Гулнар тур фирмасының мысалында

Нарықтық экономикада фирманың қызмет жасауы үнемі айқынсыздықпен және тәукелмен байланысты. Кәсіпкерлік қызметте тәукелсіз нәтижеге жету мүмкін емес. Тәукелге берілген анықтамалар көп. Солардың дәлдігі – кәсіпкерлік іс әрекет нәтижесінде мүмкін болатын қауіп қатерлер. Тәуекел кәсіпкерлік іс әрекеттің мәнінде бар: байланысты.

А) кәсіпкер іс әркет сферасын өзі таңдауға ерікті, өндіріс құралдарын өзі дербес басқарады, кейде қателесуі де мүмкін.

Б) нарықтық жағдайда кіспкре үнемі бәседе болады, оның жеңіп шығуына кепілдік бермейді.

Тукелдің глобалды (мемлекеттік) немесе локалды (кәсіпорын деңгейіндегі тәукел) түрін ажыратамыз. Олар бір бірімен байланысты болады. Мысалы, мемелкет деңгейінде салық, нисиелік – қаржылық саясат туралы қабылданған шешімдер кәсіпорынға тәукел элементтерін тудырады. Немесе керісінше, кәсіпорын деңгейінде қабылданған шешімдер (өндіріс көлемі мен ассортименті немесе технологиялық процестерді ендіру) мемлекетке әсерін тигізіп глобалды тәукел элементтерін тудырады. Тәукелдің бірнеше түрлері бар: Өндірістік, коммерциялық, қаржылық, пайыздық.

Өндірістік тәуекел – кез – келген өндірістік кәсіпорында өнімді өндірумен және оны өткізумен байланысты. Бұл тәукелге өнімнің белгіленген көлемінің өзгеруі, өткізу қарқыны, материалдық және еңбек шығындарының артық жұмсалуы, нарықтағы баға деңгейінің кемуі, брак себептері тікелей ықпал жасайды.

Коммерциялық тәукел - кәсіпкерлерге бекітілген тауар мен қызмет көрсету процесін өткергенде туындайды. Қазіргі уақытта коммерциялық тәукелдің кең тараған түріне – тауардың атып алу бағаының өсуін, сатып алу көлемінің ойламаған жерден төмендеуін, айналым процесіндегі тауардың жоғалуын, өткізу көлемінің төмендеуін және т.б. жатқызуға болады.

Қаржылық тәукел – кәсіпорын мен банк немесе өзге де қаржы институттары арасында пайда болатын тәукел. Қаржы тәукелдің екі түрі бар:

а) ақшаның сатып алуымен байланысты тәукелдер (инфляция – ақшаның құнсыздануы, бағаның көтерілуі, дефляция – ақшаның сатып алу мүмкіндігінің артуы. Инфляция кезінде кәсіпкер- ақшалай табыс құнсызданады, дефляция кезінде – баға төмендейді, кәсіпкердің экономикалық жағдайы нашарлайды, табыс төмендейді;

б) капитал салуымен байланысты тәукелдер (инвестициялық тәукел).

Сыртқы экономикалық, өзге де валюталық операциялар кезінде шетел валюта курсының өзгеруімен байланысты болатын валюталық шығындар болуын айтамыз.

Пайздық тәукел – пайыз нормасының өсуіне қарай, бағалы қағаздарға бағаның төмендеу мүмкінділігімен байланысты.

Енді туындыған тәукелді жою немесе азайту үшін кәсіпкер қандай іс шаралар қолданады?

Тәукелді бесеңдетудің бірнеше әдістері бар:

кәсіпкерлік жоба жасауға істі жеткі білетін кеңесшілерді, мамандарды тарту;

жобалау алдындағы мүмкін болатын проблемаларды жете білу;

өндірілген өнімге сұранысты болжау;

сақтандыру;

болжамсыз шығындарды жабуға керекті қаражатты кезекте ұстау

73. Халықаралық турлардың калькуляциясы (шығу туризм) (Алматы қаласының фирмасының бір өнім мысалында)

Енви травел компаниясы ұсынған: Алматы - Ташкент-Самарканд -Регистан-Бухара-Ташкент-Алматы туры.

Ұзақтылығы 10 кун.

Турдың бағасы: 500$

Оның ішінде жолына 200$

Қонак уй - 200$

Экскурсовод - 100$

1 Кун. 09:00 Ташкент қаласына келу, орналасу. Таңғы ас. Кешке дейін қонақ уйде болу, яғни бос кун. Түскі ас – 11500 сом. Кешкі ас – 10000 сом

2 Кун. Самарканд қаласына жол жүру. Қонақ уйге орналасу. Бос кун. Түскі ас-9000 сом кешкы ас-10500сом

3 Самарканд қаласы бойынша экскурсия. Регистан мешіттері, Улукбек консерваториясы, Амир темирдин кесенелерін аралау. Түскі ас – 11000 сом. Ески кала орны. Кешкі ас-12000 сом. Қонақ уйге каитып оралу

4 Қонақ уйдеги таңғы ас. Самарканд базарларын аралау. Ондағы шығындар : 68000 сом. Түскі ас-8000сом кешкі ас- 9000

5 Самарканд каласынан Бухара каласына келу. Қонақ уйге орналасу. Бос кун. Түскі және кешкі ас- 20000 сом.

6 Қонақ уйдегі таңғы ас. Бухара каласына экскурсовод жүргізу. Ескі қаланы тамашалау. Қала мешіттеріне, кесенелерді аралау. Түскі ас- 8000сом. Қала мұражайларына бару. Кешкі ас – 10000 cом

7 Қонақ уйдеги тамақтану. Бухара қаласындағы базарларды аралау, сувенирлер алу. Түскі және кешкі ас- 17000 сом. Базарға кеткен шығын: 45000 сом

8 Бухара қаласынан ташкент каласына оралу. Қонақ уйдеги тамақтану. Туски және кешкі ас – 22000 сом. Бос кун

9 Қонақ уйдеги тамақтану. Бос кун. Ташкент қаласын аралау. Дисней Ленд, Аква парк; қала базарларын аралау. Киім магазиндерин аралау. 200000сом. Түскі және кешкі ас – 19000сом. Кеткен шығын: 219000 сом

10 Ташкент қаласынан Алматы қаласына келу.

Барлық шығындар: 709000сом

100 тенге - 13000 сом

709000сом- 55000 тенге