Temat 14. Budżet państwa: wydatki i dochody

Budżetem nazywa się zestawienie planowanych dochodów i wydatków. W budżecie państwa rząd planuje dochody i wydatki państwa w ciągu najbliższego roku. Do wydatków państwa należą dotacje, czyli dopłacanie państwa do produkcji niektórych wyrobów, bez których to dopłat byąoby ono zbat drogie, a więc nie mogłyby być kupowane i w efekcie też producenci wytwarzający je nie mieliby pracy – chodzi tuzaj głównie o artykuły rolne i węgiel. Są też wydatki państwa na ubezpieczenia społeczne, które m.in. pozwalają łagodzić duże różnice bogactwa w społeczeństwie przez wspieranie słabszych.

Wśród wydatków państwa znajduje się też opłacanie przez państwo sfery budżetowej, czyli opłacanie działalności szkół państwowych wraz z zatrudnionymi w niej nauczycielami i innymi pracownikami, opłacanie państwowej służby zdrowia, wyższych uczelni, wojska i policji, administracji centralnej i terenowej itd. Te wydatki zapewniają pracę wielu ludziom i pozwalają państwu istnieć.

Wśród wydatków państwa znajdują się też spłaty długów: zagranicznego i wewnętrznego.

Dług zagraniczny powstaje głównie wtedy, gdy przez dłuższy okres kraj przywozi towary z zagranicy (mówimy: importuje) za większą sumę pieniędzy niż wywozi za granicę (mówimy: eksportuje). Państwo ma również dług wewnętrzny. Bierze on się stąd, że często wydatki państwa są większe niż jego dochody. W takiej sytuacji mówimy o występowaniu deficytu budżetu państwa.

Państwo więc jest zmuszone dp zaciągania pożyczek w bankach, w tym przede wszystkim w najważniejszym banku w Polsce: Narodowyn Banku Polskim, oraz u obywateli – głównie przez sprzedaż im obligacji. Tworzy to wewnętrzny dług państwa, tak samo jak powstaje dług każdego z nas, gdy chcemy dokonywać zakupów większych niż posiadamy pieniędzy i musimy brakujące nam kwoty pożyczyć. Dług państwa w stosunku do banków i obywateli musi być spłacany. W wydatkach budżetu państwa znajdują się więc kwoty na spłacanie tego długu. Łatwo się teraz domyśleć, że jeśli co roku istnieje deficyt budżetu państwa, a to często ma miejsce w wielu krajach, to ten dług wewnętrzny państwa rośnie i coraz więcej trzeba przeznaczać na jego spłatę, tym bardziej że pożyczanych pieniędzy nie dostaje się za darmo. Zarówno obywatele, jak i banki żądają za pożyczone pieniądze procentów. Dług wewnętrzny może być ciężarem dla gospodarki, jeśli utrudnia przedsiębiorstwom dostęp do kredytów z powodu wysokiej stopy procentowej lub gdy rząd nie chce lub nie może podnieść podatków, by sfinansować spłatę rosnących odsetek od coraz większego tego długu.

Państwo przez olbrzymie wydatki próbuje jakby zastępować rynek, czynić to, czego rynek według wielu ekonomistów i polityków nie potrafi robić dobrze. Aby jednak państwo mogło tak wiele pieniędzy wydawać, to musi mieć również duże dochody. Państwo czerpie dochody głównie z różnego rodzaju podatków. W historii ludzkości im bardziej państwo angażowało się w gospodarkę, tym więcej różnego rodzaju podatków wprowadzało i tym więcej pieniędzy w ten sposób ściągało od ludności.

Najważniejszą rolę odgrywają dwa rodzaje podatków:te, które ludzie wypłacają w cenie niektórych towarów, oraz te, które odejmuje się ludziom i przedsiębiorstwom od zarobionych pieniędzy. W pierwszym rodzaju podatków najważniejszą rolę odgrywa podatek od towarów i usług (VAT)orazpodatek akcyzowy– bardzo wysoki, który płacą w cenie towarów nabywcy alkoholu, papierosów i czasami niektórych towarów uważanych w danym kraju za luksusowe.

Do drugiego rodzaju podatków należy podatek dochodowy, który płacą ludzie od zarobionych w ciągu roku pieniędzy (dochodów), oraz podatek od zysków osiąganych przez przedsiębiorstwa.