Азиатскийусач –Anaplohora glabripennis Motschylsky – Азиялықсүгенжәнеқарасүгенніңтүрлері.

Сімдіктің зақымдануы

2. Зияндылығы:

Арасүгенніңәртүрлілігі

Биологиясы

Күресушаралары

Өсімдіктің зақымдануы: Азиялық сүгеннің қоңыздары және балаңқұрттары көптеген жапырақты ағаш түрлерінде: үйеңкі, терек, қайың, тал, қарағаш, тұт ағаш, шаған, алма ағаштары, шетен, шырғанақ ақ қараған, балқарағай, басқада декоративті және жеміс ағаштарында дамиды. Қарақарағайжәнеқылқанжапырақтысүгендерқарағай, шырша, самырсын, жәнебасқадақылқанжапырақтыңағаштыңтүрлерінзақымдайды. Үлкенқарашыршасүгенікөбінесесамырсынменшыршаны, азыраққарағай, балқарағай, қылқанжапырақтыағаштардызақымдайды. Қылқанжапырақтытүрлеріненбасқакейдеқайыңағашыменқоректенеді. Кішіқарашыршасүгенісібірлікшыршаменқоректенеді.

Зияндылығы: Азиялықсүгенағаштыңжапырағыменжәнеқабығыменқоректенеді. Жапырақтүсінжоғалтадыжәнетезтүседі, ағашәлсізденеді, оныңөсуітежеледі, оларбіртіндепөлебастайды, ағашқұндылығынжоғалтады. Қоңыздарқосымшақоректенукезіндежасағаштыңбүршігінежәнежіңішкебұтақтарындағыжапырақтарға, қабығынаорасанзорзияндылығынтигізеді. Негізіненбалаңқұрттарызиянынтигізеді, оларжуанбұтақтарынжәнеағашдіңініңішінкеміріпжолсалады, салдарынанағашқурайды. Сүгенніңбалаңқұртарыныңағашдіңіндеқоныстанутығыздығыжоғарыболса, ондабарлықағаштартезсолады. Қоңыздарбірмаусымда 1500мрадиустағыағаштардызақымдайалады.

Қарасүгенніңәртүрлілігі: Қосымшақореккезіндеқоңыздарқылқанды, бұтаққабығынтегістеп, оныңтығыздығыншеңберлейді, солсебептіқылқанныңсарғаюынажәнетүсуінеәкепсоғады. Сүгенніңбалаңқұрттарықабықтыңастынанқатпарлышелқабығынанжоғарыалаңжолақтытүріндекеміріпжолсалады, салдарынансүректіңсапасы, құндылығытөмендейді.

Биологиясы: Азиялықсүгенжұмыртқа, балаңқұртжәнеқуыршақсатысындақыстайды. Ертекөктемдебалаңқұрттарқуыршақкамерасындақуыршақтанады. Мамырдыңсоңындажасқоңыздарағашдіңінкеміріпжоғарығашығарады. Қоңыздыңұшуорнынағашдіңінен, негізгібұтақтан, ағаштамырыныңжоғарғыбөлігінентабуғаболады. Ұшутесігікең, домалақ, диаметрі -9-11 мм, кесекағашүгінділеріжердекездеседі. Қосымшақоректенукезеңіненкейін (2-3 күн) қоңыздаршағылысукезеңінекіріседі. Қоңыздардыңшағылысуыкүндізгіуақытта (8-ден 14- сағат) белсендіболады. Ұрғашыкөбірекшағылысадыжәнетіршіліккезеңініңсоңынадейінжұмыртқасалады. Ұрғашыларшағылысқаннанкейін 1 жетіденкейінжұмыртқасалады. Маусым-шілдеайларындажұмырқаныңбір-бірденкеміргенағашқабығыныңастынасалады (1 жылдыңұрпағы), жәнеқыркүйек-қазанайларында (2 жылдықұрпағы) балаңқұрттар 11 күнненкейіншығадыжәнеқабықтыңастыңғықабатыменқоректенуібасталды. Балаңқұрттар 1-шіжәне 3-шіжастарындашелқабығыменқоректенеді, қоректенуаймағындақабықтармайысыпқалуынаәкепсоғады. Ересекжастасүрекпенқоректенугекөшеді, артынанкеңжәнеадастыруізінсалады, ұзақтығы 10нан 30 см –гедейін.

