Ақша-несиелік реттеу жүйесі. Әсер ету механизмі

Қазіргі заманғы ақшалай реттеу теориясында ақша-несиелік реттеу және ақша-несие саясаты ұғымдарын айқын жіктеу болмайды. Көбінесе деректер синоним ұғымдар ретінде пайдаланылады, біздің ойымызша, бұл дұрыс емес ұсынылады. Ақша-несие саясатына қатысты тұжырымдамалық тәсілдері ақша-несиелік реттеудің дәл әдіснамалық және әдістемелік негіздеріне ұлттық экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз етудің құрамдас бір бөліктері ретінде тоқтауға мүмкіндік береді.

Жалпыға мәлім, ақша-несиелік реттеу Орталық банктің ақша-несие саясаты стратегиясын негізге ала отырып жүзеге асырылады. Тиісінше, ақша-несиелік реттеу ақша-несие саясатын жүзеге асыру механизмі ретінде қойылған мақсаттарға қол жеткізу мақсатында ақша-несие жүйесіне Орталық банктің тікелей немесе жанама әсер ету процесін білдіреді.

Кез келген басқа жүйе сияқты, ақша-несиелік реттеу жүйесін элементтердің жиынтығы ретінде ұсынуға болады. Экономикалық әдебиеттерде көп түрлі интерпретациялар мен ақша-несиелік реттеу жүйесі элементтерінің топтары жеткілікті. Біздің пікірімізше, элементтерге мыналарды жатқызуға болады: ұйымдастыру принциптері, субъектілері, объектілері, мақсаты, міндеттері, әдістері және ақша-несиелік реттеу құралдары.

Қазіргі теория мен тәжірибеде қорыту және талдау негізінде бізбен бірге ақша-несиелік реттеу жүйесі әзірленді (4-сурет), ол, біріншіден, ақша-несиелік реттеу жүйесіндегі құрамдас элементтерін көрнекі көрсетеді, екіншіден, олардың экономикаға өзара байланыс әсерін көрсетеді.

Ақша-несиелік реттеуді ұйымдастыру қағидалары бүкіл жүйенің негізін қалаушы элементтері ретінде ережелер жиынтығын білдіреді және жүйенің барлық басқа элементтері негізделетінін және жүйені тұрақты, иілгіш, әрі үнемді етуді бақылайды. Ақша-несиелік реттеудің көпшілік қағидалары нарықтық экономика үлгісіне тән кез-келген елде жалпы түрде болып табылады. Алайда, кейбір қағидалар жеке және әр елдің ұлттық ерекшеліктерін көрсететін болуы мүмкін. Жалпы қағидалар үш сипаттамада көрсетілген: ақша-несиелік реттеу жүйесімен орталықтандырылған басқару принципі, бұл ақша-несиелік реттеу жүйесінің барлық қызметі (ол мемлекеттің ақша-несие саясатын іске асыру бойынша бірыңғай мақсатқа бағынышты болса да) бірыңғай орталықтан басқарылады – орталық банк; ақша-несие саясатының бірлік принципінің мағынасы мынада: бірыңғай ақша-несие саясаты ақша-несиелік реттеу жүйесінің барлық субъектілерін орталықта немесе жергілікті жерлерде орналасқанына қарамастан басшылыққа алады. олар Олардың қызметі бірыңғай нормативтік құжаттармен, елдің бүкіл аумағында міндетті орындау үшін реттеледі; Орталық банктің тәуелсіздік қағидасы – парламентке, атқарушы билік органдарына және оның заң шығарушы билік органдарына есеп береді. Қазіргі кезеңде ашықтық және транспаренттік қағидалары, яғни қатысушыларға нарықтық қатынастарда ақша-несиелік реттеу тетігін түсінікті және болжамды етуге мүмкіндік беретін, өзекті ретінде танылуы мүмкін.

