Еңбектің қоғамдық бөлінуі Өндіруші дербестігі, еркіндік Экономикалық оқшаулану

экономического манева

Ақпараттық,

Делдалдық,

Баға қоюшы,

Реттеуші,

Сауықтырушы.

Егер ол ұсынылған көптеген игіліктердің ішінен өз тілегі бойынша өнім таңдай алса;

Егер ол жақсы қызмет көрсететін, тауарды қолайлы бағамен сататындардың ішінен өзіне ыңғайлысын тауып

таңдай алса.

Егер ол өзіне ең ыңғайлы сатып алушыны таңдай алса;

Егер ол тауарды сатқаннан түскен ақшаны өз ыңғайына қарай пайдалану мүмкіндігіне ие болса.

Сатып алушы мен сатушы үшін еркіндік деген сауда мәмілесі шарттарын шексіз таңдау.Сатып алушы мен сатушының байлығы көбейген сайыннарықтық еркіндік дәрежесіұлғая түседі.

Еркін(мұнда нарық субъектілері толық тәуелсіздікке ие болады. Олар меншік иелерінің ісіне

мемлекеттің араласуынан еркін болады).

Жасырын (заңсыз) төмендегідей бөлінеді –

а) «көлеңкелі» - салықтарды, нарықтық жинауларды төлемеу,

қажетті лицензиялардың жоқтығы;

б) «қара» - өндіруге және сатуға тиым салынған заттарды жасырын саудалау.

Реттелетін– (құқықтық нормалармен бекітілген және мемлекет қолдау көрсететін белгілі тәртіпке

бағынады).

Нарықтың әлеуметтік институттары

Құқықтық жүйе (нарықтың құқықтық реттелуін ұйымдастырады, нарық қатынастарына қатысушылардың мүдделерін қорғайды, бұл жүйенің негізінҚР Азаматтық кодексі құрайды).

Мемлекеттік бақылау мен реттеу органдары (- санитарлық-эпидемиологиялық қызметтер,

- экологиялық бақылау,

- салық органдары, ІІМ, ТЖМ,

- қаржы полициясы,

- қаржы-несие саясат органдары);

Қауымдастық(бірлестіктер) (тұтынушылар, жұмысшылар одағы (кәсіподақтар);

Инфрақұрылымдар(сауда биржалары, көтерме және бөлшек сауда кәсіпорындары),

аукциондар, жәрмеңкелер, делдал фирмалар, банктер, сақтандыру компаниялары, қор биржалары, - еңбек биржалары, ақпараттық орталықтар, жарнама агенттіктері, құқықтық конторалар және т.б.)

Салықтар салықтар

қызметтер қызметтер

Тауарлар мен қызметтер

Тауарлар мен қызметтер үшін төлеу

Фирма(итальяндық – қол қою сөзінен) – бұл нарықтық экономиканың негізгі экономикалық агенті; кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыратын, заң тұрғысынан дербес ұйым бір немесе бірнеше кәсіпорыннан тұруы мүмкін.

Фирмалар түрлері

Аффилирленген – бөлімше, еншілес фирма ретінде ірілеу, аналық

компанияға қосылған жақын, туыс фирма

Брокерлік– коммерциялық мақсаттарды көздейтін және тапсырыс бойынша клиенттер есебінен

әрекет ететін делдалдық фирма;

Венчурлық– ғылыми-зерттеу, инженерлік әзірлемелерді қаржыландыратын ұсақ немесе орташа

инвеституциялық фирма;

Инвестициялық – инвестициялаумен және құнды қағаздармен жасалатын операциялармен

айналысады;

Инжинирингтік – инженерлік-кеңес беру қызметтерін ұсынумен мамандандырылады;

Инновациялық– ғылыми зерттеулер нәтижелерінің негізінде жаңа технологияларды өңдеу үшін

жасалған;

Консалтингтік– түрлі салаларда кеңес беру;

Өндірістік – белгілі бір өнім түрін шығарумен айналысады;

Сауда– саудалық-делдалдық қызметпен айналысады;

Риэлтерлік – қозғалмайтын мүлік саласындағы операциялармен айналысады.

Қоғамда пайда болатын экономикалық мүдделерді шоғырландырып, жүзеге асырады,

Еңбек, капитал, кәсіпкерлікті орналастыру орны болып табылады,

Тауарларды өндіріп, қызмет көрсетеді,

Капиталдан табыс алуды қамтамасыз етеді,

Инфрақұрылымның кеңеюін қолдайды,

Жұмыс орындарын жасайды,

Байлықты ұлғайтады,

Қоғам қажеттіліктерін қанағаттандырады.

Орташа тиімділікті көздейтін фирмалар өз қызметтерінде өмір сүреді, басқалары - күйзеледі.

Үнеміжаңа фирмалар пайда болады, басқалары жойылады, күйзеледі.

Фирмалар бөлінуі:

-жеке,

- әріптестік,

- бірлескен.

Фирма мүліктерінің түрлері

- жер учаскесі,

- үймереттер, ғимараттар, машиналар, құрал-жабдықтар,

- бұйым,

- шикізат,

- өнім,

- құқық,

- талаптар,

- қарыздар,

- фирмалық атау,

- тауар белгілері, қызмет көрсету белгілері,

- басқа да өзгеше құқықтар.

Фирмаалуан түрлі, мүлдем бір-бірімен қатысы жоқ қызмет түрлерімен айналысуы мүмкін.

Өнеркәсіптік,

Аграрлық өнеркәсіптік,

Ауыл шаруашылықтық,

Құрылыстық,

Көліктік,

Телекоммуникациялық,

Сауда-делдалдық,

Венчурлық,

Жарнамалық,

Инжинирингтік,

Құқықтық және т.б.

Шаруашылық серіктестіктер,

Шаруашылық қоғамдар,

Өндірістік кооперативтер, мемлекеттік кәсіпорындар және т.б. (бірыңғай, коммуналдық)

Шағын,

Орташа,

Ірі.

Жеке,

Мемлекеттік,

Аралас.

Еңбек сыйымды,

Капитал сыйымды,

Материал сыйымды,

Ғылыми сыйымды.

Пайданы мүмкіндігінше жоғарылату,

Шығындарды мүмкіндігінше төмендету.

Мәртебені жоғарылату,

Қоршаған ортаны қорғау.

Сатылымдар, пайда көлемін ұлғайту,

Өзіндік құнын төмендету.

Өмір сүру деңгейі,

Біркелкі даму деңгейі,

Жоғары даму деңгейі.

Бәсекелесті жеңу,

Нарықты жаулап алу.