Қарақарағайсүгені: Өмірлікайналымықарағайдаөтеді, ұрпағы 1 жылдық. Балаңқұттарқыстауықуыршақтербелуіндеөтеді. Мамырайындақуыршақтанукезеңіболады. Балаңқұрттыңбіразбөлігі 2 жылдықұрпақтадамиды. Қоңыздармаусымайындаұшады, ұшутесігідомалақ, диаметрі 5-7мм. Толықжетілуүшінжасқоңыздарқарағайбұтақтарыменнемесеқылқанжапырақтарменқоректенеді. Маусымайынанбастапқазанайынадейінұшуыбасталады, жалпыұшуымаусым-шілдеайларында. Шағылысқаннанкейін, шілдеайыныңортасындаұрғашыларықабықдіңінкішкенешұңқыржасапкеміреді, солжерге 1-2 жұмыртқасалады. Солжерден 10-15 күнненкейін, ақ, аяқтарыжоқбалаңқұрттарышығады. Балаңқұрттарқабықастынанкөлемідұрысемесалаңдыкеміреді, және 1 айданкейінсопақтесікжасап, сүреккеқарайкіреді. Қарақылқандысүгеннегізіненсамырсынағашындадамиды, ұрпағы 1-2 жылдық.

Үлкенқарашыршасүгені – ұрпағыекіжылдық. Балаңқұрттарықыстайды. Мамырдыңсоңында –маусымныңбасындақуыршақтанукезеңіөтеді. Қуыршақкезеңі 20-35 күнгесозылады. Қоңыздармаусым- шілденіңбасындабіріншіонкүндігіндеұшуыбасталады, ұшуыжазбойыжалғасады. Жасқоңыздыңқосымшақорегісауағаштардаөтеді. Жұмыртқасалуданкейінқоңыздарқайтаданқоректенеді. Ұрғашыларықабықастына 1-2 жұмыртқадансалады. 15-20 күнненкейінбалаңқұрттарөсіп-өнеді, ұзындығы 3-5 мм. Балаңқұрттарқабықастынкеміріпдоғатәріздіжолсалады, жолдыңжалпыұзындығы 40-50 см .

Кішіқарашыршасүгені - ұрпағыбіржылдық. Балаңқұрттарысүректіңтереңіндеқыстайды. Көктемдеоларқайтаданқабықаймағынажылжиды, жәнеқоректенуінжалғастырады. Қоңыздаржаппаймаусымдаұшады. Сұлбасында 10-15 күнөмірсүреді, соданкейінжаңаданкесілгеннемесеқұлағанағаштардыіздейді. Ұрғашы 50-гедейінжұмыртқасалады. Әржұмыртқағаолқабықтантереңдігі 5мм –гедейінүңгіржасайды. Балаңқұрттарқабықішіненкесекүгінділердітесікарқылысыртқашығарады. Шелқабығымен 1-2 айқоректенуінжалғастырады. Жаздыңсоңындабалаңқұрттыңұзындығы 20 ммжетеді.

Морфологиясы Азиялықсүгенқоңыздарыжылтырқара, еркегініңденесініңұзындығы 25 мм, ұрғашысы -35 мм, ені 6-12 мм, қанатыныңүстіжылтырқара, ақәртүрліпішіндегідақтар-20 данағадейіннүктелеріболады. Мұртшалары 11 сегменттентұрады, әрсегментқара, ақ-тереңірексақинанегізіндеболады. Ұрғашыларыменеркегініңұзындығы 2,5 ммжәнеденесініңұзындығы-1,3 ммқұрайды. Сирақтарықара, ақ-көктүстес. Балаңқұрттарыұзыншақтау, ашықсарытүстес, еңұзыны 50мм. Қоңыздыңбалаңқұрттары Morchamus тегінеөтеұқсасболады. Жұмыртқасы -5-7 мм, ұзыншақтау, оныңсоңыаздапмайысқан, шығаралдындабалаңқұртсарғыш –қоңыртүскеенеді.

Қарақарағайсүгені – қоңыздарқара-сұртүсті, ұзындығы 16-28 мм. Еркегініңмұртшасықара, денесініңұзындығынан 2,5 есе, алұрғашысынікіазыраққысқарақ. Қалқаншасыашықсұртүспеннемеесесарғыштүспенқалыңжабылған. Еркегінікіқанатыныңүстініңсоңықысқарабастайды, ұршашысынікіқанатыныңбойыментіккетеді. Кеудеқалқаншасыкең, ұзындығынаненіүлкенірекұсаққатпарлыбүйірітістәріздіқалқаншасыныңтүктіжабындысыжартысынадейінбөлінген. Балаңқұртарыныңарқасыныңалдыңғыжағықоңырлауқалқаншалыболады.

Қарақылқандысүген – Имаго. Қоңыздыңқанатыныңүстінегізіненсарғыштүстесқатпарлы, алқалғаноныңбөліктерісирекұсақнүктелерменбелгіленген, денесіқарақысқажұмсақтүктерменқалыңжабылғаннемесеазырақашықдақтармен, қанатыныңүстініңортасынадейінжабылған. Еркегіменұрғашысыныңқанатарыныңүстіашықсуретпен, ашықдақтарменкезектесіпқұралады. Сүгеніңденесініңұзындығы 12-20 мм.

Үлкенқарашыршасүгені – қоңыздыңұзындығы 15-37мм. Еркегініңмұртшасыденесініңұзындығынанекіесеұзын, жалпақшекесітөменбағытталған. Қоңыздыңденесіқара, жылтыр. Алдыңғыарқасыкөлденеңқалқаншалысарышашақтүстерментегісжабылған. Еркегініңтүктерініңдақтарыбіркелкіемесболады.

