Принциптері. Қоймаларды жіктеу. Қоймалардың ауданын есептеу.
Объектілер жанындағы қоймаларды материалдар, жартылай фабрикаттар, бұйымдар, конструкциялар және құрал-саймандарды уақытша сақтау үшін ұйымдастырады. Қоймалардың көлемі құрылыс түрі мен масштабына тәуелді.
Жұмысты ұйымдастыру тәсілдерінің тиімдісі болып – құрылыс алаңдарындағы жұмысты үзіліссіз қамтамасыз ету үшін сақтаулы тұрған материалдардың қоймадағы көлемі мен олардың онда тұру уақытының ең аз мөлшерде болуы саналады.
Монтаждау алаңдарындағы бұл сұранысқа тек ғимаратты транспортты құралдардың үстінен жинаған ұйымдастыру ғана жауап береді, бұл жағдайда объект жанындағы қоймаларда қосымша материалдар ғана сақталады, дегенмен мұндай жолмен тек шағын көлемді үймереттер ғана салынады.
Көп жағдайда құрылыс алаңдарында көлемі және номенклатурасы жағынан үлкен қоймалар ұйымдастырылады.
Қоймаларды жобалау жұмыстары келесі кезекте жүргізіледі:
- сақталатын ресурстардың қажетті көлемін анықтау;
- сақтау түрін таңдау (ашық, жабық және т.б.);
- сақтау түріне қарай ауданын есептеу;
- қойма түрін таңдау, алаңда қоймаларды орналастыру;
- қоймаларда құралдарды орналастыру
Қоймалардың жіктелуі. Қоймаларды арналуына, орналасуына және қолданылуына қарай бөледі:
1) базисті қоймалар (материалды-техникалық қамтамасыз етудің орталық базалары) – бірнеше құрылыс-монтаждық ұйымдарға қызмет етеді. Объект жанындағы қоймалар мен алаңдарындағы қоймаларға жіберілетін материалдар мен бұйымдарды қабылдауға және сақтауға арналған. 2) Учаскелік қоймалар (жалпы құрылыстық немесе арнайыланған бөлімнің қажеттілігіне арналған). 3) объекті жанындағы қоймалар – олар алаңшаларда орналастырылады. Олар монтажды механизмдердің жұмыс істеу зонасында орналасқан ашық қоймалық аудандарды және жабық жерде сақталатын материалдарға арналған шағын қоймалардан тұрады. 4) өндірістік өнеркәсіп қоймалары - өнеркәсіпке қажетті шикізатты сақтауға, көмекші материалдар мен дайын бұйымдарды сақтауға арналған. 5) Аспалы қоймалар – теміржол станцияларында немесе порттарда орналасады. Оларды объектілерге теміржол жолдары салынбаған жағдайда қажетті жерге автомобиль жолы арқылы жеткізеді.
Сақтау шарттарына қарай қоймалар ашық, жартылай жабық, жабық және арнайы болып бөлінеді.
1) ашық қоймалар – атмосфералық факторлардан зардап шекпейтін материалдарды сақтауға арналған (мысалы: бетон, темірбетон конструкциялары, кірпіш, керамикалық құбырлар және т.б.)
2) жартылай жабық қоймалар – (бастырмалар) – температура мен ауа ылғалдылығы өзгерісінен қасиеттерін өзгертпейтін, бірақ атмосфералық түсімдер мен тікелей күн көзіне төзбейтін материалдарды сақтауға арналған (мысалы, ағаш бұйымдар, рубероид, шифер және т.б.)
3) жабық қоймалар – ашық ауада бұзылатын және қымбат тұратын (цемент, әк, гипс, фанералар, шеге, арнайы киімдер және т.б.) материалдарды сақтауға арналған. Оларды жер бетінде немесе жер астында, бірқабатты немесе көпқабатты, жылытылатын немесе жылытылмайтын етіп құрастырады.
4) арнайы қоймалар – жанар-жағар май, жарылғыш заттарды, химиялық материалдарды сақтауға арналған.
