Авторлық құқық нормаларының әрекет етуі.

Қазақстан Республикасы авторлық құқығын қорғау заңдарының таралу аясы:

1) авторлардың азаматтығына қарамастан, Қазақстан Республикасының аумағында жарияланбаған туындылар;

2) авторы және құқық қабылдаушысы Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын, шетелде объективті түрде бар жарияланған немесе жарияланбаған шығармалар;

3) Халықаралық шарттарға сәйкес авторы Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын шетелдер аумағында объективті түрде бар жарияланған немесе жарияланбаған туындылар.

Қазақстан Республикасының азаматы өзінің шығармасын шетелде

жарияласа және оның Қазақстан Республикасы аумағында қорғалынуын қаласа, бірінші жарияланған сәттен бастап 30 күн ішінде Қазақстан Республикасының аумағында жариялау қажет.

Қазақстан Республикасының аумағында туынды халықаралық шарттарға сәйкес қорғалатын болған жағдайда туындының авторы авторлық құқықты алуға негіз болған іс-әрекет немесе мән-жай орын алған мемлекеттің заңы бойынша анықталады.

Авторлық құқық мақсатына, мазмұны мен маңызына, сондай-ақ берілу әдісі мен нысанына қарамастан, шығармашылық еңбектің нәтижесі болып табылатын ғылым, әдебиет және өнер туындыларына қолданылады.

Авторлық құқық белгілі бір объективті түрге ие болған ауызша, жазбаша (нота, қолжазба), әнжазба мен бейнежазба (оптикалық, механикалық), бейнелеу (сурет, сызба), көлемді-кеңістікті (мүсін, макет) туындыларына таралады.

Авторлық құқық идеялар, ойлар, әдістер, үрдістер, концепциялар, оқиғалар, фактілер, ресми құжаттар, мемлекеттік нышандар мен белгілер және халық шығармашылық туындыларына таралмайды.

Бұның себебі – авторлық құқық тек белгілі бір объективтік нысанда бар болатын туындыларға таралады. Осыған байланысты, шетелдік соттарда идеяларды пайдалану жөніндегі бірталай даулар қарастырылған. Мысалы, талап қоюшы – белгілі бір телебағдарлама идеясының авторы белгілі бір телеарнаға өз идеясы жөнінде хабарлады да, кейін оның идеясы сол телеарнаның басқа бір бағдарламасында қолданылғандығын байқаған. Сөйтіп, сол телеарнаға талап қойған1.

Авторлық құқық объектілері.

Сонымен, Қазақстан Республикасының заңдылығы бойынша авторлық құқық объектілеріне нақты қандай туындыларды жатқызамыз?

1996 жылғы 10 маусымдағы «ҚР интеллектуалдық меншік мәселелеріне қатысты кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңда (12 қаңтар 2012 ж. № 537 өзгертілді) объектілер тізімі нақты берілген:

1. Әдеби туындылар;

2. Драмалық және музыкалық-драмалық туындылар;

3. Сценарий туындылары;

4. Хореография және пантомима туындылары;

5. Мәтіні бар немесе мәтіні жоқ музыкалық туындылар;

6. Дыбыс – бейнежазу туындылары (бейнефильм)

7. Мүсіндеме, кескіндеме, графика, т.б.;

8. Сәулет, қала құрылысы, бау-саябақ өнері туындылары;

9. Қолданбалы өнер туындылары;

10. Суретке түсу туындылары

11. Карталар, жоспарлар, нобайлар және ғылымдарға қатысты үш өлшемді туындылар;

12. ЭВМ-ге арналған бағдарламалар және т.б.

Авторлыққа байланысты негізгі ережелер.

Қазақстан Республикасында авторлық құқықтың пайда болуы үшін туындыны тіркеу, өзге де арнайы рәсімдеу немесе белгілі бір шарттарды орындау міндеті емес. Авторлық құқықтардың иелері өздерінің құқықтарын айрықшаландыру үшін авторлық құқық қорғау белгісін пайдаланады, мұндай белгі туындының әр данасына қойылады.

Авторлық құқық қорғау белгісі келесі үш элементтен тұрады:

1) қоршауға алынған латынша «С» әрпі: (С)

2) айрықша авторлық құқықтар иесінің есімі (атауы);

3) туындының алғаш жарияланған жылы.

Мысалы: (С) Нуридинова, 2003 жыл.

Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес авторлық құқық

адамның өмір бойы және қайтыс болған сәтінен 70 жыл бойы қорғалады.

Авторлық құқық бұзушылық үшін әкімшілік және қылмыстық жауапкершілік көзделген. Бұзушылық үшін ең минималды айып мөлшері – 100 а.е.к., максималды мөлшері - 800 а.е.к.. Ал зиян ірі мөлшерде болған кезде – Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 184-бабына сәйкес кінәлі мүлік тәркіленуі мүмкін, 1 жылдан 5 жыл мерзімге дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін немесе жүз сағаттан екі жүз қырық сағатқа дейінгң мерзімге қоғамдық жұмысқа тартуға жазаланады.

Б) Қазақстан Республикасының авторлық құқық заңдылығындағы қиыншылықтар туғызатын мәселелер.

Авторлық құқық заңдылығын қабылдағаннан кейін Қазақстан Республикасы бұл салада бірқатар жетістіктерге жетті. Бірақ, мұнда қиыншылықтардың бар болуы сөзсіз және де олар жөнінде айтпай кетуге болмайды.

Бірқатар мемлекеттер мен халықаралық ұйымдар Қазақстанға интеллектуалдық меншік құқық бұзушылықтарға байлансты жақтырмаушылықтары жөніндегі талаптарды ұсынып жатыр. Бұл талаптар келесі мәселелерге тиесілі:

1. Қазақстан Республикасы заңнамасында шетелдік авторлар туындыларын қорғауын қамтамасыз ететін норманың әлсіздігі;

2. Интеллектуалдық меншік құқық бұзушылықтарына жауапкершілік көздейтін қылмыстық заңдылықтың нәтижесіздігі. (Мұнда ҚР Қылмыстық кодексінің 184-бабына сәйкес қозғалған қылмыстық істер санының өте аз болуы, 2012/01/12 №537 - IV Заңымен өзгерістер және толықтырулар енгізілді). Яғни, сотқа дейін жететін даулар сирек кездеседі.