Ақша-несиелік реттеу

		· Объектілері

Элементтері

Жалпы: -орталықтанған басқару; - бірлік; - тәуелсіздік

Қағидалары

Мақсаты

Міндеттері

Тәсілдері

			Құралдары

Экономикалық Әкімшілік Тікелей Жанама

4-сурет. Ақша-несиелік реттеу жүйесі

Экономиканы ақшалай-несиелік реттеу өтемақылы реттеу қағидаты негізінде жүзеге асырылады, ол мыналарды көздейді:

· шектеуші (рестрикциялық) ақша-несие саясаты, орталық банктің несие жүйесіне қатысушылар үшін резервтеу нормаларының құралдарын арттыру жолымен несиелік операцияларды шектеу; пайыздық мөлшерлемелердің деңгейін арттыру; тауар массасымен салыстырғанда айналымдағы ақша массасының өсу қарқынын шектеуді білдіреді;

· ынталандырушы (экспансиялық) ақша-несие саясаты, ол несиелік операцияларды ынталандыруды; несие жүйесінің субъектілері үшін резервтеу нормаларын төмендетуді; несиелік мөлшерлемелердің деңгейін төмендетуді; ақша бірлігінің айналымдылығын жеделдетуді көздейді.

Экономиканы ақша-несиелік реттеудің алдында тұрған маңызды міндеттер қоғамның ағымдағы экономикалық қажеттіліктеріне барабар болуға тиіс және оларды қажеттілік ретінде тұжырымдауға болады. Олар төмендегілер болып табылады:

1. инфляцияны төмен және тұрақты деңгейінде ұстап тұру;

2. ұлттық валютаның тұрақтылығын қолдау;

3. ақша-несие жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету;

4. экономиканы мемлекеттік реттеудің басқа да бағыттарының өзара байланысын үйлестіруге жәрдемдесу.

Ғалымдардың зерттеулерінде ақша-несиелік реттеудің субъектілері кең және тар мағынада қарастырылады. Егер кең мағынасында қарастырсақ, онда ақшалай қаражаттардың барлық иелерін қамтиды. Сондықтан әдетте ақша-несиелік реттеудің субъектілері тар мағынасында қаралады, яғни оларға тек ақша-несиелік реттеуде жүзеге асыратын заңды тұлғалар қатысады. Ақша-несиелік реттеу объектілерін анықтау кезінде ақша айналымының нақты көрсеткіштерін бөлуге болады: айналымдағы ақша массасының көлемі; ақша массасының құрылымы; халықтың ақшалай табыстары мен шығыстарының құрылымы және көлемі; қолма-қол ақша айналымының көлемі мен құрылымы; ақша айналымының жылдамдығы; банктік мультипликатор коэффициенті; үкіметке орталық банктер ұсынатын несиелердің көлемі; заңды және жеке тұлғаларға берілетін несиелердің көлемі.

Ақша-несие саясатын қағидалар негізінде іске асыру тиісті құралдар мен әдістерді, яғни механизмді пайдалануды талап етеді. Ақша-несиелік реттеудің әдістерін таңдау шешуші болып табылады, өйткені қолданылатын құралдар тиімділіктің бірдей дәрежесіне ие емес, сондықтан олардың кейбіреулері міндетті түрде басқа да құралдармен толықтыруға мұқтаж, ал кейбіреуі ғана баламалы болып табылады. Ақша-несиелік реттеу механизмі жүйенің маңызды элементтерінің бірі болып табылады.

Экономикалық әдебиеттерде ақша-несиелік реттеудің әдістері және құралдарының нақты анықтамасы жоқ, сондықтан осы ұғымдар жиі араласады. Ақша-несиелік реттеудің әдістері құралдарға қарағанда жалпы ұғымдары көп болып табылады. Олар қандай да болмасын ортақ белгілері бойынша біріктірілген ақша-несиелік реттеу құралдарының жинағын білдіреді. Ақша-несиелік реттеу құралдары Орталық банктің қарамағындағы ақша-несие және қаржы жағдайларына әсер ету үшін құрал болып табылады. Ақша-несиелік реттеу әдістерін белгілер бойынша экономикалық және әкімшілік деп бөлуге болады. Бірінші жағдайда, ол жанама құралдарға, ал екінші жағдайда – ақша-несие саясатының тікелей құралдарына сүйенеді.

Экономикалық әдіс ақша-несиелік реттеу объектілеріне жанама әсер көрсететін құралдар жиынтығын қамтиды. Олардың ерекшелігі экономикалық құралдарды қолдану кезінде туындайтын, шешімдер қабылдауда ақша-несиелік реттеу субъектілерін таңдау барысындағы белгілі бір еркіндігі болып табылады. Экономикалық әдіс құралдарын салықтық, нормативтік және түзетушілік деп бөлуге болады; бұл ретте нормативтікке міндетті резервтерді қордан шығарып тастауды, Орталық банкте тәжірибеде пайдаланылатын, белгіленетін несиелік ұйымдар үшін және міндетті орындауы үшін коэффициенттерді және нормативтерді жатқызуға болады. Түзету құралдарына есеп саясатын және ашық нарықтағы операцияларды жатқызады.

