Бюджеттік кірістер. Қазақстан Республикасы мемлекеттік 2 страница

Мемлекеттік қаржылық бақылау жүйесіндегі салықтық бақылау, оның нысандары Қаржылық бақылау-қаржы жүйесінің барлық звеноларының ресурстарды құру, бөлу, пайдалану негізін тексеруге бағытталған ерекше қызметі.Қаржылық бақылаудың мақсаты мемлекеттің қаржы саясатын ұтымды жүргізуге, қаржы ресурстарын құру мен тиімді бөлу үдерісін қамтамасыз етуге бағытталған. Қаржылық бақылаудың құн катигориясын пайдаланумен байланысты бақылаудың ерекше саласы ретінде мақсаты және белгілі бір қолдану аясы бар.Қаржылық бақылаудың объектісі болып қаржы ресурстарын, оның оның ішінде ұлттық шаруашылықтың барлық звенолары мен деңгейлерінің ақша қаражаттары қоры нысанында, құру және пайдалану барысындағы ақшалай, бөлу үдерістері танылады.Қаржылық бақылау мынадай тексерулерді қамтиды: экономикалық заңдардың талаптарын сақтау; жалпы қоғамдық өнім құны мен ұлттық табысты бөлу және қайта бөлудің оңтайлы пропорциясы; бюджетті құру және орындау (бюджеттік бақылау);шаруашылық жүргізуші субъектілердің, бюджеттік мекемелердің, қоғамдық ұйымдар мен қорлардың, басқа да заңды тұлғалардың қаржылық жағдайы мен еңбек, материалдық, қаржы ресурстарын тиімді пайдалану; салықтық бақылау.Қаржылық бақылаудың міндеттері:-ұлттық шаруашылықтың қорлары мен ақшалай табыстарының мөлшері мен қаржы ресурстарын қажетсінуі арасын баланстауға ықпал ету;-мемлекеттік бюджет алдындағы қаржы міндеттемесінің толық әрі уақтылы орындалуын қамтамасыз ету;-қаржы ресурстарының өсуі, оның ішінде өзіндік құнды төмендету және өнімнің рентабельділігін арттыру бойынша өндірісшілік резервтерді анықтау;-кәсіпорындар мен ұйымдарда және бюджеттік мекемелерде ақша ресурстары мен материалдық құндылықтардың рационалды жұмсалуына, сондай-ақ бухгалтерлік есеп пен есеп-қисаптың дұрыс жүргізулуіне ықпал ету;-қолданыстағы заңнамалардың, нормативтік актілердің, оның ішінде әр түрлі ұйымдық-құқықтық нысандағы кәсіпорындарға салық салу саласы бойынша сақталуын қамтамасыз ету;-кәсіпорынның сыртқы экономикалық қызметіне, оның ішінде валюталық операциалар бойынша белсенді қатынасуына ықпал ету,т.б.Қаржылық бақылаудың функциялары:1)қаражаттардың жұмсалуын тексеру( алынған соманың шығындарға сәйкестігін және мемлекеттік қаражаттардың пайдалану тиімділігін);2)қаржы жүйесінің звенолары бойынша мемлекеттік ресурстардың толық әрі уақтылы жұмылдырылуын тексеру;3)есеп пен есеп-қисап тәртібінің сақталуын тексеру.