3. Музыка, дыбыс жазба, компьютерлік бағдарлама, кітап пен журнал шығару саласында пираттық деңгейінің өте жоғары болуы. Кейбір эксперттердің бағалауынша бұл көрсеткіш жалпы көлемнен 78 %-ға жетті.

4. Пираттық өнімдерді шекарада бақылау дәрежесінің төмендігі.

Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңы жөнінде айта келгенде, ол өзгерістер мен толықтыруларды қажет етеді. Бұл мына мәселелерге байланысты:

1) Кейбір ережелерді дұрыс емес талқылағандықтан туынды авторлары мен пайдаланушылар арасында қарама-қайшылықтар бар, яғни айтылып отырған заңға түсініктемелеренің жоқтығы;

2) Заңдардың кейбір нормалары, ҚР ратификациялаған халықаралық шарттар ережелерімен сәйкес келмейтіндігі.

1996 жылы 10 маусымда «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңының қабылданғанына дейін Республикамызда авторлық құқық сұрақтары қазақ Кеңес Одағының азаматтық кодексімен реттелген, оған сәйкес автордың авторлық құқығы өмір бойы және оның қайтыс болған сәтімен тағы 25 жыл бойы қорғалған. Кейін, Қазақстан Республикасының авторлық құқық заңы бұл мерзімді 50 жылға дейін арттырды, қазір 70жылға дейін. Бірақ, бұл заң авторлық құқықтың қорғау мерзімі сол күнге дейін өтіп кеткен туындыларға 50 жылдық мерзім таралатын кері күш көзделмеген. Осылайша, 1972 жылға дейін қайтыс болған авторлардың құқықтарын қорғау мерзімі заңды қабылдау сәтіне дейін өтіп кетіп, ал 1972 жылдан кейін қайтыс болған құқықтарын қорғау мерзімі, қабылданған заңға сәйкес, тағы 25 жылға ұзартылды1.»

Бұл мәселе жөнінде Қазақстан Республикасы мүшесі болып табылатын Берн конвенциясының 18-бабында нақты айтылған. (Мұнда 50 жылдық авторлық құқықты қорғау мерзімі көзделген). Оған сәйкес, конвенцияны қабылдау сәтіне қорғау мерзімі өтіп кеткен және жалпыға игілік болып үлгермеген туындыларға таралады. Сонымен қатар Конвенцияға қосылушы әрбір мемлекет бұл ережені қолдану шарттарын белгілеуі керек. Ал, Конституцияның 4-бабына сәйкес халықаралық шарттардың Қазақстан Республика заңдарының алдында үстем етуін білеміз. Бірақ, Қазақстан Республикасы Конвенцияға қосылу барысында ешқандай тиісті шарттарды белгілемеді, осылайша 18-бапта көзделген міндеттемені мойнына алмады. Сондықтан, 1972 жылға дейін қайтыс болған шет мемлекеттері авторларының құқықтары 50 жылдық қорғау мерзімі өтіп кетпесе де Қазақстан Республикасында қорғамайды.

Авторлық құқықты халықаралық қорғауының жүйесi мемлекеттердiң iшкi құқығының негiзiнде құрылады. Берн, Дүниежүзiлiк және Рим конвенциялары қорғанудың мiндеттi минимумын қамтамасыз ететiн ұлттық реттеу қағидасына негiзделген.

Қазақстан Республикасы Берн конвенциясына қосылғанымен де Қазақстанда авторлық құқық саласындағы бұзушылықтар деңгейi өсiп жатыр.

Негiзiнен Қазақстан Республикасында авторлық құқықтың қатынастарын реттейтiн берiк құқықтық негiздемесі бар. Бiрақ өкiнiшке орай, бұл заңдар мемлекет тарапынан нақты әрекеттермен қамтамасыз етiлмеген. Сол себептi бiздiң мемлекетiмiзден көптеген перспективті шетел серіктестері қарым-қатынас жасаудан бас тартып жатыр.

Пысықтау сауалдары:

1. Авторлық құқық бойынша “Ұлттық режим” принципі нені білдіреді?

2.Берн конвенциясының кері күші жоқ дегенді қалай түсінесіз?

14-т а р а у.

Патенттiк ҚҰҚыҚ жӘне ҚазаҚстан

Республикасынан тыс жерде тауар

таҢбаларын ҚорҒау

§ 1. Патент құқығының түсiнiгi мен мазмұны

Қазiргi таңда Қазақстан Республикасының экономикасы өтпелi кезеңнен ендi-ендi бас көтеруде. Мемлекетiмiздiң беделiн халықаралық сахнада көтеру және дамыған мемлекеттер қатарына қосу үшiн халықтың әл-ауқатын көрсететiн оның экономикасының мықты болу қажеттiлiгi сөзсiз. Кеңес социалистiк республикалар одағының жетпiс жыл бойы құрамында болып келген Қазақстан егемендiгiн алғаннан кейiн, экономикасының даму бағытын «нарықтық» деп 1993 жылғы, одан кейiн 1995 жылғы Конституцияларында бекiттi.

Жоғары деңгейдегi шетелдiк инвестициялар мен iшкi жинақтары бар ашық нарықтық экономикаға негiзделген экономикалық өсу «Қазақстан–2030» стратегиясының маңызды ұзақ мерзiмдi басымдықтарының бiрi.

Бүгiнгi таңдағы бiлiмге негiзделген экономикада зияткерлiк активтер негiзгi валюта болып табылады. Қазақстанның экономикалық өсудiң қарқынына жетуi, оның әлемдiк нарық құрылымына толық енуi қазiргi индустриалды экономиканың мықты материалдық, техникалық және технологиялық базасын құруға ықпал ететiн зияткерлiк меншiктi қорғаудың дамуынсыз мүмкiн емес.

Бұл Елбасының кәсiпкерлiктi қолдау жөнiндегi тапсырмалары және «Қазақстан Республикасының индустриалдық-инновациялық дамуының 2003–2015 жылдарға арналған стратегиясын» iске асыру жөнiндегi мiндеттер аясында да өзектi мәселелердiң бiрi болып табылады.

Зияткерлiк меншiк құқықтарын сақтау бiздiң мемлекеттiң Дүниежүзiлiк сауда ұйымына кiруi және саудада ең қолайлы жағдайларға қол жеткiзу үшiн басты шарттардың бiрi болып табылатынын да айта кету жөн. Ал бұл бiздiң елдiң беделiн халықаралық сахнада арттыруға әсер етедi, өйткенi зияткерлiк меншiк құқықтарын қорғау адам мен азаматтың құқықтарын және заңи мүдделерiн сақтаудың қажеттi шарттары мен кепiл-дiктерiнiң бiрi.

