдр Төрскнә дәәнд орлцад, Герой нер зүүсн улс олн. Эднә нерд Мөңк һалын бумблвд бичәтә.

Басң Бадминович Городовиков дәәнә түрүн өдрәс авн орн-нутган харсҗ ноолдв. Басң Бадминович сән медрлтә, дадмг генерал. 1927 җиләс авн 1961 җил күртл цергин халхар көдлсмн. Цергин хөөн Хальмг Таңһч һардв.

Ока Иванович Городовиков – хальмгин ачта үрн.

Ока Иванович Городовиков – хальмгин ачта үрн. Энүнә күцәсн керг олн. Угатя бүлд зөрмг көвүн төрв. Хальмг улс Ока Ивановичин кесн керг мартшго. Энүнә нерн мана седклд мөңкрв. Ока Иванович Городовиковин нерәр селәд, балһсн, уульнцс болн школмуд нерәдгдв. Хальмг зурачнр энүнә зург зурна.- 42 үг.

Иҗл һол.

Хальмгин теегәр Кара-Сал, Маныч, Кума, Яшкуль, Егорлык, Иҗл һол гүүнә. Иҗл һол Хальмг Таңһчин деед-ар үзгәр 12 дууна туршарт гүүнә. Җилин дөрвн цаг болһнд Иҗл һол нег дүрәр бәәхш. Мөрн сарла мөсн экләд көндрнә.

Зунла Иҗл йир сәәхн. Эн цагла һол деер олн улс амрна.

Намрт Иҗл һол өңгән сольна. Өрүһәр будн бәәнә.

Үвлднь Иҗл «унтна». Усн көрнә. -58 үг.