Салықтықбақылау. Қазақстан Республикасының салықзаңнамасы, орындалуын бақылау салық қызметі органдарына жүктелген Қазақстан Республикасының өзгеде заңнамасы нормаларының орындалуын салық қызметi органдары жүзеге асыратын бақылау.Салықтықбақылау:1)салықтөлеушiлердiсалық органдарында тiркеу;2)салықтық нысандарды қабылдау;3)камералдықбақылау; 4)салықміндеттемесінің, әлеуметтiк аударымдарды есептеу мен төлеу бойынша міндеттердің орындалуын есепке алу;5)салықтық зерттеу; 6)ірі салық төлеушiлерге мониторингi жасау;7)салықтық тексерулер;8)бақылау-касса машиналарын қолдану тәртібінің сақталуына бақылау;9)акцизделетiн тауарларға бақылау;10)трансферттік баға белгілеу кезіндегі бақылау;11)мемлекет меншiгiне айналдырылған (айналдырылуғажататын) мүлiктiесепкеалу, сақтау, бағалау, одан әрі пайдалану және өткізу тәртiбiнің сақталуына бақылау;12)Қазақстан Республикасының салық заңнамасын орындауға бағытталған функцияларды жүзегеасыру бойынша міндеттерді орындау бөлігіндеу әкілетті мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың қызметіне бақылау жасауны сандарында жүзеге асырылады. Салықтық бақылау мемлекеттің салықтық қызметінің құрамдас бөлігі болып саналады және салықтық бақылау салық органдары мен тиісті уәкілеттілігі бар басқа да мемлекеттік органдар жүзеге асыратын мемлекеттік бақылаудың, дәлірек айтсақ қаржылық бақылаудың арнаулы біртүрі болыпта былады. Негізінде мемлекеттік салықтық бақылау кенмағынад аайтылады.Бақылау (контроль) сөзілатынның «контра»және «ритулус» дегенсөзінен, яғни «қарсытұру» деген мағынада қолданылады.Осы салықтық бақылау аясындағы мемлекеттің материалдық мүддесі айрықша және айқын көрінісін табады. Өйткені, мемлекет салықтық қатынастардың әрқашанда біржағында тұратын субъектісі, сондай-ақ коғамның саяси жүйесінің субъектісіретінде бақылай отырып тексеріп, тексере отырып қадағалап, салықтардың уақтылы жиналуын және олардың толық мөлшерде тиісті бюджеттердің кірістерін етүсуін қамтамасы зетіп, өзінің және қоғамның ақша қаражаттарына деген қажеттілігін канағаттандырады. Бұл ретте айтакететінтағы бір қызық жәйт, мемлекет қандай болмасын материалдық салықтық құқықтық қатынастардағы тараптың міндетті-тұрақты субъектісі болып саналғанымен, егер салық төлеуші мен салық органының арасындабелгілібір дау-дамайтуындағанжағдайда оны әділшешугеатсалысатын ара биболыптабылады. Салықтық бақылауды мемлекеттік бақылаудың арнайы түрі мемлекеттік қаржылық бақылаудың ерекше бір түрі деп түсіндіруге болады. Сонымен біргеолсалықтыққызметтіңжәнесалық салу саласындағы мемлекеттік басқарудын құрамында да тұрақты көрініс табады. Салықтық бақылау: салық заңдарының бұзылуы жөніндегі деректерді айқындау; салықтық құқықтық қатынасқа қатысушының өзміндеттерін жеткіліксіз орындағаны туралы деректерді айқындау; кінәлілерді табу жәнеолардыбелгіленгензаңдыжауапкершіліккетарту; салықзаңдарыныңбұзылуын (орындалмауыннемесесапасызорындалуын) жою; салықберешегінмәжбүрлепөндіріпалутүріндегішаранықолдануарқылымемлекеттіңматериалдық, мүддесінқорғау; салық заңдарының бұзылуың болдырмау тәрізді мақсаттарды көздейді.Салықтық бақылауды жүзеге асыру мүмкіндігі тек адамдардың қоғамдық қатынастарға араласуымен байланысты:салықтықбақылауүшінарнайы орган құру;мамандардыңбілімдарболуыннығайту;аталмышоргандардықұқықтыққамтамассызету.Салықтықбақылаудыңқағидалары:әмбебаптылық,реттеушілік,мерзімділік; алдыналушарасы,яғни ескертусипаты; нақтылық, даулардышешуші, пәрменділік;риязылық(беспристрастность);салықоргандарықызметкерлерініңтәуелсіздігі.Салықтықбақылаудыекітұрғыданқарастыруқажет:Мемлекеттіңэкономикасынбасқарудыңэлементіретінде;Салықзаңнамаларыныңорындалуыныңнегізгісаласыретінде.Салықтықбақылауқаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесін бағалап қоймай,сонымен қатар мақсатының заңдылығын, сапалылығын, салықтөлеушініңқаржылықтұрақтылығынбағалайды. Салықтықбақылаудыңнегізгіміндеттері:Салықзаңнамаларыныңдұрысқолданылуы;Салықнебюджеткетөленетінөзге де міндетт төлемдердің дұрыс есептелінуін бақылау;Салықсалынатынобъектібойыншабухгалтерлікесептің жүргізілуінұйымдастыру Салықсомаларының дер кезінде және толығымен бюджетке аударылуын қамтамассыз ету;Салық заңнамаларын бұзғаны үшін санкциялар қолдану;Салыққұқығыныңбұзылуынайқындау.Салықтықбақылауәрқашандатексерунемесетексерумақсатындакадағалауболғандықтан: ақпараттаржинау; ақпараттардыбағалау; жиналғанакпараттарбойыншаіс-кимылдаратқарукезеңдеріарқылыжүзегеасырылады. Ал салықтықтексерудіңөзінетәнкезеңдеріне: тексеругедайындалу; тексерудіжүргізу; тексерунәтижелерінжазбашатүрдебелгілібіртәртіпкекелтіру;салық заңдарын бұзу көрініс тапкан жағдайда оны жою жөніндегі бұйрық-талаптың атқарылуына бақылау жүргізу жатады.Салықтықбақылаусубъектілерісалықтықтексеружүргізугеайрықшақұқықберілгенмемлекеттіңсалықоргандарыболыптабылады.Салықтықбақылауобъектілерінеөздерінесалықзаңдарыбойыншазаңиміндеттержүктелгенмынадайтоптар:салықтөлеушілер;мемлекеттің салықагенттері;банктер;салықтөлеушіженіндегіакпараттарғаиетұлғаларжатады.Салықтықбақылаупәніөздерінінзаңиміндеттерінорындаужөніндегісалықтөлеушініңіс-қимылы болып табылады.Салықтық бақылау тікелей бақылау және сырттай (жанама) бақылаунысанындажүзегеасырылуымүмкін.Жүзегеасырылумерзімі (уақыты) бойынша алдын-ала салықтық бақылау, ағымдағы салықтық бақылау және кейінгі салықтық бақылау болып бөлінуі ықтимал.