Сондықтан, соңғы жылдары экономикалық және сауда аспектiлерiмен тығыз байланысы бар зияткерлiк меншiк құқық-тарын қорғау саласы саяси сипатқа ие болды. Осыған байла-нысты Республикадағы зияткерлiк меншiк құқықтарын қорғау саласындағы жұмыстың жалпы бағыттары және мемлекеттiң осы мәселе бойынша саясаты Қазақстан Үкiметi мен ДЗМҰ (ВОИС) арасындағы ынтымақтастық бағдарламасының, Зияткерлiк меншiк құқықтарын қорғау тұжырымдамасының ережелерiнде белгiленген және анық жазылған. Зият – бұл елдiң маңызды және ешқашан таусылмайтын ресурсы. Ал осы қордың күшi өзiнiң тек қана осындай мәртебесiнде мемлекет пен қоғамның мүдделерiне қызмет ететiн қорғалатын зияткерлiк меншiкте.

Нарықтық экономикада қандай да бiр кәсiпкердiң алдында тұратын мәселе – тауарларының бәсекеге қабiлеттi болуы. Кәсiпкерлердiң қазiргi таңда «ұлттық өндiрушiнi қорғау және қолдау – өндiрушiнiң өз қолымен» деген ұранды ұстауы – маңызды. Кәсiпкерлер үшiн осындай қорғанудың бiр жолы болып кәсiпкерлердiң өз кәсiпорындарында инновациялық қызметтi дамытуы табылады.

1992 жылы 24 шiлдеде Қазақстан Республикасының алғашқы Патент Заңы қабылданды. Қазіргі таңда 1999 жылғы 16 шілдедегі «Қазақстан Республикасының патент Заңы» қолданылады.

Өнертабыстар мен өндiрiстiк үлгiлердi патенттiк қорғаудың жаңа нысанына көшкеннен кейiн Қазақстан Республикасын-дағы патент иеленушiлер осы объектiлердi пайдалануға монополиялық құқықты мемлекеттiң берген құқықтық кепiлдiгi ретiнде алды. Монополиялық құқықты иеленушi тұлғаларда үшiншi тұлғалардың құқықтарын және заңнаманың нормаларын бұзбай патенттiк құқық объектiлерiне билiк ету мүмкiндiгi пайда болды.

Құқықтық реформаларды жүргiзу барысында мемлекетiмiз 1994 жылы экономикалық құқықтық қатынастарды реттеудiң негiзi болып табылатын Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiн бекiттi. Азаматтық заңнамадағы «интеллектуалдық меншiктi» құқықтың жеке объектiсi ретiнде қарастыру, тео-риялық жағынан осы саланың жетiлуiн қажет еттi. Кодекс ар-қылы интеллектуалдық меншiк объектiлерiнiң иелерiне «ерекше құқық» берілді.

Қазақстан Республикасының үкiметi арыз берушiге ыңғайлы, тұтынушыға қолайлы, жаңалықты дамытатындай, яғни мағынасы жағынан жай, рәсiмдеу төлемi арзан, сараптамалық және мәлiметтердi iздестiру қызметiнiң сапалы, патенттiк құқықты қорғаудың жеңiл жолдары бар, халықаралық патенттiк жүйенiң талаптарына сәйкес келетiн ұлттық патенттiк жүйесiн қалып-тастыруға мемлекетiмiздiң құрылуының алғашқы күндерiнен-ақ жағдай жасауда.

Қазiргi таңда жоғарыда көрсетiлген жағдайлардың тек кей-бiреуi ғана көрiнiс алуда. Ал, патенттiк органға түсiп жатқан арыздардың саны жылдан-жылға көбеюде. Мысалы, 1992–2001 жылдар аралығында өндiрiстiк меншiк объектiлерiне патент алу үшiн 17388 арыз берiлген. Қазiргi кезде ұлттық және шетелдiк патент иеленушiлердiң қолында 12014 өндiрiстiк меншiк объектiлерiне алдын ала патент пен патент бар.

1. Патенттердiң саны көбейген сайын пайда табуға талпын-ған патент иеленушiлердiң де саны көбеюде. Кеңес Социалистiк Республикалар Одағы кезiнде өндiрiстiк меншiк объектiлерiнiң иесi болып көбiнесе мемлекет болып табылғандықтан авторлар мен патент иеленушiлердiң құқықтарын жетiлдiруге еш шаралар қолданылмаған.

Ендеше зияткерлік меншiк дегенiмiз не? Бұл сауалға халық-аралық, сонымен қатар, елiмiздiң заңнамаларынан да толық қамтылған жауап алуға болады. Қазақтан Республикасы қатысушы болып табылатын Бүкiлдүниежүзiлiк интеллектуалдық меншiктi қорғау ұйымы (БИМҰ) Конвециясының 2-бабында «Интеллектуалдық меншiктiң» әдеби, көркем және ғылыми шығармаларға, әртiстердiң орындаушылық қызметiне, дыбыс жазу, радио және теледидар хабарларына, адами қызметтiң барлық саласындағы өнертабыстар мен ғылыми жаңалықтарға, өнер-кәсiптiк үлгiлер, тауар таңбалары, қызмет көрсету белгiлерi, фирмалық атаулар мен коммерциялық көрсеткiштерге, қара ниеттi бәсекелестiкке қарсы қорғану, сондай-ақ өндiрiстiк, ғылыми, әдеби және көркемөнер салаларындағы интеллектуал-дық қызметке қатысты өзге де барлық құқықтарды қамтитыны туралы атап көрсетiлген. ҚР АК-нiң 961-бабында жүйелендiрiлген тiзiлiм берiлген.

Қазақстанның социалистiк жүйеден нарықтық экономикаға ауысуы зияткерлік еңбек нәтижелерiн қорғау және құқықтық қатынастарды реформалауды талап еттi. Осы кезеңнен бастап, заңнама мен күнделiктi тұрмысқа «интеллектуалдық меншiк», «өнеркәсiптiк меншiк», «патент», «патент иеленушi», «айрықша құқық» ұғымдары ендi.