Екінші әдіс ақша-несиелік реттеу объектілеріне әкімшілік әсер көрсететін құралдар жиынтығын қамтиды. Олар директивалық, яғни тек қатаң белгіленген шешім қабылдауға міндеттеледі және ақша-несиелік реттеу субъектілері үшін таңдау еркіндігін қалдырмайды. "Тікелей" термині ақша-несие саясатының операциялық мақсаты мен құралы арасындағы тікелей байланысты білдіреді. Орталық банк тікелей құралдарды пайдалана отырып, баға немесе сандық айнымалы мәнін қояды немесе шектейді, осы уақытта жанама құралдар жанама түрде нарықтық конъюнктураның өзгерісі арқылы операциялық мақсатқа әсер етуге мүмкіндік береді. Әкімшілік құралдарға мыналарды жиі жатқызады: коммерциялық банктердің кредиттер және депозиттер бойынша пайыздық мөлшерлемелерді реттеу, экономикадағы несиелік ұйымдарға ұсынылатын несие көлемін шектеу, Орталық банктің селективті саясаты, сондай-ақ, портфельдік және валюталық шектеулер.

Әкімшілік әдіс құралдары осы немесе өзге де экономикалық жағдайында оларды қолдану орындылығын негіздейтін артықшылықтары мен кемшіліктер бар. Әкімшілік реттеу әдісі құралдарының артықшылықтарына Орталық банкі пайыздық мөлшерлемелерді бақылау үшін олардың пайдалану тиімділігін, коммерциялық банктердің несиелер немесе депозиттер көлемін, сондай-ақ дамыған қаржы нарықтары жеткіліксіз болған жағдайда немесе Орталық банктің несиелік ұйымдарға жанама бақылауды жүзеге асыруға мүмкіндігі болмаған жағдайда оларды пайдалану тиімділігін жатқызады. Әкімшілік реттеу әдісі құралдарының кемшіліктеріне нарықтық өзін-өзі реттеу үрдісін бұзатын, қаржы нарықтарында ресурстарды тарту және орналастыру кезінде несиелік институттар арасындағы бәсекені тежеу жатқызады. Сонымен қатар, тікелей әкімшілік реттеу әдісі құралдарының тиімділігі уақыт өте келе төмендейді, сондықтан экономикалық субъектілер белгіленген шектеулер мен тыйым салуларды айналып өту жолдарын табуға ұмтылады.

Айта кету керек, көбінесе ақша-несиелік реттеудің әкімшілік және экономикалық құралдарының арасындағы нақты шекараны жүргізу едәуір қиын. Сондықтан да дамыған нарықтық қатынастары бар көптеген елдерде ақша-несиелік реттеу әдістерін жіктеу басқа белгісі бойынша пайдаланылады, ол – сала бойынша, бұл реттеуде ақша-несиелік реттеу құралдары арқылы субъектілер мен объектілерге әсерін көрсетеді. Осы белгісі бойынша екі әдісті ажыратады:

1. ақша-несиелік реттеу субъектілері орындау үшін міндетті әр түрлі нормаларды, нормативтерді пайдалану;

2. ақша-несиелік реттеу субъектілері мен объектілеріне әсер ету үшін ашық ақша нарығында операцияларды пайдалану.

Отандық экономикалық әдебиеттерде әдістер мен құралдар арақатынасына қатысты түрлі тәсілдер кездеседі. Ақша-несиелік реттеу құралдарын таңдау және үйлестіру ең алдымен Орталық банктің осы немесе өзге де экономикалық даму кезеңінде шешетін міндеттеріне тәуелді болады. Тиісінше ақша-несиелік реттеу тетігі әр ел үшін жекеленген болып табылады және Орталық банктің нормативтік құжаттарымен регламенттеледі.

Ақша-несиелік реттеудің ең тиімді құралдары ең жақсы жолмен нарықтық жүйенің жұмыс істеуін толықтыратын құралдар болып табылады. Ырықтанған экономикалық жүйе жағдайында Орталық банк инфляцияны тікелей бақылай алмайды; оның орнына олар пайыздық мөлшерлемеге, ақша массасының көлеміне немесе экономикадағы несиеге әсерін жүзеге асыра отырып, оны жанама түрде бақылауға тырысады.

