Жеке табыс салық есебі

Есепті жыл бойы салық салынатын табысқа ие болған жеке тұлғалар салық төлеушілер болып табылады. Жеке тұлғалардың жылдық жиынтық табысына еңбекақы түрінде алынатын табыстар, кәсіпкерлік қызметтен алатын табыстары, жеке тұлғалардың мүліктік табыстары, тағы да басқа табыстары кіреді.

Жеке тұлғалардың мүліктік табысына тек қана активтің келесі түрлерінің құндарына инфляцияға байланысты түзетуді есепке ала отарып өткізуден түскен құнның өсімі жатады: салық төлеушінің тұрақты тұратын жері болып табылмайтын, жылжымайтын мүліктің, құнды қағаздардың, заңды тұлғаларға және басқа материалдық емес активтерге қатысу үлесінен; шетелдік валютадан; асыл тастар және асыл металдардан, олардан жасалған зергерлік бұйымдардан, құрамында асыл тастар және асыл металдар бар басқа да бүйымдардан, өнер туындылары мен антиквариаттардан. Жеке тұлғалардың салық төлейтін табыстарының құрамы салық кодексінде қаралады.

Табыс салығының мөлшерін ай сайын бір қалыпты ұстау үшін салық салынатын табыстың есепті сомасы мен одан ұсталатын табыс салығыны сомасы есептелетін айлардың санын біддіретін сан мәні бар бірлікке 12 санының қатынасын көрсететін қайта есептеу көрсеткіші белгіленген. Мердігерлік шарт бойынша жүмыс істейтін түлаларға төленетін төлем, сондай-ақ бір жолғы төлем түрінде есептеу көрсеткіші қодданылмайды.

Жеке түлғалар бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі 3120 пассивтік шотында жүреді.

Кесте 3

Жеке тұлғалар бойынша есеп айырысу

Жаңа табыс салықты төлеуші	Салық салынатын объектісі	Салық мөлшерлемесі	Салық кезеңі
Салық салы-натын объек-тісі бар, Қа-зақстан Рес-публикасының резиденттік жеке түлғасы	Төлем көзінен алатын табысына салынатын(салық кодексімен сәй-кес салық салуға жатпайтын, табыстарынан, қоспағанда)     Төлем көзінен алатын табысына салынбайтын салықтар	І.Ұтыс, марапаттау, диви-денд түріндегі табысы (сақтандыру қоры бойынша марапаттауды қоспағанда) - 15 %; 2.Адвокаттар және жеке нотариустар — 10 %; 3. Басқа да табыстар — 15 еселенген жылдық есептік көр-сеткішке дейін — салық салы-натын табыстың сомасынан 5%; 15 еседен 40 есе еселенген жыддық есептік көрсеткішке дейін — 15 еселенген жылдық есептік көрсеткіште сн салық сомасы + 10 % одан артық сомадан; 40 еседен 600 есе есе-ленген жылдық есептік көр-сеткішке дейін - 40 еселенген жылдық есептік көрсеткіштен салық сомасы + 20 % одан артық сомадан; 600 есе есе-ленген жылдық есептік көр-сеткіштен және одан әрі қарай - 600 есе еселенген жылдық есептік көрсеткіштен және одан әрі қарай - 600 еселенген жыл-дық жылдық есептік көрсет-кіштен салық салу сомасы+30 % одан артық сомадан	Күнгізбелік жылы
Салық салы-натын объек-тісі бар, Қа-зақстан Рес-публикасының резиденттік емес жеке тұлғасы	Төлем көзінен ала-тын табысына салы-натын және салын-байтын салықтар (салық кодексімен сәйкес салық салуға жатпайтын, табыс-тарынан, қоспаганда)	Резиденттік емес жеке тұлғалардың табысына салық салудың ерекше-ліктері төменде текс бойын-ша келтірілген

Ескерту–Жанбулатова Ж. Налогообложение субъектов малого бизнеса в рамках специального налогового режима. (С учетом изменений, внесенных в Налоговый кодекс Законом РК от 23.11.2009 г. № 358-11). // Вестник министерства государственных доходов. № 1, 2009 ж.-18-20бб.

2014 жылға арналған айлық есептік көрсеткіш (АЕК) = 1852 теңге Жылдық есептік көрсеткіш (ЖЕК) = 22 224 теңге (1852*12).

Қазақстан Республикасы заңына сәйкес жұмыс беруші еңбеккерлердің жалақысынан әртүрлі ұсталымдар жасайды: міндетті зейнеткерлік жарнасын жинақ зейнеткерлік қорға; жеке табыс салығын, атқару парақтарын (сот үкімінің қағаздары бойынша), сондай-ақ еңбеккерлердің өзі берген өтініші бойынша ұсталымдар жасалады, сонымен қоса олардың келісімінсіз: қайтарылмаған аванстар, жұмыстан шыққанда істемей кеткен уақыты үшін, әкелген зияндары үшін т.б. ұсталымдар ұсталады.

Жеке табыс салығын ұстау.

Осы табыс салығын төлеуші болып салық жылы ішінде салық салынатын табысы бар Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ тұлғалар табылады.