Егер өзгерiстердiң мәнiне қысқаша тоқталар болсақ, кеңестiк кезеңдегi авторлық куәлiк орнына өнеркәсiп меншiгi объектi-лерiн қорғау жөнiндегi бүкiл әлем таныған патент жүйесi келдi. Кеңестiк өнертабыс құқығының негiзгi ерекшелiгi – өнертабушы автор өз құқығын, көбiнесе, авторлық куәлiкпен ресiмдей-тiн, кейбiреулерi Мәскеуде, бүкiл Кеңес Одағы бойынша жал-ғыз Мемкомөнертабыс патент ведомствосында жарияланатын, содан кейiн кез келген адам аз сыйақы төлеу арқылы өнертабысты өз иелiгiне жаратып жататын.

Ендi құқық иеленушiнiң келiсiмiнсiз ешбiр жан өнертабыс-ты, пайдалы модельдi немесе тауар таңбасын пайдалана алмайды. Құқық иеленушiнiң рұқсаты, көбiнесе, сыйақы төлеу және лицензиялық шарт жасасу жолымен ғана пайдалану жолға қо-йылған. Бұл құқық «айрықша құқық» деп аталады. Және ол ҚР АК-нiң 125, 964-баптарымен бекiтiлген.

Сөйтiп, өнеркәсiптiк меншiк объектiлерiн құқықтық қорғау принциптерi түбiрiмен өзгерген, демек, жаңа қатынастар бүтiндей өзгеше құқықтық базаны қалыптастыруды талап еттi.

1992 жылы Ұлттық Патенттiк ведомство патенттеудiң бiрегей жүйесiн қалыптастырды (явочно-проверочную) және оның құқықтық реттелуiн Қазақстан Республикасының Патент Заңында бекiттi. Бұл жүйенi кейiннен Орталық Азия, Закавказьенiң көптеген тәуелсiз мемлекеттерi және Украина да қолдады.

Бұл патенттеу жүйесi бойынша қарапайым тiркеу мен сараптама элементтерi бiрiгедi. Бiздiң жүйенiң келiмдiк және тiркелiмдiк сипаты патенттiң формалды сараптама жүргiзгеннен кейiн берiлетiндiгiнде көрiнедi. Қазақстан Республикасы 1999 жылғы «Қазақстан Республикасының патент Заңы» 22-бабы формалды сараптама кезiнде қажеттi дәлел-демелердiң болуы, оларға қойылатын негiзгi талаптардың сақталуы және өтiнiм берiлген ұсыныстың құқықтық қорғау берiле-тiн объектiлерге жататындығы тексерiлетiндiгiн бекiтедi.

Патент мәнi бойынша сараптама жүргiзiлгеннен кейiн берi-ледi. Оның жүргiзiлу барысында өтiнiм берiлген шешiмнiң патентке қабiлеттiгi талаптарына сәйкестiгi анықталады.

Өнертабыс пен өнеркәсiптiк үлгiге алдын ала патент пен патент және пайдалы модельге патент «қорғау құжаты» түсiнi-гiмен бiрiгедi.

Қазақстан бiр өнертабысқа екi қорғау құжаты – заңды сарап қорытындысы бойынша алдын ала патент пен өнертабыс немесе өнеркәсiптiк үлгi сараптамасы қорытындысы бойынша патент берiлуi қажет екенін бекітті.

Бұл екi қорғау құжатының аумақтық (тек Қазақстан Республикасы) және уақытша әрекет ету шегi бар. Өнертабысқа алдын ала өтiнiмнiң патент ведомствосына берiлген күннен бастап Қазақстан Республикасы аумағында бес жыл бойы, ал патент жиырма жыл бойы қолданылады.

Пайдалы модельге патент бес жыл бойы, патент иесiнiң өтi-нiшi бойынша бұл мерзiмдi патент органы ұзартуы мүмкiн, бiрақ үш жылдан аспауы керек.

Өнеркәсiптiк үлгiге алдын ала берiлетiн патент өтiнiмнiң патент ведомствосына берiлген күннен бастап бес жыл әрекет етедi. Өнеркәсiптiк үлгiге патент – он жыл бойы күшiн сақтайды, патент иесiнiң өтiнiшi бойынша бұл мерзiмдi патент органы ұзартуы мүмкiн, бiрақ бес жылдан аспауы керек.

Патент – patent – мына мән-жайларды:

1) аталған техникалық шешiмнiң өнертабыс екендiгiн;

2) авторы белгiлi бiр тұлға екендiгiн;

3) аталған тұлға немесе оның мұрагерi осы өнертабысқа айрықша құқық иеленетiндiгiн куәландыратын құжат. Патент оны берген ведомство мемлекетi аумағында әрекет етедi. Шетел құқығы бойынша, лицензия немесе патент алу туралы келiсiмге қол жеткiзiлген кезде, иесiне сыйақы төлей отырып, патенттi мемлекет немесе оның еркi бойынша белгiлi бiр ұйымның қолданылуына мәжбүрлеп сатып алынуы мүмкiн. Көптеген елдерде көзделген патент иесiнiң құқықтарын қорғау шараларының бiрi ұқсас өнертабыс көрiнетiн бұйымдарды енгiзуге жаза қолдану болып табылады (өтемақы, келтiрiлген зиянды жою туралы талап арыз қою т.б.). Патент беру әр елде оның патент құқығы нормаларына сәйкес жүргiзiледi. Өнертабысқа келесi талаптар қойылады: «өнертапқыштық деңгей», «прогрессивтiлiгi», «қолданылуға жарамдылығы» және мiндеттi түрде жаңалығы. Кейбiр елдерде жаңалығын бұл жағдайлардың қайда болғанына байланыссыз мемлекет iшiнде немесе шетелдерде жариялануы мен қолданылуы бұзады, тежейдi. Екiншi рет басқа мемлекеттерде өнертабыс жаңалығын өз мемлекетiнде де, шетел елiнде де жариялау мен қолдану бұзады. Ал өзге мемлекеттерде өз мемле-кетiнiң аумақтық сипаты ғана болмау үшiн халықаралық келiсiмдер жасасу қолданылады.

Патенттеу мақсаты – сәйкес саладағы маман патент мазмұнын оқып, ондағы техникалық шешiмдi жүзеге асыра алатындай деңгейге жеткiзiп ашу.

Патенттiң негiзгi қызметi – жаңалықты енгiзетiн тұлғаға монополияны қамтамасыз ету болып табылады.