Ақша нарығындағы операциялар ақша-несиелік реттеудің жанама құралдарына жатады. Олардың үш негізгі түрін жиі бөледі: резервтік талаптар; ашық нарықтағы операциялар; тұрақты тетіктер, оларға қарыз алу немесе қаражатты депозитке салу тетіктері жатады.

Дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде көптеген орталық банктер операциялардың барлық үш типін үйлестіре пайдаланады. Айта кету керек, Қазақстан Ұлттық Банкі ұқсас саясатты ұстанады. Ақша-несие саясатын іске асыру мақсатында Қазақстан Ұлттық Банкі "Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы" Қазақстан Республикасының Заңының негізінде мынадай операцияларды жүзеге асырады: қарыздар беру; депозиттерді қабылдау; валюталық интервенциялар; ҚҰБ-тің қысқа мерзімді ноталарды шығару; мемлекеттік және басқа бағалы қағаздарды сатып алу және сату, оның ішінде кері сатып алу құқығымен; коммерциялық вексельдерді қайта есепке алу.

Ақша-несиелік реттеу тетігі әдістер мен құралдардың қолдану шарттары мен тәртібін қалыптастырады, осы әдістер мен құралдарды пайдалану жөніндегі Орталық банк қызметін анықтайды.

Ақша-несиелік реттеу әдістері құралдарға қарағанда көбірек жалпы ұғымдар болып табылады. Ақша-несиелік реттеу әдістері бірыңғай белгісі бойынша біріктірілген құралдар жиынтығын білдіреді.

Құралдар ретінде орталық банктің тікелей әсері саласында орналасқан айнымалылар түсініледі, көлемі қатаң түрде түзетілуі мүмкін және олармен нысаналы бағдарлары тығыз байланысты. Көбінесе мынадай бөлу әдістері кездеседі:

1. қаржы-несие институттарының өтімділігін нығайту мақсаты бар банк жүйесін бақылау;

2. созылмалы бюджет тапшылығы жағдайында қажет мемлекеттік борышты басқару;

3. инфляциямен және шаруашылық белсенділікке әсерімен күресуге емес бағытталған несиелік операциялар мен ақша эмиссиясының көлемін реттеу.

Құралдардың белгілері әрқилы. Мысалы, құралдар экономикалық және әкімшілік болып бөлінеді. Бірінші таңдау бойынша пайдаланылады, екінші – тек қатаң белгіленген жағдайларда.

Әкімшілік құралдарға жатады: сандық несие шектеулері. Бұл несиелік реттеу әдісі берілген несиелердің сандық шектеу сомасын білдіреді. Несиеге шек қою банктердің қызметіне әсер ететін тікелей әдіс болып табылады. Сондай-ақ несиелік шектеулер кәсіпорын мен қарыз алушылар бірдей емес жағдайға түскен кезде жүргізіледі. Банктер бірінші кезекте өзінің дәстүрлі клиенттеріне, әдетте, ірі кәсіпорындарға несиелер беруге тырысады. Ұсақ және орта фирмалар осы саясаттың басты құрбаны болып табылады. Ақша массасының бірқалыпты өсуі мен банктік қызметтің тежеу саясатына жету көмегімен мемлекет іскерлік белсенділіктің төмендеуіне ықпал ететінін айта кету керек. Сондықтан сандық шектеулер әдісі бұрынғыдай белсенді пайдаланбайтын болды, ал кейбір елдерде мүлдем жойылды.

Сонымен қатар, Орталық банк коммерциялық банктер қажетті дәрежеде қолдауға міндетті әр түрлі нормативтерді (коэффициенттерді) орнатуы мүмкін. Оған мыналар жатады: коммерциялық банк капиталының жеткілікті нормативтері, баланстың өтімділік нормативтері, бір қарыз алушыға тәуекелділіктің максимальды көлемі нормативтері және бірнеше қосымша нормативтер. Нормативтерді айтып шығу коммерциялық банк орындау үшін міндетті. Сонымен қатар, Орталық банк коммерциялық банктерге тиісті деңгейде қолдауға ұсынылатын міндетті емес бағалау нормативтерді бекітуі мүмкін.

Коммерциялық банктерде банктік заңнама бұзылған кезде, яғни, банк операцияларын жасау ережелері, акционерлердің, салымшылардың, клиенттердің құқықтарына шектеу әкелетін жұмыстағы басқа да елеулі кемшіліктер орын алған жағдайда оларға Орталық банкі банктерді таратуға дейін ең қатаң әкімшілік ықпал ету шараларын қолдана алады. Әлбетте, әкімшілік ықпал етуді пайдалану Орталық банк жағынан коммерциялық банктерге қатысы бойынша жүйелі сипатта болуы тиіс емес, ал мәжбүрлі шараларда ғана тәртіппен қолданылады.