Кішіқарашыршасүгені. – Қоңыз.Қоңыздыңденесіұзындау, сопақша, ұзындығы 15-24мм . Еркегініңмұртшасықараөтеұзын, алұрғашысыныңмұртшасыақшеңбертәрізді. Қанатыныңүстібіркелкіцилиндртәрізді, үшкөлденеңжолақты. Сирақтарыжылтыр-қара, қанаттарыныңүстіндеақұсақдақтарболады. Қалқаншаашықтүктерменұзындаужолақтарментолықбөлінген. Балаңқұрттарүлкенақтүсті, мықтыжақтарыболады. Басыныңартқыжағықаттықысылғанжәнежартылайкеудегеқарайбатырылған. Ересекбалаңқұрттарыныңұзындығы 35-40 мм.

Анықтауәдістеріжәнеұқсастандыру. Азиялықсүгенқоңызыныңшығумерзімінжәнеоныңсанынанықтауүшінфермондықұстағыштыағаштыңашықжерлеріне, биіктігі 1,5 мжергеорналатылады. Азиялықсүгенніңқоныстанғанынжәнеқарасүгенніңәртүрлісінкөзмөлшермензақымданғанқабық, жапырақ, ұшыпшығатынағашдіңініңтесіктерінен, ағаштанбөлінетіншырынан, нәжісжәнеұнталғанүгіндісіненкөругеболады. Анықтаубағыттықәдіспенжүргізіледі, әрбірбағыттықжүрістезиянкестіңсанынесепкеалуүшінкеректіорнытаңдалады – 50 гажергебірсынабаәр 10 ағаштаналынып, биологиялықзиянкесанықталады. Анықтауқорытындысыактідекөрсетіледі.

Ошақтыбіріншітауыпалғандатаралғаншекарасыанықталады. Зиянкестіңошақтарынбіріншіретанықтаптапқанкездеолардыңтаралушекараларындағыбарлықағаштардыжәнебұтақтыөсімдіктерді 30-40 кмшеңберіндежәнедеосызалалданғаношақтарданөтетінкөлік, теміржолбойларын 100-150 кмарақашықтықтаөтемұқияттексереді. Зиянкестердіңтаралуынауданаралықшекаралардатексерудікүшейтіпжүргізукерек. Егерелдімекендеболмасаелдімекенгежақынжердекішіқарасүгензиянкестіңқоныстанғаныанықталса, солелдімекеніңаумағындаошақбардептүсінукерек. Ошағыдепосыжерден 3 кмшеңберіндегіжәне 5 км-гедейінгіарақашықтықтағыжолдыайтамыз. Егеролардыңарақашықтығы 30 кмболсаошақтарыоқшауланғанболыпесептеледі. Қоңыздардыңсыртқытүрінеқарапбалаңқұрттарынажыратуқиын, сүгенқоңыздарыныңтүрлерікөп. Ұқсастықтарынтексеруүшінсүгендердіңәртүрлілігінеқарайды, қоңыздардыңтұқымдастарыкөп. Қоңыздардыңбалаңқұртынемесеқуыршағынемесежұмыртқасытабылсақұмырағасалып 70% спиртпенболмасаформалинменжауып, табылғанбиологиялықзаттыңэтикеткасынжазып (қосымша 1) жәнеРеспубликалықкарантиндікзертханағаанықтауғажіберукерек.

Күресушаралары.

Сүгенніңқоныстанғаныанықталғанжағдайдатоқтатуүшінбарлықкүресушараларынқолданукерек:

Қоныстанғансүліктіжоюүшін, ошақтыңқоныстанғанаумағында 1 шақырымшамасындақоңыздарболуымүмкін, солжерлердіпестицидтарменжүйелітүрдеөндеукерек.

Қоныстанғанағаштыкесіпалып, ұнтақтаптопыраққаараластырыпжіберукерек. Жаңакесілгенағаштардыбіржергежинапинсектицидтарменөңдеукерек. Саудақоймаларыныңаймағындағыотырғызылғанағаштарды 1 шақырымаумағындатексерукерек.

Құстардыңұяларынпайдаланукерек, әсіресетоқылдаққұстарсүліктіңбалаңқұртарыныңағашқатереңірекорналаспауынакөмектеседі.

Орманқұрылысматериалдарына, сүрекағаштарыныңқоныстанғанорындарыназиянкестердіңбалаңқұрттарынажүйеліпестициддерменқолданукерек. Санитарлықаумақтағыошақтынжанжағынүлкенжәндіктергеқарсыинсектицидтердіөңдеугеқолданадыжәне, теколардығанажоюғаемес, аналықтарынажұмыртқасалуынакеріәсерінтигізеді. Аушылар ағашын қолдана отырып инсектицидтермен өңдеу жұмыстарын жалғастыру.