Патенттiк қорғау келесi аспектiлермен сипатталады:

– қорғалатын объектiлердiң шектеулi шеңберi;

– патенттiк құқықтар пайда болуының ерекше тәртiбi; патент иесiне құқықтар кешенiнiң және объектiнi пайдалануға айрықша құқықтың берiлуi;

– айрықша құқық (қорғау құжаты) әрекетiнiң мерзiмдiк және аумақтық сипаты;

– айрықша құқықтардың заңды шектелу мүмкiндiгi.

Аталған объектiлердiң барлығы бiздiң мемлекетiмiзде де қолданылады.

Патентке негiзделген құқықтар мемлекеттiң берген құқықтары болып есептеледi. Мұндай қатынастар өзаралықпен анықталады. Мемлекет берiп отырған құқықтарға жауап ретiнде патент иесi мемлекет пен қоғамға танылмай қалуы мүмкiн болған өнертабыс ашады. Осындай өзаралық патенттi шарт ретiнде қарастыруға мүмкiндiк бередi. Оның талаптары қорғау құжатында емес, патент заңнамасында сипатталғандай болады.

Патенттiң монополия және өнеркәсiп меншiгiнiң объектiсi ретiнде түсiнiгi аса кең тараған. Патент иеленушi өзiнiң өнертабысын пайдалануына айрықша құқықты иеленедi, аталған монополиялық ұқсастық меншiк иесiнiң өз құқықтарымен сипатталады. Құқығы жоқ тұлғаның бұл объектiнi пайдалануы заңсыз деп есептеледi.

§ 2. Патент берiлетiн интеллектуалдық меншiктiң

негiзгi объектiлерi

Нертабыстар

Өнертабыс түсiнiгi мен объектiлерi.

Белгiлi бiр өнертабыс негiзi болған шығармашылықтың деңгейiн бағалау қажет болғандықтан, өнертабыс түсiнiгiнiң объективтiк анықтамасын беру мүмкiн емес. Сондықтан, Қазақстан Республикасының Патент Заңында бұл түсiнiктiң анықтамасы берiлмеген, тек оған қойылатын талаптар көрсетiлген:

– жаңалығы;

– өнертапқыштық деңгейдiң болуы;

– өнеркәсiпте қолдануға болатын техникалық шешiмнiң болуы.

Егер өнертабыс осы аталған талаптарға сай болса, онда оған Қазақстан Республикасы Патент Заңының 6-бабына сәйкес қорғау қамтамасыз етiледi. Алайда, өнертабысты мәселенiң шығармашылық-техникалық шешiмi ретiнде анықталатын құбылыс ретiнде қарастыру заңды. «Техникалық шешiм» терминi техниканың әр түрлi салаларындағы қажеттiлiктердi қамтамасыз ету құралы ретiнде, сонымен қатар, мысалы, жаңа музыкалық аспап жасау арқылы өнер; спорт көмекшi құралдарын жасау арқылы спорт; жаңа емдеу әдiстерiн, дәрi-дәрмектердi жасау арқылы медицина және т.б. салаларда кең мағынада қолданылады. Осылай ауруды емдеу әдiстерi техниканың жалпы түсiнiгiне жатпайды. Бұған қарамастан, емдеудiң терапиялық әдiстерi емдеу құралдарын нақты белгiленген мөлшерде, белгiлi бiр уақыт iшiнде, белгiлi бiр кезектiлiкпен және т.б. қолдануды меңзейтiндiктен, бұл арқылы емдеу техникасы анықталады. Бұл мағынада емдеу тәсiлдерi техникалық шешiм ретiнде қарастырылады. Осылай, өнертабыс арқылы техника, ауыл шаруашылық, мәдениет, бiлiм беру салаларындағы әр түрлi мәселелер өз шешiмiн табады, бiрақ бұл жерде өзге (экономикалық, әкiм-шiлiк, ұйымдастырушылық т.б.) техникалық әдiстер мен құралдар қолданылмауы тиiс.

Әрбiр өнертабыс белгiлi бiр объектiнi, яғни қоғамдық қажеттiлiктi қанағаттандыра алатын техникалық құралды сипаттайды. €нертабыс объектiлерiнiң түрлерi қойылған мақсатқа жету үшiн техникалық шешiмдерде көрсетiлген құралдарға тәуелдi анықталады.

Құрылғы, әдiс, зат, микроорганизмдердiң, өсiмдiктер мен хайуанаттар клеткаларының тегi, сондай-ақ бұрыннан белгiлi құрылғы, әдiстi, затты тектi жаңа мақсатта қолдану өнертабыс объектiлерi бола алады.

Өнертабыс объектiлерiн нақтылау патент иесiнiң құқықтар көлемiн анықтау заңмен қорғалатын өнертабыстың пайдаланылуын бақылау мүмкiндiгi үшiн құқықтық маңызы зор.

Құрылғы – өнертабыс объектiсi ретiнде. Өнертабыс объектi-лерi ретiнде құрылғыларға конструкторлар мен бұйымдар жатады. Кеңiстiкте орналасқан бiр-бiрiмен тығыз байланыстағы элементтер жүйесi құрылғы болып танылады. Бұл машиналар – мысалы, «Қар жинаушы машина»; құрылғылар – «Магнит өрiсi датчигi»; механизмдер – «Шарниро-рычажный механизм».

Жетiлдiрiлген инструмент, мысалы, «Геологиялық балға», «Қозғалмалы пышақ» немесе қандай болмасын құрал, мысалы, «Тормозное устройство для железнодорожного вагона», «Гидравлическое устройство для удержания руля относительно рамы мотоцикла» объект – құрылғы категориясына жатқызылуы мүмкiн.

Құрылғы болып көлiк құралдары, жабдық, құрылыстар, сонымен қатар, әр түрлi бұйымдар танылады – мысалы, «Әмбебап оқу партасы». Электр схемалары да құрылғының бiр түрi болып табылады.

Патенттiк қорғалуға құрылғының өзi ғана емес, олардың бөлек элементтерi де: түйiндерi, бөлшектерi т.б. жатады.

Құрылғы өнертабыс объектiсi ретiнде келесi конструктивтiк белгiлермен сипатталады:

– конструктивтiк элементтердiң болуы;

– элементтер арасында байланыстың болуы;

– элементтердiң өзара орналасуы;

– құрылғының немесе оның элементтерiнiң орындалу нысаны, атап айтқанда, геометриялық нысанда жасалуы;

– элементтер арасындағы байланыстың орындалу нысаны;

– элементтер параметрлерi мен өзге сипаттамалары және олардың өзара байланысы;

– құрылғы немесе оның элементтерi жасалған материал;

– құрылғының кез келген элементiнiң қызметiн орындайтын аясы;

– техникалық шешiмнiң басқа түрлерiмен салыстырғанда құрылғы – өнертабыс олардың фактiлi түрде қолданылуына бақылануды қамтамасыз етедi. Бұл олардың кең таралуын анықтайды.