Ақша-несиелік реттеу құралдарын таңдауға байланысты циклдік (іскерлік цикл және ұдайы өндіріс процесі динамикасы) және циклдік емес (ақша нарығының конъюнктурасы, саяси жағдайлар және т. б.) сипаты болуы мүмкін.

Ақша-несиелік реттеу құралдары ие болуы тиіс:

1. максимальды өтімділікке (реттеу мақсатына жетуге көмектесу);

2. бейтараптылыққа (коммерциялық банктердің бәсекеге қабілеттілігіне біркелкі әсер етуі);

3. бірқалыптылыққа (барлық несие институттардың немесе жекелеген топтардың бәсекеге қабілеттілігіне әсері).

Ақша-несиелік реттеудің барлық құралдарын қандай да бір критерийлер көмегімен жіктеуге болады. Ұзақ мерзімді реттеу құралдарына мысалы - дәстүрлі құралдар, мысалы, ең төменгі резервтер саясаты және қайта қаржыландыру саясаты. Қысқа мерзімді мақсаттарға жету дәстүрлі емес құралдарға жағдай жасайды, мысалы, валюталық саясат шеңберіндегі СВОП операциялары және ашық нарықтағы саясат шеңберіндегі арбитраж.

Ақша-несиелік реттеудің барлық үздік мүмкіндіктері ұлттық экономика деңгейінде жүзеге асырылады. Алайда, әдістердің стандартты жиынтығының мазмұны мен оларды банктерде қолдану үйлесімділігі әр түрлі елдердің бірқатар алғышарттарына тәуелді.

Орталық банктің заманауи стратегиялары талпыныстарын әр түрлі елдердің ақша саясатының дәстүрлі тұжырымдамасы көрсеткендей, бір де бір монетаризм, бірде-бір мемлекеттік реттеу теориясы таза түрінде елдің экономикасына ықпалы тәжірибесінде өзінің көрінісін таба алмайды. Болашақта Орталық банк стратегиясын таңдауда келісімді нұсқаны күтуге болады.

4-кесте. Ақша-несиелік реттеу құралдарды қолдану

Реттеу құралы тұрғысынан	Құралды қолдану сипаты	Құралға ықпал әсері
банктердің және халықтың мінез-құлықтары	дәйекті қолдану	максимальды
экономикалық саясаттың басқа да түрлерімен өзара байланысы	көлемін (лимитін) белгілеу	біркелкі
ондағы нарық және бәсекелестік	Уақытша кешіктіруді қолдану	бейтарап
экономикадағы циклдық ауытқулар	іскерлік циклдің жекелеген фазаларының ұзақтылығын қысқарту	қатты

Бұл ретте, қазіргі уақытта нарықтық тетіктерге әкімшілік реттеу әдістерімен салыстырғанда барлық көп басымдық беріледі. Осының айқын дәлелі 90-шы жылдардың басында бірқатар еуропалық елдердің (Австрия, Италия, Франция және т. б.) банк заңнамасын ырықтандыруда қызмет етті.

Орталық банк стратегиясын анықтауда негізгі қағидаттардың бірі ұлттық экономикада ақша массасының өсу қарқынын реттеуге бағдарлауға немесе қандай да бір тұрақты шетел валютасына қатысты, яғни ішкі және сыртқы көрсеткіштеріне, ұлттық ақша бірлігінің валюталық бағамын реттеуге қызмет етеді.

Орталық банктің осы немесе өзге стратегияны таңдау мемлекеттердің экономиканы бағдарлауға тәуелді. Бұл ретте келесі үрдіс байқалады. Қуатты ішкі нарығы бар дамыған елдердің орталық банктері есептік индекс шегінде ақша массасының өсу қарқынын реттеуге бағдарланады. Мұндай стратегияны ұстанады, мысалы, Неміс федералдық банкі, Англия банкі, АҚШ-тың ФРЖ.

Ұлттық ақша бірлігінің ішкі және сыртқы тұрақтылығы ажыратылады (ішкі ретінде инфляциясыз дамыту түсініледі, сыртқы ретінде - ұлттық ақша бірлігінің басқа валюталарға қатынасы бойынша валюталық бағамның тұрақтылығы).

