Эссе жазу бойынша әдістемелік нұсқау

Эссе француз тілінде «essai» – тәжірибе, ағылшынша «essay», «assay» – әрекет, сынама, очерк; латынша «exagirem» – эссе. Эссе – бұл естіген, оқыған, көрген туралы жеке пікіріңді, ойыңды еркін көрсетіп жазылған кішкентай көлемде шығарма. Автор өзінің жеке позициясын көрсетеді (жанрдың негізін қалаған – Мишель Монтень, орыс әдебиетіндегі Ф.М.Достаевский, В.В. Розанов, В.И. Иванов).

Бұл прозалық шығарма – еркін композициялы шағын көлемді талдау. Сын және публицистика жанры, қандай да болмасын проблеманың еркін трактовкасы. Жұмыстың мақсаты – кез келген аргументтер келтіріп ұсынылған тақырыпты жан-жақты көрсету. Эссе көп идеяны қамтымайды. Ол тек қана ойдың бір ғана нұсқасын бейнелейді және оны дамытады. Эссе жазу барысында қойылған сұраққа нақты жауап беруге тырысу қажет және тақырыптан ауытқымауы керек. Эссе қатаң түрде жеке жұмыс бірігіп жазуға болмайды.

Эссе нақты сылтау немесе сұрақ бойынша жеке әсерді және пікірді бейнелейді және нәрсенің анықтаушы немесе жан-жақты трактовкасына үміттенбейді. Ереже бойынша эссе бір нәрсе туралы жаңа, субъективтік боялған сөзді долбарлайды және философиялық, тарихи- биографиялық, публицистикалық, әдеби- сыни, ғылыми- көпшілік, беллетристикалық сипаты болады.

Студент эссесі – оқытушымен ұсынылған тақырыпқа өзіндік жазбаша жұмысы (тақырыпты студент ұсына да алады, бірақ міндетті түрде оқытушымен келісілген болуға тиіс). Эссенің мақсаты өзіндік шығармашылық ойлау және өз ойларын жазбаша мазмұндау дағдысын дамыту. Эссе жазу өте пайдалы, ол авторға ойды айқын және сауатты тұжырымдауға, ақпаратты құрылымдауға, талдаудың негізгі категорияларын пайдалануға, себеп-салдарлық байланыстарды ажыратуға, түсініктерді сәйкесті мысалдармен безендіруге, өз тұжырымын дәлелдеуге, ғылыми стильді меңгеруге көмектеседі.

Эссенің мазмұнында қойылған проблеманың мәнін айқын мазмұндау, қағиданы және аналитикалық құрал-сайманды пән шеңберінде қарастырылатын, қолдана отырып, өзі жүргізген талдауын енгізу, қойылған проблема бойынша автордың ұстанымын қорытатын тұжырымдарды кіргізу. Пәннің ерекшелігіне байланысты эссенің нысаны елеулі саралап жіктелуі мүмкін. Кейбір жағдайларда бұл зерделенетін проблема бойынша статистикалық бар мәліметтерді талдау болуы, жаппай ақпарат құралдарының материалдарын талдау және зерделенетін модельдерді қолдана отырып ұсынылған тапсырманы нақты талқылау, проблеманы бейнелейтін мысалдарды іріктеу және нақты талдау.

Эссенің тақырыбында сұрақ, проблема болуы қажет, ойлаумен дәлелденуі тиіс.

Эссенің құрылысы

Эссенің құрылысы – бұл сұраққа жауап беру немесе дәлелдердің классикалық жүйесіне негізделген тақырыптарды ашу.

1. Титул беті (бірыңғай үлгі бойынша толтырылады)
2. Кіріспе – берілген тақырыпты талдаудың мәні мен негіздемесі, бір- бірімен логикалық және стилистикалық байланысты құрауыштардың қатарынан тұрады. Бұл сатыда өз зерттеу жұмысыңыздың барысында жауап алғыңыз келетін сұрақты дұрыс тұжырымдаудың маңызы өте зор. Жұмыста қарастырғыңыз келетін мәселесінің ең маңыздысын және сіздің ЭССЕ-ге кірмейтін мәселерді көрсету қажет, сонымен қатар негізгі терминге қысқаша анықтама беруіңіз керек. Анықтамалардың санын азайтуға тырысыңыз. Кіріспемен жұмыс кезінде келесі сұрақтарға жауап беруге тура келеді. «Эссе тақырыбында айтылатын термин сөздерге анықтама берудің қажеті бар ма?», «Мен ашатын тақырып қазіргі уақытта не себепті маңызды болып табылады?», «Тақырып бойынша менің талқылауыма қандай ұғымдар кіреді?», «Мен тақырыпты бірнеше ұсақ тақырыпшаларға бөле аламын ба?».
3. Негізгі бөлім – таңдап алынған проблеманың теоретикалық негіздері және негізгі сұрақты баяндау.