Тәсiл – өнертабыс объектiсi ретiнде. Өнертабыс объектiсi ретiнде тәсiлдерге материалдық объектiлер көмегiмен материалдық объектiлерге әрекет ету процестерi жатады. Тәсiл – белгiлi бiр тәртiппен немесе белгiлi бiр ережелерде сақтау арқылы орындалатын әдiстер жиынтығы.

Материалдық объектiлерге әрекет ету процестерi ретiнде тәсiлдердi былай бөлуге болады:

– өнiм (бұйымдар, заттар т.б.) өндiруге бағытталған әдiстер, мысалы, «Құрылыс материалын жасау тәсiлi», «Ацетилен алу әдiсi»;

– белгiлi бiр өнiм алмай материалдық заттардың жағдайының өзгеруiне бағытталған әдiстер (тасымалдау, реттеу, өңдеу т.б.). Мысалы, «Жер өңдеу тәсiлi», «Электромагниттiк клапанды басқару әдiсi»;

– нәтижесiнде материалдық дүние заттарының жағдайы анықталатын әдiстер (бақылау, өлшеу, диагностика т.б.). Мысалы, «Аса таза кварцтың шыққан жерiн iздеу әдiсi».

Өнiм алу әдiсiне берiлген қорғау құжаттарының күшi тiкелей осы әдiспен алынған өнiмге де таралады1.

Патенттер аурудың алдын алу, диагностика және емдеу әдiстерiне де берiледi, мысалы, «Тiстер кариесiн алдын алу әдiсi», «Артериальдi гипертония диагностикасының әдiсi».

Өнертабыс объектiсi «Әдiс» келесi белгiлермен сипатталады:

– белгiлi бiр әрекеттiң немесе әрекеттер жиынтығының болуы: «...тұзды ерiтедi...»;

– осындай әрекеттердi уақыт бойынша орындау тәртiбi (кезекпен, бiр уақытта, әр түрлi жолдармен т.б.). «...қышқылмен өңдегеннен кейiн пленканы дистилденген сумен шаяды...»;

– әрекеттердi жүзеге асырудың режимдерi мен шарттары (температура, қысым, қуаттылығы, жылдамдығы т.б.). «...40°С-ға дейiн қыздыру кезiнде ерiтедi...»;

– заттар немесе материалдарды пайдалану (алғашқы шикiзат, реагенттер, катализаторлар, микроорганизмдер тектерi және т.б.). «...процестi инерттi газ атмосферасында жүргiзедi...»;

– құрылғыларды (құралдарды, жабдықтар т.б.) пайдалану. «...реагенттiң электрохимиялық өңдеуiн ерiтiлмеген электродтары бар электролизде жүргiзедi...».

Зат өнертабыс объектiсi ретiнде. €нертабыс объектiсi ретiнде заттарға:

– жеке химиялық қосындылар, сонымен қатар, оларға жоғары-молекулярлық қосындылар және гендiк инженерия өнiмдерi (рекомбинантты нуклеидтiк қышқылдар, векторлар т.б.). Мысалы, «гидрохлорид-1-(2-этоксиэтил)-4-ацетил-
4-ацетиксипиперидина»;

– композициялар (құрамдар, қоспалар), мысалы, «псориазды емдеу майы», «фурфуролды гидрирлеу катализаторы»;

– ядролық айналу өнiмдерi жатады.

Жеке химиялық қосындыларды сипаттау үшiн келесi бел-гiлер қолданылады:

– сапалық және сандық құрам;

– атомдар арасындағы байланыс және олардың молекулада химиялық құрылымдық формулалары сипатталған өзара орналасуы.

Бұрыннан белгiлi құрылғы, әдiстi, затты, тектi жаңа мақсатта қолдану. Құқықтық қорғау таралатын өнертабыстың бұл түрi болып бұрыннан белгiлi болған құрылғы, зат, әдiс, тектiң жаңа мақсаттарда қолданылуы табылады.

Өнертабыстың бұл объектiсi өзге өнертабыстардан қызметi-нiң сипаттамасымен байланысты пайда болуымен ерекшеле-недi.

Егер құрылғы, әдiс, зат, тек қоғамдық қажеттiлiктi қанағаттандырудың жаңа құралы болса және олардың бағытталған синтезi жасалса, онда өнертабыстың бұл объектiсi белгiлi объектiнiң жаңа мүмкiндiктерiн (белгiсiз қасиетiн) анықтау арқылы пайда болады.

Бұл объектiнiң негiзiнде белгiлi техникалық құралды, бұл өнертабыс пайда болған кезде қолданылған мақсатқа қарағанда, өзге мақсаттарда қолдану. Бұрыннан белгiлi болған құрал ол иеленетiн қызметке қарағанда, жаңаша қызметте пайдаланылып, осыған байланысты өзге қажеттiлiктi қанағаттандырады.

Мысалы, бояу ретiнде қолдану үшiн арнайы синтезделген белгiлi «А» заты белгiлi бiр жағдайда зиянды бактериялар үшiн күштi әсер ететiн у ретiнде қолданыла алады. Белгiлi заттың жаңа қасиетiн анықтау нәтижесiнде зиянды бактерияларды жою үшiн жаңа құрал ұсынылады.

Бұл жерде белгiлi бiр мақсатпен арнайы алынған заттардан басқа, яғни белгiлi бiр қолданудан басқа, тәжiрибеден алынған табиғи немесе аралық қосындылар немесе өндiрiс қалдықтары бар екендiгiн атап өту қажет. Мұндай қасиеттi анықтау алдында белгiлi болған құрылғы, әдiс, зат, тектiң жаңа мақсаттарда қолданылуын өнертабыс ретiнде саралауға болады.

Өнертабыстың бұл объектiсi заттарға (жеке заттар, композициялар, тектер т.б.) тән, себебi, олар қолданылу шарттарына сәйкес көрiне алатын қасиеттердi иеленедi, сондықтан әр түрлi мақсаттарда қолданыс таба алады.

