Сдж (о.- 10,13,14; д.- 47,52) үшін бақылау тапсырмалары

1. ҚР Қылмыстық кодексі – ҚР қылмыстық құқығының негізгі қайнар көзі.

2. Қылмыс түсінігі және оның құрамы.

3. Жаза және оның түрлері.

10-тақырып. Қазақстан Республикасының іс жүргізу құқығы (1 сағ.)

Жоспар

1. Іс жүргізу құқығының негіздері.

2. Әкімшілік іс жүргізу: оның құқықтық реттеу ерекшелігіі.

3. Азаматтық іс жүргізу құқығының пәні, әдісі, жүйесі мен қағидаттары.

4. Қылмыстық іс жүргізу құқығының пәні, әдісі, жүйесі мен қағидаттары.

Іс жүргізу құқығы – қылмыстарды ашу, азаматтық, қылмыстық, арбитраждық істерді қарастыру және шешу, сондай-ақ әкімшілік құқық бұзушылық істерін, конституциалық сот өндірісі тәртібінде қарастырылатын істерді қарастыру кезінде туындайтын қатынастарды реттейтін құқықтық жүйе нормаларының бөлімі. Іс жүргізу құқығы материалдық құқықпен үздіксіз байланысты, себебі оны жүзеге асыру мен қорғау үшін қажетті іс жүргізу нысандарын бекітеді.

Әкімшілік іс жүргізу – нормативтік басқарушы актілерді қабылдау және материалдық құқық нормаларын қолдану бойынша әкімшілік іс жүргізу нормаларымен реттелген атқарушы билік органдардың, ал заңмен қарастырылған жағдайларда өзге органдар және олардың лауазымды тұлғаларының қызметі.

Әкімшілік іс жүргізу субъектілері жеке және заңды тұлғалар, сонымен қатар мемлекеттік билік мүдделерін білдіретін өкілетті органдар (тұлғалар) бола алады.

Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша өндіріс әкімшілік – юрисдикциялық үрдісінің құрылымына кіреді және 30.01.2001 ж. қабылданған «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» ҚР Кодексімен реттеледі.

Әкімшілік іс жүргізуде бірнеше дербес іс жүргізу кезеңдерін бөліп көрсетуге болады: әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қозғау; істі қарау; әкімшілік құқық бұзушылық істері бойынша қаулы шығару; шешімге шағым жасау және наразылық білдіру; әкімшілік құқық бұзушылық істері бойынша заңдық күшіне енбеген қаулыларын қайта қарау; әкімшілік жаза қолдану туралы қаулыларды орындау.Барлық кезеңдер өзара шекті байланысты және тұтастай бір жүйені құрады.

Азаматтық іс жүргізу құқығы – азаматтық істер бойынша сот төрелігін жүзеге асыруда, сот пен үрдістің басқа да қатысушылары арасында қалыптасатын азаматтық – іс жүргізу қатынастарын реттеуге бағытталған құқық нормаларының жүйесінен тұратын құқық саласы.

Азаматтық сот өндірісі ҚР Конституциясы және республиканың басқа да нормативтік құқықтық актілері негізінде жүзеге асырылады. Олардың негізгісі 13.07.1999 жылғы Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі (ҚР АІЖК).

Азаматтық істерге тікелей азаматтық істер ғана жатқызылмайды, сонымен қатар соттың қарауындағы отбасы, тұрғын үй, еңбек және өзге де даулар жатқызылады.

Азаматтық сот өндірісі – бұл азаматтық істерді қарау және шешу барысында сот пен басқа да субъектілерінің арасында қалыптасатын азаматтық іс жүргізу құқықтық қатынастары және іс жүргізу әрекеттері, шешімдер жиынтығын құрайтын, азаматтық іс жүргізу құқығымен реттелетін мемлекеттік сот қызметінің ерекше түрі.

Азаматтық сот өндірісінің негізгі түрі талап арыз өндірісі, ол азаматтық, еңбек, отбасылық ісерді тараптардың теңдігі жағдайында туындайтын даулар бойынша бұзылған құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінгенде орын алады.

