Электрэнергияны жеткізудің жаңа тәсілдері.
Шекті қуаттарды одан әрі көтерудің мүмкіндіктері электрберіліс желілерінің кернеулерін көбейтуді және қиыстырмаларын өзгертуді талап етеді. Олар жалпы техникалық прогреспен, оның ішінде жартылай өткізгіш техниканың жетістіктерімен, жетілдірілген материалдармен, энергияны берудің жаңа түрлерін ойластырып жасаумен байланысты.
Соңғы кезде қиыстырмасы толық өзгертілген, ықшам және сонымен бірге үлкен өткізу қабілеті бар жаңа желілерді жасауға назар аударылуда. «Жабық» эксперименталды желілер электроқшаулағыш газбен толтырылған, жоғары кернеу сымдары ішінде орналасқан тұйықталған қиыстырмалар түрінде жасалынады (шамамен 500 кВ).
Электрберіліс газ желілерінің кабельдердің мүмкіндіктерінен едәуір асатын жоғары өткізу қабілеттері бар: 110 кВ газ желісінің өткізу қабілеті 0,25 ГВт, 220 кВ желісінің– 1,2 ГВт, 330 кВ желісінің – 3 ГВт, 500 кВ желісінің – 6,5 ГВт құрайды. Ірі қалалардың ішінде электрберіліс газ желілерінің жоғары өткізу қабілетін іске асыру үшін ауа айналатын жер астындағы тоннельдерді салу қажет. Бір қатар жағдайларда газ желілерін төсеу үшін метроның тоннельдерін пайдалануға болады. Электрстанциялардан қуатты шықпаларды жасағанда өткізу қабілеті станция блогының қуатына сәйкес электрберілістің жер үстіндегі және тоннельдік газ желілері қолданылады.
Ауа немесе басқа газбен толтырылған, метал қабырғалары бар қуыс құбыр түрінде жасалған, толқын өткізгішімен бағытталатын, электрмагниттік толқындар немесе жоғарыжиіліктік толқындар көмегімен энергияны жеткізетін электрберілістің сымсыз желісінің қағидалы мүмкіндігі бар. Бірақ ондағы жеткізетін қуаттардың масштабтары басқа, ал мұнда энергияның шығындар мәселесі электрберілістің дәстүрлі желілеріне қарағанда күрделі емес. Қазіргі уақытта өндірісте мұндай желілерді іс жүзінде іске қосу олардың төменгі тиімділігіне байланысты мүмкін емес.
Жақын аралықта өткізгіштерін азотпен салқындататын жаңа асқын өткізгіш желілер жеткілікті перспективалы болуы мүмкін. Криогенді электрберіліс желілері, яғни 80оК төмен салқындатылған, екі топқа бөлінеді: гиперөткізгіш және асқынөткізгіш.
46. Трансформатор (лат. transformo – түрлендіремін) – кернеулі айнымалы токты жиілігін өзгертпей басқа кернеулі айнымалы токқа түрлендіретін статикалық электрмагниттік құрылғы. Трансформатордың жұмыс істеу принципі электро-магниттік индукция құбылысына және параметрлік эффектіге негізделген. Негізгі элементтері магнитөткізгіш және онда орналасқан бірінші реттік орамалар (БРО) мен бір немесе бірнеше екінші реттік орамалардан (ЕРО) тұрады. Трансформатордың барлық орамалары бір-бірімен индуктивті түрде, ортақ магнит өрісімен байланысқан. Бірқатар Трансформаторларда екінші реттік орама қызметін бірінші реттік ораманың бір бөлігі атқарады,[1] мұндай Трансформаторларды автотрансформаторлар деп атайды. Бірінші реттік орамаларның шықпаларын (Трансформатордың кірісі) айнымалы кернеу көзіне, ал Екінші реттік орамаларның шықпаларын жүктемеге қосады. Бірінші реттік орамалардағы айнымалы ток магнитөткізгіште айнымалы магнит ағынын, ал Екінші реттік орамалардағы өзара индукция электр қозғаушы күш (ЭҚК) тудырады. Бірінші және екінші реттік орамалардағы кернеулердің қатынасы олардағы орамдар санының қатынасына тең болады. Түрлендіретін ток түріне қарай 1 фазалы және 3 фазалы Трансформаторлар болады. Атқаратын қызметіне қарай олар күштік немесе қоректендіру Трансформаторлары (электр энергиясын таратуға арналған), жоғары кернеулі сынақ Трансформаторлары, ток немесе кернеу импульстерін түрлендіру үшін қолданылатын импульстік Трансформаторлар, үлкен токтар мен кернеулерді өлшеуге арналған өлшеуіштік Трансформаторлары, жоғары жиілікті кернеулерді түрлендіруге арналған радиожиілікті Трансформаторлар және радиоэлектрондық құрылғылардың қоректендіруші блоктарында қолданылатын радиотрансформаторларға, т.б. бөлінеді. Импульстік Трансформаторлар мен қоректендіру Трансформаторлары бірнеше Гц-тен 2 МГц-ке дейінгі жиілікте, радиожиілікті Трансформаторлар 500 МГц-ке дейінгі жиілікте жұмыс істейді. Трансформаторлардың магнитөткізгіштігі магниттік өтімділігі жоғары материалдардан (мысалы, электртех. болат таспаларынан, магнитодиэлектриктер мен фериттерден) жасалады. Электрмен жабдықтау жүйелерінде, негізінен майлы Трансформаторлар қолданылады. Күштік Трансформаторлар Қазақстанда Кентау трансформатор зауытында шығарылған. Қазіргі кезде электр-механикалық жабдықтар осы зауыттың негізінде құрылған Трансформатор ААҚ-да шығарылады.[2]
Трансформатор — айнымалы токтың кернеуін жоғарылатуға немесе төмендетуге арналған электр приборы. Үй жағдайында, трансформаторды пайдаланып, электр приборын кернеуі 127 В желілен кернеуі 220 В желіге және керісінше қосуға болады. Егер трансформатор жоғары кернеулі желіге ауыстырылып қосылса, онда оны кернеуі 220 В желіге қосуға болмайды. Өйткені одан алынатын жоғары кернеу (380 В-тан астам) транформаторлық және ол арқылы қосылған электр приборларының бұзылуына әкеліп соқтыруы мүмкін. Трансформатор таңдаған кезде оның қуаты электр приборларын бір мезгілде қоректендіруге арналған құрал-жабдықтардың жалпы қуатынан кем болмауын есте сақтаған жөн.