Аталмыш объект құрылғыларға аса тән емес, себебi олар белгiлi бiр қызметтi атқару үшiн жасалады және олардың анық көрiнетiн мақсаты бар. Сондықтан құрылғыға қандай да бiр өзгерiс енгiзбей өзге мақсаттарда қолдану, көп жағдайларда мүмкiн емес болып келеді.

Биотехнология объектiлерi.

Соңғы ондаған жылдар iшiнде теориялық мүддеге ғана ие ғылымнан биология тәжiрибелiк маңыздылығымен сипатталатын ғылымға айналды. Өнеркәсiптi «биологизациалау» өрiсi байқалуда. Биотехнология ғылыми-техникалық прогрестiң басым бағытына айналып жатыр. Биотехнологияның кең тәжiри-белiк мүмкiндiктерi гендiк инженерия арқылы адамдарды емдеу әдiстерiнен қоршаған ортаны қорғау әдiстерiне дейiнгi әр түрлi биологиялық объектiлерге байланысты өнертабыстар санының артуына алып келдi.

Патенттер биология және биотехнологияны «коммерцияли-зациялау» iсiнде және биотехнологиялық өнiмдi сату нарығы үшiн күресте аса маңызды құрал болып жатыр. Биотехнологиялық өнертабыстарды қорғау мәселесi әлi де ұлттық, халықаралық деңгейде талқыланып жатыр.

Аталған объектiлер тiрi – тектер, тiрi емес – заттар бола алады.

Тiрi объектiлер:

– микроорганизмдердiң жеке тектерi;

– өсiмдiктер мен жануарлар жасушаларының жеке тектерi.

Тiрi емес объектiлер:

– биотехнологиялық әдiспен алынған қосындылар, антибио-тиктер, ферменттер, вакциналар және т.б.;

– гендiк инженерия өнiмдерi – ДНК мен РНК – кезектiлiгi, гендер, плазмидтер, векторлар, белоктар т.б.

Биотехнология саласына, сонымен қатар, микроорганизм-дер тектерiн, өсiмдiктер мен жануарлар жасушаларының тектерi, антиботиктердi, нуклеин қышқылдарын пайдаланумен әр түрлi әдiстер, вакциналар өндiру әдiстерi т.б. жатады.

«Тек» терминi белгiлi бiр қайнар көзден немесе жасанды жолмен алынған (мутация нәтижесiнде) және өзiндiк физиологиялық – биохимиялық белгiлерiмен сипатталатын микроор-ганизмдердiң бiр түрлi мәдениетiн бiлдiредi.

«Микроорганизм» түсiнiгiнiң нақты таксономиялық мәнi жоқ, яғни қандай да бiр таксонға – түрге, жынысқа, семьяға т.б. жатқызылмайды. Ол микроскопиялық өлшемдегi әрбiр организм микроорганизмге жататындығын меңзейдi. Бiрақ, бұл түсiнiк шартты, себебi дәстүрлi микроскопиялық объектiлер арасында макроскопиялық объектiлер болатыны белгiлi, ал бiр тектiң өлшемi культизациялау және өзге факторларға байланысты өзгере алады.

Патент рәсiмi үшiн «тек» объектiсiне микроскопиялық өлшемдегi өмiрге қабiлеттi әр түрлi организмдер – бактериялар, вирустар, қарапайым микроскопиялық омыртқасыз жануарлар және өзге де жеке тектер, микроорганизмдердiң консорциумдары, сонымен қатар, өсiмдiктер мен жануарлардың культивацияланатын соматикалық клеткалары кiредi. Тәжiрибелiк (пайдалы) қасиеттерi анықталған тек қана құқықтық қорғау объектiсi бола алады. Ғылыми көзқарас негiзiнде белгiлi бiр қасиеттер жиынтығымен сипатталған тек қорғау объектiсi болмайды.

Өнертабыстың патентке қабiлеттiгiнiң талаптары. Қазақстан Республикасы Патент Заңының 6-бабына сәйкес өнертабысқа, егер ол жаңа, оның өнертапқыштық деңгейi және өнер-кәсiптiк қолдануға жарамды болса, құқықтық қорғау берiледi. €нертабыс патент қабiлеттiгiнiң бұл талаптары әлемнiң көптеген елдерiнiң патент заңдарында анықталған.

Жаңашылдық. €нертабыстың жаңалығы оның патент қабiлет-тiгiнiң негiзгi және мiндеттi талабы болып саналады. Патент Заңының 6-бабына сәйкес, егер өнертабыс техника деңгейi туралы мәлiметтерден белгiлi болмаса, жаңа болып табылады. Техника деңгейi туралы мәлiметтерге өнертабыс басымдық мерзiмiне дейiн әлемде жалпы қол жетерлiк болған кез келген мәлiметтер кiредi. Жалпыға қол жетерлiк мәлiметтер ретiнде кез келген тұлға таныла алатын мазмұны заңды түрде хабарланған қайнар көздерде көрсетiлген мәлiметтер танылады. Қызметтiк, жабық, құпия және т.с.с. ақпаратқа назар аударылмайды. €нертабыс жаңалығы бiтiмгершiлiк сипатты фактiге ие болып табылады, яғни техника деңгейiне Қазақстан Республикасында ғана емес, шетелдерде де жалпы қол жетiмдi болған мәлiметтер жатқызылады.

Қазақстан Республикасы Патент Заңының 6-бабының 4-тармағына сәйкес өтiнiм берушiге жаңашылдық бойынша жеңiлдiк берiледi. Бұл автордың, өтiнiш берушiнiң немесе осы ақпаратты тiкелей немесе жанама түрде алған кез келген тұлғаның өнертабысқа жататын ақпаратты жария түрде ашу, сонымен қатар, Париж конвенциясына қатысушы мемлекеттiң аймағында ұйымдастырылған ресми немесе ресми деп танылған халықаралық көрмеде экспонат ретiнде өнертабысты көрсету өнертабыс-қа өтiнiм патент ведомствосына ол ашылған күннен немесе көрмеге орналасуы күнiнен 6 ай кешiктiрмей берiлген болса, өнертабыс патент қабiлеттiгiн тануға жол бермейтiн жағдай деп танылмайды. Мұндай жеңiлдiк өтiнiш бергенге дейiн мәнi ашыл-ған өнертабысты қорғауға мүмкiндiк бередi.