Өндірістік қоймаларды анықтау. Қоймалардың ауданын анықтау үшін алдымен қоймаларда сақталатын бұйымдар мен материалдардың, конструкциялардың көлемін анықтап алу керек. Қор – құрылыс жұмыстарын үзіліссіз етуі керек және ол қанша көп болса, жұмыстың қамтамасыз етілуі соғұрлым сенімді болады. Алайда қордың көлеміне қоймалардың құрылуы мен оларды ұстауына кеткен шығынның деңгейі де байланысты болады.
Сондықтан, қоймадағы қордың көлемі минимальды, бірақ жұмысты үзіліссіз қамтамасыз етуге жеткілікті болуы керек.
Өндірістік қордың көлемі көптеген факторларға байланысты, олар: жұмыстардың ұйымдастырылуы, (транспорт үстінен монтаждау немесе қоймадан), транспорт түрі (су, теміржол, автомобильді және т.б.) және т.б. жергілікті жағдайлар.
Қоймалардағы қордың деңгейі нөлден бастап, құрылыстың барлық көлемін аларлықтай деңгейге дейін болуы мүмкін. Қоймалардағы қордың деңгейі – құрылыс жұмыстары транспорт үстінен монтаждалғанда нөлге тең болады. Ал, қоймадағы қордың көлемі – құрылыс жұмыстары алыс жерлерде (мысалы, қиыр солтүстікте) жүріп жатқанда бүкіл құрылыс көлемін аларлықтай болады.
Өндірістік қорларды дайындықты, жүріп жатқан, сақтандыру және маусымдық деп бөледі.
1) дайындықты қор – жұмыстарды өз уақытында бастауға мүмкіндік береді. Ол жұмыстарға берілген уақыт – материалдарды сапалы түсіруге, тиеуге, өндірісте қолдануға дайындауға және қажетті жерге жеткізуге кетеді. Бұл операцияларға кеткен уақыт – рационалды технология мен ұйымдастыруды есепке алғандағы фактілік анализ негізінде жасалады.
2) жүріп жатқан қор. Қоймаға материалдар белгілі бір уақыт аралғында келеді, ол жүріп жатқан қор дегеніміз – сол екі түсірім аралығындағы қажеттілік. Идеалды жағдайда жүріп жатқан қор жұмысты толық қамтамасыз етуге жеткілікті. Алайда, жеткізілуінің жұмысы мен транспортты ұйымдастырудың жұмысының бұзылуы есепке сақтандыру қорын енгізуге әкеледі.
3) сақтандыру (кепіл) қор – бұл құрылыс жұмыстарына қажетті материалдардың барлығы біткен жағдайда, жұмысты тоқтатпай, үзіліссіз қамтамасыз ету үшін пайдаланылады. Сақтандыру қорының пайда болу себебі – бұл жеткізілуінің өз уақытында материалдарды толық жеткізбеуі. Сақтандыру қорының нормасы жүріп жатқан қордың 25-75%-н құрайды.
4) маусымдық (сезондық) қор – бұл қорды белгілі бір маусымда қолданады (мысалы: ағашты орманнан жаздың күні өзен арқылы жеткізеді, ал қыстың күні бұл мүмкін емес және т.с.с.). Маусымдық қордың көлемі – жеткізу сезонының соңғы периодында максималды мәніне жетеді және ол жаңа жеткізу уақытына дейін толық жетуі керек.
Объектілер жанындағы қоймалар құрылысы. Материал қорларының және қоймаларды сақтауға арналған аудандарының есеп-қисабы
Құрылыстық бас жоспарда шешуші рөлді қоймалық объекті атқарады. Қоймалардың сыйымдылығы сақталатын қорлардың санына және оларды сақтау тәсіліне тәуелді. Материалдардың көлемін және орта тәуліктік шығынын және нормасын, олардың күнделікті тұтыну қорын, материалдарының түрінен тәуелдендіру, бұйымдардың, қашықтықтың және шарттардың тасымалдауын анықтайды.
(24.1)
Қор нормасы 3-7 күнде өзгере алады. Негізгі маңызды қоймалар қашықтығы жанына теміржолмен немесе су көлігімен жүктерді жеткізеді. Қоймалық аудандардың қысқарту құралдарына бір ғана транспорттық монтаждық құралдар қажет.