Азаматтық сот өндірісінің сатылары – бұл азаматтық сот өндірісінің құрамдас бөлігі, ол оның тізбегін көрсете отырып, іс жүргізу мақсатын, қатысушылар құрамын, іс жүргізу әрекеттерінің және қабылданатын шешімдер жалпылығымен сипатталады.

Азаматтық іс жүргізудің келесідей сатылары бөліп көрсетіледі: сотта азаматтық істі қозғау; істі соттық талқылауға дайындау; істі мәні бойынша бірінші сатыдағы сотта қарау; екінші сатыдағы сот өндірісі; заңдық күшіне енген соттың қаулыларын қадағалау сатысында қайта қарау; заңдық күшіне енген соттың анықтамасы мен шешімін жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша қайта қарау; сот қаулылары мен өге органдардың қаулыларын орындаумен байланысты өндіріс.

Қылмыстық сот өндірісі немесе қылмыстық іс жүргізу – бұл қылмыстық іс жүргізу құқығының нормаларымен реттелетін, заңмен өкілеттік берілген мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың, сонымен қылмыстық іс жүргізу қызметінің өзге де қатысушыларының, өтініштір мен қылмыс жасалатыны туралы хабарды тексеру, қылмыстық істі қозғау, алдын-ала тергеу және қылмыстық істі соттық талқылау (шешілуі) бойынша қызметі.

Қылмыстық іс жүргізу құқығының қайнар көзіне ҚР Конституциясы, оған сәйкес заңдардың нормалары, өзге нормативтік құқықтық актілер жатқызылады. Негізгі қайнар көзі 13.12.1997 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі (ҚР ҚІЖК).

Қылмыстық іс жүргізу қызметінде түрлі органдар мен тұлғалар қатысады, заң қылмыстық іс жүргізу қатысушыларын мынандай топқа жіктейді:

а) сот; ә) қылмыстық қудалауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар (прокурор, тергеуші, анықтаушы);

б) өзінің не болмаса өкілдік берушінің мүддесі мен құқықтарын қорғайтын үрдістің қатысушылары (сезікті, айыталушы, қорғаушы, жеке айыптаушы, азаматтық талапкер, жауапкер, жәбірленуші және т.б.);

в) қылмыстық іс жүргізуге қатысушы өзге де тұлғалар (куәлар, сарапшылар, куәгерлер, аудармашылар, мамандар, сот отырысының хатшысы).

Сот ісінің өзара байланысқан жалпы тапсырмалары мен принцптері қылмыстық процесс жүйесін құрап, өндіріс ісінің жалпы ретін сатылар жиынтығы анықтайды. Қылмыстық процесс сатысы қатаң реттілікпен біреуінен келесіне кезектесіп ауысып отырады. Соттағы және сотқа дейінгі сатылар болып бөлінеді. Сотқа дейінгі сатыға қылмыстық істі өршіту және алғашқы тергеу жатады. Ал соттағы сатыға төменгі сатыдағы сотты соттық анықтау; екінші сатыдағы сотты дайындау; шағым, арызды дайындау; үкімнің орындалуы жатады.

Ерекше сатыға қадағалау тәртібі мен түскен үкімнің заңды күшін қарап шығу, анықтау, сот қаулысы және қайта қаралған жағдайдағы қылмыстық істі дайындау жатады.

Қолданылған әдебиеттер:

1. ҚР азаматтық іс жүргізу Кодексі, 13.07.1999.

2. ҚР қылмыстық іс жүргізу Кодексі, 13.12.1997.

3. Оспанов С.Д. ҚР қылмыстық үдерісі. Жалпы бөлім. Алматы: заң. әдеб., 2003.

4. Толеубекова Б.Х. ҚР қылмыстық іс жүргізу құқығы: Жалпы бөлім – Алматы: Баспа, 1999.

СӨЖ үшін бақылау тапсырмалары(о.-13; д.-12, 15, 16, 50, 56)

1. Іс жүргізу құқығы түсінігі.

2. Іс жүргізу құқығы салалары.