Табыс салығы есептелген және ең аз мөлшердегі еңбекақы көлемінің арақатынасына байланысты мөлшерлеме бойынша еңбекақының салық салынатын минимумынан асатын сомадан ұсталады.

Қызметкердің табысы бойынша жеке табыс салығының сомасы оның салық жылы ішінде төлем көзінен салық салынатын табысынан мынадай шегерімдерді жасап, белгіленген ставкаларды қолдану жолымен есептеледі:

1) Қазақстан Республикасының заң актісінде табысты есептеудің тиісті айға белгіленген бір айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі сома;

2) қызметкердің асырауындағы отбасының әрбір мүшесіне бір айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі сома;

Бұл жерде отбасы деп бірге тұратын және ортақ шаруашылық жүргізетін ерлі-зайыптылар, балалары және ата-анасы танылады.

Асырауындағы адам деп салық төлеушінің табысы есебінен өмір сүретін және бір айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен асатын жеке табыс көзі жоқ отбасы мүшесі танылады.

Жеке табыс салығын есептеу және ұстап қалу уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен ұлғаю нәтижесімен ай сайын жүргізіледі.

Жеке тұлғаның төлем көзінен ұсталатын табыс салығының есебі ағымдағы салық жылында бір қалыпты (ай сайын) жүргізіледі. Жеке тұлғаның төлем көзінен ұсталатын табыс салығын бір қалыпты есептеу үшін “қайта есептеу коэффициенті” және “салық салынатын табыстың жылдық есеп айырысу сомасы” көрсеткіштерін пайдалану еңгізіледі. [40,365б.].

Төлем көзінен алатын табысына салынатын салықтар.

Төлем көзінде салынатын салық салық төлеушінің табысына алынады, олардың қатарына:

- еңбеккерлердің табысы. Төлем көзінде салық салынатын, еңбеккерлердің табысына жұмыс берушілердің ақшалай немесе заттай нысанда есептеген жалақысы жатады, оған әрекет етіп түрған салық заңында қаоастырылған, салық шегерім азайтатын сомасы, материалдық олжасы, әлеуметтік және материаддық игілік т.б. табыстары кіреді.

- Еңбеккерлердің табысы бойынша жеке табыс салығының сомасы еңбеккерлердің табысына қолданатын мөлшерлеменің көмегімен есептелінеді.

- Табыс салығы ұстаған кезде 3350 шоты дебеттеліп, 3120 шоты кредиттеледі.

- бір жол төлемдерден түскен табыс. Бүндай төлем алдын-ала жасалған келісім-шарт бойынша анықталады,

- жинақтау зейнеткерлік қорларынан төленетін зейнеткерлік төлемдері, бұл өз кезегіндегі айлық есептік көрсеткіштерді (АЕК) азайтады;

- жеке тұлғаға төленетін ұтыстар, марапаттаулар, дивиденттер, табыстың бұл түріне 15 % деңгейінде салық салынады;

- стипендия, бұларға да салық салынады, сондай-ақ стипендия мәдениет, ғылым, т.б. қайраткерлерге арналады;

- сақтандыру қоры бойынша табысы;

Төлем көзінен салынбайтын табыстар. Төлем көзінде салық салыбайтын табысқа салық төлеушінің келесі табыс түрлері жатады: мүліктік табысы, жеке кәсіпкерлердің салық салынатын табысы, адвокаттардың

табысы және жеке нотариустардың табысы және т.б.

Резидент емес заңды тұлгалардың табысына салық салудың ерекшеліктері. Жеке шетел тұлғаларының табыстарына салық салу кезінде резиденттердегі қағидалар пайдаланылады, осыған сәйкес салық төлеушілер резиденттік және резиденттік емес болып бөлінеді.

Салық салу мақсатында жеке тұлға, егер де олар келесі тұжырымдамалардың кез келгеніне жауап берсе, онда олар Қазақстан Республикасының резиденті болып саналады:

- Қазақстан Республикасына заңды жолымен келген (түрғылықты болу үшін);

- Қазақстан Республикасына біршама уақытқа келген;

- Қазақстан Республикасы 183 календарлық күнінен кем емес уақытқа келген.

Егер де Қазақстан Республикасында шетелдік жеке тұлғасының тұрған күні ағымдағы жылы 31 календарлық күннен кем болмаса және ағымдағы салық қезеңімен аяқталатын, үш жылдық кезең ішіндегі календарлық күні 183-тен кем болмаса, онда ол "біршама уақытқа келген" деген тұжырымдамаға сәйкес келеді.

Жеке табыс салығы бойынша салық салута жеке түлғалардың келесі төлемдері және табыс түрлері жатпайды:

1) ҚР азаматы болып табылмайтын, дипломатиялық немесе консульдік жүмысшыны жаддаудан түскен ресми табыс,

2) Шет мемлекетте мемлекеттік қызмет бабымен жүрген жүмысшыдан түскен ресми табыс,

3) Бір жеке түлғадан, басқа жеке түлғаға мүраға берген мүліктің қүны,

4) Мемлекеттік зейнетақылар, стипендия және жәрдемақы,

5) Балаларға алименттер

6) Жергілікті бюджет және республикалық қаражат есебі мен көрсетілетін бір уақытты төлемдер және материалдық көмек.