Қойма ауданы мына формуламен анықталады:
мұндағы: Р - қоймада сақтауға арналған қажетті материалдардың саны, N - 1м2-қа қойма салынған аудандардағы материал орналастыру нормасы, β - қойма ауданындағы қолдану коэффициенті, стеллаждарда сақтау-0,35 
0,4, қамбаларда - 0,6 0,7, штабельдерде -0,4 0,6, ашық сақтау - 0,4 0,7
Бұзылған материалдардың сақтауына ашық ауада (цемент, ізбес тас, гипс, минералды, құрғақ сылақ, фанер, жамылтқы болат, шегелер, метизы, отқа төзімді және т.б.) жабық жылытпайтын қоймалар салынып жатыр. Ал қымбат материалдардан кейін мұздату болмайды ( москатенді материалдар, арнайы киім, кеңсе бұйымдары және т.б).
Қалқалар астында сақталады: арматуралық, ағаш, болат, жамылтқы рулондылар және асбестоцемент материалдар, қаптайтын тақталанғандар және т.б. Орман, кірпіш, тас,қиыршық тас, құм ашық сақталады. Қойма аудандарының есеп-қисабы кесте түрінде берілген. Қойма аудандарының тәуліктік шығын нормасы - жұмыс өндірісінің жобасы нормасымен анықталады. Материалдарды құрылыс алаңына дер кезінде жүк түсіруді қамтамасыз ететін әртүрлі көліктер мен жүкті түсіретін фронттар болу керек. Бұл мына формуламен анықталады:
мұндағы: L - жүк түсіретін фронт ұзындығы, n - транспорттық бірліктер саны, d -транспорттық бірліктердің арақашықтығы, теміржолда 1,5м, m - жүк түсіруге кеткен берілістер саны, k - транспорттағы берілістің әртүрлілік коэффициенті, қабылдайтынымыз 1,1:1,3.
| № п/п | Мате-риал ауданы | Өл-шем бір-лігі | Тәу-ліктік щығын нор-масы | Сақ-тау уақы-ты | Мате-риал саны | Әркелкі тұтыну коэф-фи-циенті | Әркелкі материал сандары- ның коэффи-циенттері | Қойма алаңы | Қой- ма үлгі-лері | |
| Өл-шем бір-лігі | Бар-лы-ғы | |||||||||
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
l-транспорттық бірлік ұзындығын анықтамамен қабылдаймыз. Бағдарлық есептердің артынан қабылдаймыз: автокөлікке арналған (бүйір машиналар) l=6,0 7,5м, бір осьті тіркемеге үшін l=3м, екі осьті үшін l=5,5м, төрт осьті теміржолдық вагондардың нормасы үшін l=14 м ,шағын клеи үшін l=7м.
Қоймалардың алаңында крандардың қозғалысына кіретін еркін жол қамтамасыз етеді. Қойма жанында материалдарды, конструкцияларды ашық штабельдерде, алаңдарда қадағалау керек. Олардың ара қашықтығы ғимарат қабырғасынан немесе аулада 25см кем емес болу керек. Штабель мен адам қозғалысына арналған өтулер 0,75-1м. Тұтыну материалдары (кірпіш, негізгі блоктар, қабырға панелдері) барлық салынған ғимарат периметріне жатады.
Жабық қоймаларды алаң орталығына жақынырақ орналастыру төтенше жағдайлардан сақтайды. Болат конструкциялы ірі құрама темірбетонды элементтердің (бағаналар, арқалықтар, фермалар) қосымша ауыртпалықтарнан құтылу үшін жүк түсіру орындау алаңына жақын орналастырылады.
Құрылыстық бас жоспарда бетон қоспалармен тауарлық ерітіндіні қабылдау орындары көрсетілуі тиіс. Бұл орындарда бетон насосты қоректенуші,ерітінді сорғыш,транспортерлер және жұмысшы орындарға қоспаларды тасымалдауға арналған басқада құрылғыларды қабылдайды. Қабылдау құрылғылары қоспа механикалық араластырылуына арналған, сонымен қатар құрғақ қоспалардың илеу, дайындық процесіне тиісті жабдықталған болуы керек.Келуші қоспалардың жүк түсіруіне арналған қабылдау бункерлер жанында стакадалар немесе көпірлерді салу,сонымен қатар электр энергиясымен суды әкелуді ұйымдастыру қажет.
№20 дәріс