Орталық банк таңдалған стратегияға сәйкес ақша немесе валюталық саясатты басым бағыт ретінде жүзеге асырады және тиісті құралдарды қолданады.

Ақша массасы көлемін реттеу мақсатында ақша массасының өсімін ынталандыру (экспансиялық несие саясаты) немесе оның ұлғаюын шектеу (рестрикциялық несиелік және антиинфляциялық саясат) бойынша шаралар жүргізіледі. Дегенмен, стагфляция жағдайында орталық банк экономикалық реттеу құралдарының ымыралы үйлесімді іздейді, бұл қазіргі уақытта бірқатар шығыс еуропалық елдерде, Ресейде мен Таяу шығыс елдерінде жүреді.

Ұлттық ақша бірлігінің валюта бағамын реттеу экспортқа, экономикаға бағдарланған дамыған еуропалық елдерді дұрысырақ көреді. Мысал ретінде Австрия, Бельгия, Нидерландыны алуға болады.

Белгілі бір экономикалық жағдайда қолданылатын құралдарды таңдау мен байланыстыру орталық банктің стратегиясына тәуелді. Дегенмен, кез келген дамыған елдің орталық банкінің құралдарына қойылатын талаптарды атауға болады. Ең алдымен, жоғарыда жазылғандай максимальды өтімділікке ие болуы тиіс құралдар туралы айтылып отыр.

Маңызды талаптың бірі барлық несие институттардың немесе жекелеген топтардың бәсекеге қабілеттілігіне бірқалыпты әсері болып табылады. Осыған байланысты орталық банк іс-шараларды екі топқа бөледі. Біріншіге коммерциялық банктердің бөлігіне ықпалдың шамасы жатады. Екінші топ барлық несие институттарына қатысты іс-шараларды қамтиды. Мысал ретінде орталық банктің рестрикциялық есептік саясатын жүргізуді алуға болады. Екі топқа да жататын құралдар орталық банктің бейтараптық талабына сәйкес келеді, сондықтан олар әр түрлі топтар ішіндегі немесе барлық банктерді тұтастай алғанда бір-біріне қатыстылығы бойынша несиелік институттардың бәсекеге қабілеттілігіне бірдей әсер етеді. Бұл әр түрлі банктер үшін (мысалы, ірі және ұсақ) мұндай шаралардың түрлі салдарын жоққа шығармайды.

Барлық құралдарды келесі өлшемдер көмегімен сипаттауға болады:

• дәстүрлі немесе дәстүрлі емес;

• әкімшілік немесе нарықтық;

• жалпы іс-әрекеттері немесе селективті бағыттағы;

• тікелей немесе жанама әсер етуі;

• қысқа мерзімді, орта мерзімді немесе ұзақ мерзімді.

Осы немесе басқа құралдарға тікелей және жанама әсерін орынды ажырата алады. Мысалы, есептік саясатты орындау кезінде ақша нарығына тікелей реттеуді және бір уақытта капиталдар нарығына жанама әсерді жүзеге асырады.

Жанама құралдарға көшудің екі себебін бөледі:

1. бұл көшу қаржы нарығына қатысушыларды күту рөлінің артуын көрсетеді;

2. валюталық қатынастарды ырықтандыру, ұлттық қаржы жүйесінде шетелдік бәсекелестіктің ашықтығы тікелей құралдардың тиімділігін аз етті.

Дамыған елдердің орталық банктері ақша айналымына түрлі құралдармен әсер етуді орналастырады. Дәстүрліге құралдардың жиынтығы жатады, орталық банкте қолданылатын белгілі бір бағыттар бойынша төмендегідей саясатты жүргізу кезінде:

1. дисконттық (есептік) және кепілдік саясаты;

2. ең төменгі резервтер саясаты;

3. ашық нарықтағы операциялар;

4. депозиттік саясат;

5. валюталық саясат.

Ақша-несие саясатының ұзақ мерзімді мақсаттары ретінде бір жылдан бірнеше ондаған жылдарға есептелген орталық банктің стратегиясы түсініледі. Осылайша, Неміс федералдық банкінің тұрақтандыру стратегиясы 60-шы жж. басынан бастап қазіргі уақытқа дейін созылады.

Ақша-несие саясатының бір мезгілде қолданылатын құралдарын құрамдастыру тиімділігі әр түрлі мерзімді мақсаттарға жетуі кезіндегі табысқа тәуелді.