Аудитор ерекше көңілді бюджетке төлемдердің толықтылығына және уақыттылығына бөлу керек, төлем түрлері бойынша салық инспекциясына есптіліктің дүрыс қүрылуына және уақытылы берілуіне аса көңіл бөлу керек.

ҚР-ң мемлекеттік комитеті келіміс-шартына байланысты, инвестиция бойынша салық төлеушілерге мыналар белгіленеді: негізгі ставкадан 100% дейін табыс салығы ставкасының төмендеген келісім шарт қорытындысынан кейін 5 жыл мерзімге.

Келесі кезеңге 5 жылға дейін — негізгі ставкадан кем дегенде 50% шегінде табыс салығының төмендеген ставкасы. Табыс ставкасы бойынша көрсетілетін жеңілдіктер көлемі және нақты мерзімдері әрбір салық төлеуші бойынша келісім-шартта белгіленеді.

Салық төлеушілерге салық сомасы еркін анықталады, белгіленген ставкалар және көрсетілген жеңілдіктер есебімен салық салынатын табыс көлемі негізінен. Бюджетке салықтың ағымдағы жарнасы салық жылына шамаланған табыс салығы сомасының 1/12 бөлігінен шыға отырып әрбір айдың 20-нан кешіктірілмей жүргізіледі. Заңды түлғамен ағымдағы авансты төлемдер бойынша есептесулер есепті кварталдың 2-ші айдың 15-не дейін салық қызметінің органдарына тапсырады.

Жыддық жиынтық табыс туралы декларация және заңды түлғамен шығарылған шегерімдер тур салық қызметінің органдарына есепті кезеңде жыддың 31 наурызына салық регистрациясының орны бойынша тапсырылады.

Заңды түлға жылдық жиынтық табыс туралы декларация және есепті жылға шығарылған пппп терімнен кейін 10 күннен кейін табыс салығын төлейді.

Бюджетке табыс салығын аударуға салықтөлеушімен төлем тапсырмасын банк мекемесіне төлеу мерзімі кезінде тапсырады, ал инкассалық төлап - төлеу мерзімінде және бірінші тәртіпте орындалады.

Егер салықтың төлеген сомасы аударылған сомада жоғары болса, салық қызметі:

1) салық төлеушінің басқа салықты төлеу штына жоғарылауды кіргізеді;

2) салық төлеушінің келісім бойынша келесі төлемдер бойынша міндеттеменің штына қалдықтарды кіргізеді;

3) салық төлеушіге жазбаша анықтама бойынша 20 күндің мерзімде қалдықты қайтарады [41];

Заңды түлғалардың басқарушысы және сәйкес жүмысшылары тексеру актісін қол қоюға міндетті, егер ол фактімен келіспесе жазбаша түсініктеме жазады.

Салық төлеушіге салықты дүрыс есептеу және уақытылы төлеу жауаптылығы жүктеледі.

Уақытында төленбеген салық сомасы ҚР Үлттық банкісімен белгіленген 1,5 ставка көлемінде пеньяны аударумен бюджетке төленеді, әрбір кешіктірілген күн үшін. Салықты қайта төлеу сомасын салық төлеушіге уақытында төлемесе ҚР Үлттық Банкімен белгілеген 1,5 ставка көлемінде процент төленеді, әрбір кешіктірілген күнге.

Белгіленген мерзімде салық декларациясының көрсетпеген заңды түлғаға әрбір айда 5% көлемінде айып пүл тағады.

Декларацияда салық көлемінің төмендеуі, яғни төлейтін сомадан аз болса, салық төлеушіге төмен салық сомасынан 100% көлемде айып пүл төлетеді 1 айдың ағымдағы төлем сомасынын азаюына ағымдағы төлеу сомасынан 100% көлемде айып пүл төленеді.

Тауарларды өткізу бойынша тауарларды жүргізу есепте көрсетілмесе тауарлар қүнынан 100% көлемінде айып пұл төленеді.

Салық төлеуші салық кезеңі біткеннен кейін 5 жыл ішінде табыс салығын дүрыс есептемеудің нәтижесінде артық түскен сомасына талап ету үшін анықтама жаза алады.

Салық төлеушінің салық декларациясын дүрыс қүру бойынша қызмет көрсететін аудитор салық төлеушіге көрсетілген декларацияны жазуға, мөр қоюға және өзінің тіркеу нөмірін көрсетуге міндетті.

Заңды тұлғамен салық декларациясын дүрыс қүруды және уақытындаа көрсетуді тексеру отырып, аудитор занды және жеке түлғадан бюджетке табыс салығын төлеуді және есептеу бойынша бухгалтерлік проводкаларды қүрудың дүрыстығын тексеру керек.

Табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу тексергеннен кейін аудитор ҚҚС бойынша бюджетке төлемдердің дүрыстығын жөне уақытында төлеуді тексеруге міндетті [42].