Өнертапқыштық деңгей. Өнертабыстың патентке қабiлеттiгi-нiң келесi критерийi болып өнертабыстың сапалық деңгейiнiң көрсеткiшi болып табылатын өнертапқыштық деңгей саналады, себебi, оның көмегiмен ғылыми және техникалық прогреске қандай да бiр зерттеменiң үлесi бағалана алады. Жаңа болып табылатын кез келген шешiм техника деңгейiне үлес қосады деп есептелiнбейтiндiгi анық. Техника саласында қандай да бiр бiлiмге қол жеткiзiп, орта маман жасалу жолы анық және шығармашылық негiзi жоқ белгiлi құралдардың жаңа комбинацияны көрсететiн объектiнi жасай алады. Сондықтан, әр түрлi елдердiң патент заңдарында өнертабысты қарапайым инже-нерлiк зерттемелерден немесе объектiлерден айыруға (бұл өнертапқыштық деңгей) мүмкiндiк беретiн өнертабыстың шығармашылық сипатын анықтайтын критерий қалыптасқан. Германияның Патенттiк заңында бұл критерий өнертапқыштық қызмет деп аталады.

Қазақстан Республикасы Патент Заңының 6-бабының 1-тармағына сәйкес, егер маман үшiн ол техника деңгейi туралы мәлiметтерден айқын кездеспейтiн болса, өнертабыс өнертабыс-тық деңгейде болады. Техника деңгейi туралы мәлiметтер өнертабыс басымдық алған күнге дейiн дүние жүзiнде жалпы жұртқа мәлiм болған кез келген мәлiметтердi қамтиды.

«Өнертапқыштық деңгей» критерийi «маман» түсiнiгi арқылы анықталады. Қазақстан Республикасының Патент заңында «маман» түсiнiгi ашылмайды, бiрақ оның мазмұны бiрқатар елдердiң патент заңдарында берiлген. Маман ретiнде жұмыс iстейтiн, оның өтiнiш берiлген өнертабыс саласы жататын саладағы барлық жалпы бiлiмдерi белгiлi болған тәжiрибелi тұлға танылады. Маман объектiнi жасау үшiн белгiлi шешiмдердi бiрiктiре алса, онда ұсыныс өнертапқыштық деңгей талабына жауап бермейдi.

Шығармашылық бастау болуы жағынан өнертабысты бағалау «шығармашылық» түсiнiгiнiң субъективтi болуынан қиынға соғады. Себебi, өнертабыстың патентке қабiлеттiгiнiң аясындағы даулардың көбiсi осы критерий бойынша туындайды.

Өнеркәсiптiк қолдануға жарамдылығы. Қазақстан Республикасы Патент Заңының 6-бабына сәйкес, егер өнеркәсiпте, ауыл шаруашылығында, денсаулық сақтауда және қызметтiң басқа да салаларында пайдалануға болса, өнертабыс өнеркәсiпте пайдалануға жарамды деп танылады.

Өнертабыстың өнеркәсiптiк қолданылуын тану үшiн келесi талаптардың жүзеге асуы қажет:

– өтiнiш материалдарында өтiнiш берiлген өнертабыс объек-тiлерiнiң мақсаты көрсетiлуi тиiс;

– өнертабыс формуласында сипатталған түрiндегi өнертабыстың жүзеге асырылуы мүмкiн болатын құралдар мен әдiстер өтiнiш материалдарында көрсетiлуi тиiс (өтiнiш материалдарында ондай мәлiметтер болмаса, өнертабыс басымдық алған күнге дейiн дүние жүзiне жалпы жұртқа мәлiм болған қайнар көзде көрсетiле алады);

– өтiнiш берушi көрсеткен өнертабыс мақсаты шын мәнiнде жүзеге асырылуы мүмкiн болуы.

«Өнеркәсiпте қолдануға жарамдылық» түсiнiгi кең мағынада қолданылу қажеттiлiгiн атап өту қажет, ол қандай да бiр техникалық шешiмдi пайдаланудың максимальдi тиiмдiлiгiн мең-земейдi. Аталған критерий мiндетi мен мәнi өнертапқыштық қызмет салаларының бiреуiнде қолданылудың қағидалық мүмкiндiгiн көрсету.

Өнеркәсiпте қолдану жарамдылығы талабының негiзгi мәнi- белгiлi бiр материалдық құрал түрiнде техникалық шешiмдi жүзеге асыру, сонымен қатар, аталған өнертабыс арқылы өтiнiм берушi көрсеткен техникалық шешiмге жетe-жетпеуiн анықтау мүмкiндiктерiн тексеру болып табылады. Жаңашылдық және өнертапқыштық деңгей критерийлерiне қарағанда, өнеркәсiпте қолдануға жарамдылығы техника деңгейi мен басымдық күнiмен тiкелей байланысты болмаса да, қатысты.

Заттың аса маңызды қасиеттерiн көрсететiн белгiлер елеулi болып табылады. €неркәсiптiк меншiк объектiлерiне, атап айтқанда, формуласы бойынша пайдалы модельдi құқықтық қорғау көлемiн анықтау кезiнде дара ақпараттың мәндiк маңызы бар және оның қажеттiлiгi пайдалы модельдi қолдану кезiнде техникалық нәтижеге жету үшiн қалған елеулi белгiлермен өзара байланыста жеткiлiктiгi туралы бiр мәндi ақпарат беретiн белгi елеулi болып табылады.

Пайдалы модель елеулi белгiлерiнiң жиынтығы техника деңгейi туралы мәлiметтерден белгiлi болмаса, оған құқықтық қорғау берiледi.

Өнертабыстар техника деңгейiне қарағанда, пайдалы модель үшiн техника деңгейiн анықтаудың екi түрлі ерекшелiгі бар.

Бiрiншi ерекшелiк – техника деңгейi туралы мәлiметтер пайдалы модельге басымдық берiлген күнге дейiн жұртқа мәлiм болған, арыз берiлiп отырған пайдалы модель мақсаттас құралдар дүние жүзiнде жарияланған мәлiметтердi және Қазақстан Республикасында жарияланған пайдалы модельдер мен өнертабыстарды қамтиды. Пайдалы модель объектiсi «Аэростат» болса, онда оны оған ұқсас объектiлермен емес, аэростаттармен салыстыру қажет.

Екiншi ерекшелiгi – техника деңгейiне мақсаттас құралдарды Қазақстан Республикасында қолдану туралы мәлiметтер кiредi, яғни пайдалы модель жаңалығы абсолюттi емес, өнертабыстарға қарағанда әлемдiк қатысты болып табылады.