Бұл бөлім дәлелдеу мен талдаудың дамуын долбарлайды, сонымен қатар бұл мәселе бойынша бар мәліметтерден, басқа да дәлелдер мен көзқарастардан өзге негіздемелерді қарастырады.. Бұл сұрақ бойынша көзқарастар алынған мәліметтер және басқа аргументтерге сүйеніп, бұл бөлім сіздің талдауыңызбен аргументтеуіңізді және оны негіздеуді талап етеді. Ұсынылған талдаудың өзіндік құрылымы болуы тиіс. Негізгі бөлімде мәліметтерді пайдаланып өзіңіздің талдауды қисынды негіздеу керек. Өзіңіз оқымған әдебиетке сүйенбеңіз. Мәліметтерді дұрыс пайдаланбау, соның ішінде артық қорытырындылау сіздің бағаңызды төмендетеді. Қайталамауға тырысу қажет. Анық, қысқаша, нақты жазылуы керек. Жұмыстың тарауларын құрылымды нақтылап көрсету, материалдық қисанда жазу. Автордың қорытындысын жұмысқа қатысы жоқ. Керек емес материалдарды пайдаланбау. Алынған білім негізінде белгілі мәселелер бойынша өзіңіздің көзқарасыңызды дәлелдеу және тұрғызу қабілеттілігі. Жинақталған материалдар негізінде тақырыпты, аргументті ашып көрсету.

Эссенің негізгі маңызы осымен түсіндіріледі және осы басты қиындықты туғызады. Сондықтан дәлелдеулерді құрылымдауды жүзеге асырылатын тақырыпшалардың болуы аса маңызды; осы тұста ұсынылатын дәлелдеуді, талдауды негізге алу қажет. Қажет болған жағдайда аналитикалық құрал ретінде кескіндемелерді, диаграммаларды және кестелерді пайдалануға болады. Қойылған мәселеге байланысты талдау келесі санаттар негізінде жүргізіледі: себеп –

тергеу, жалпы – ерекше, нысан – мазмұн, бөлім – тұтас, тұрақтылық – құбылушылық.

Эссені құру үрдісінде бір параграф бір бекітуден және сәйкесті дәлелден (кескіндемелік

және безендірілген материалдармен қосымша толықтырылған) тұруы қажет. Тақырыпшаға сәйкес дәлелдеулердің бөлімдерін мазмұнмен толықтыра отырып параграф шеңберінде өзіңді ең маңызды оймен шектеу қажет.

Кез келген эссені құрудың жақсы тексерілген (көпшілік үшін аса қажетті) тәсілі –

дәйектелетін мазмұндаманың шешуші мезетін белгілеу үшін тақырыпшаларды қолдану; бұл жасалуға тиісті нәрсені көруге көмектеседі (және сұраққа жауап береді). Мұндай көзқарас көрсетілген зерттеудің айқын мақсатын анықтауға септігін тигізеді. Тақырыпшаларды тиімді қолдану – жауап беру қажетті негізгі пункттерді белгілеу ғана емес. Олардың бірізділігі тақырыпты ашуда қисынның барын немесе жоғын куәландыра алады.

1. Қорытынды – тақырыптың қолданылу саласын көрсету арқылы ол бойынша қорыту

және дәйектелген тұжырымдар және т.б. Эссені қорытады немесе тағы да түсініктер енгізеді, негізгі бөлімде баяндалғандарды бекітеді. Қорытындыны құрастыру үшін ұсынылатын әдістер: қайталау, безендіру, бекітуді әсерлейтін дәйексөз. Жұмыстан шығатын қажетті қорытынды болуы қажет. Тақырыптың әрі қарай даму бағыттарын көрсету Қорытынды басқа проблемалармен өзара байланыс арқылы зерттеуде қолдануға нұсқау сынды эссені толықтыратын өте маңызды элементтен тұруы мүмкін.

Эссені қалай дайындау және жазу қажет?

Кез келген эссенің сапасы өзара байланысты үш құрамдас бөліктен тұрады:

• Қолданылатын бастапқы материал (оқылған әдебиеттерден конспектілер, дәрістер, пікірсайыс қорытындысының жазбалары, өз пікірлері және көрсетілген проблема бойынша жинақталған тәжірибелер);
• Қолда бар бастапқы материалды өңдеу сапасы (оны ұйымдастыру, дәлелдеулер мен дәлелдемелер);
• Дәлелдеу (эсседе көрсетілген проблемалармен қатыстылығы);

Эссені жазу үрдісін бірнеше сатыға бөлуге болады: ойлану – жоспарлау – жазу –

тексеру – түзету.

Жоспарлау – мақсатты, негізгі идеяларды, ақпарат көздерін, жұмысты аяқтау және

ұсыну мерзімдерін анықтау. Мақсат іс- қимылды айқындауы қажет. Идеялар мақсат секілді нақты және жалпы бола алады. Ойлар, сезімдер, көзқарастар мен ұсыныстар, ұқсастықтар, қауымдастық, долбарлар, талқылаулар, дәлелдер, дәлелдемелер және т.б. түрінде бейнеленуі мүмкін.

Эссені бағалау

Жұмысты безендіру:

• Титулдық бет
• Шрифт 12
• Жол аралық интервалы 1,5
• Маңызды қанық шрифтпен көрсету
• Математикалық формулаларды, суреттерді, кестелерді безендіру
• Сілтемемен цытатымен рәсімдеу
• Қолданылған әдебиеттерді рәсімдеу

Жұмыс бөліктерінің арасындағы арақатынасы: жұмыстың көлемі 3-5 бет (кіріспе – бүкіл жұмыс көлемінің 10 пайызын, негізгі идея бүкіл жұмыс көлемінің 40 пайызын, негізгі идеяны нақылдауға бүкіл жұмыс көлемінің 40 пайызын, қорытынды бүкіл жұмыс көлемінің 10 пайызын құрайды).