Мемлекеттік шығыстар, оның ұйымдастырылуы, жіктелуі, мемлекеттік шығыстардың жеке түрлеріне қысқаша сипаттама. Мем/тің шығыстары – бұл мем/тің жұмыс істеуімен байл/ты ақша шығындары. Экон/лық категория ретінде олар қоғамдық өндірісті дамытып, жетілдіру, қоғамның сан алуан қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында жалпы ішкі өнімнің бір бөлігін бөлумен ж/е тұтынумен байл/ты экон/лық қатынастарды білдіреді.

Мем/тің шығыстары – мем/тің қаржы саясатының маңызды құралы, оның орталықтандырылған ж/е орталықтандырылмаған кірістерін пайдалануға байл/ты болатын қаржы қатынастарының бір бөлігі.

Мем шығыстарының құрамына мем/тік бюджеттің, мем/тік бюджеттен тыс қорлардың, мем/тік к/о/дар мен ұйымдардың, өндірістік ж/е өндірістік емес сфералар мекемелерінің шығысары кіреді.

Мем/тік бюджеттің шығындары:

1. мем/тік мекемелердің қызметін қамт ететін шығындар

2. тұрақты сипаты жоқ іс-шараларды ұйымдастыру мен өткізуге байл/ты шығындар

3. мем/тік тапсырысқа арналған шығындар – мем/тік саясатты іске асыру мақсатында өндірілетін тауарларға мем/тік органдардың ақы төлеуі

4. жеке тұлғаларға ақшалай төлемдер – қызметкерлерге еңбегі үшін ақшалай төлемдерден басқа, ҚР/ның заңнамалық актілеріне сәйкес жеке тұлғаларға ақша нысанындағы төлемдермен байл/ты шығындар.

5. заңды тұлғаларға субсидиялар – мем/т3к мекемелер ж/е қоғамдық бірлестіктер болып табылмайтын заңды тұлғаларды өтеусіз ж/е қайтарусыз негізде қаржыландыру.

6. ресми трансферттер – бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне, Ұлттық қорға трансферттер төлеу ж/е мем/тік міндеттемелерді орындауға арналған шығындардың өзге де түрлері.

Мем/тік сектордың к/о/дары шығыстардың құрамына мыналар кіреді:

1. өндірістік, шаруашылық-пайдалану ұдайы өндіріске жұмсалатын шығындар

2. ұлғаймалы ұдайы өндіріске жұмсалатын шығындар

3. бюджетке ж/е бюджеттен тыс қорларға төленетін төлемдер

4. көтермелеу ж/е ынталандыру қорларына аударылатын аударымдар.

Бағыттары мен мақсатты арналымы б/ша шығыстардың барлық түрлерінің жиынтығы мем шығыстарының жүйесін құрайды.

Ресурстарды пайдалануда үнем режимін сақтау – мем/тің шығыстарын ұйымдастырудың маңызды қағидаты, ол ішкі резервтерді жұмылдыруға, өндірістік ж/е өндірістік емес сфераларының барлық бөлімдерінде мем қаражаттарына бақылауды күшейтуге, оларды ұтымды әрі құнтты пайдалануға бағытталған. Мем/тің шығыстарын ұйымдастырудың қажетті қағидаты оларды жабудың бюджет, кредит ж/е меншікті көздерінің оңтайлы үйлесуі б.т.. Өндірістік емес сфераның қажеттеріне жұмсалатын шығыстар тұтыну қорына түсетін ұлттық табыстың бөлігі б.т..

Предметтік (мақсатты) белгісі б/ша мем/тің шығыстары экон/ға, әлеу/тік-мәдени шараларға, ғылымға, қорғаныс пен басқаруға жұмсалатын шығыстарға бөлінеді. Аумақтық белгісі б/ша мем-ң шығыстары экон/лық аймақтар б/ша бөлінеді. Салалық белгісі б/ша материалдық өндіріс сферасында мем/тің шығыстары өнеркәсіпке, құрылысқа, ауыл шаруашылығына, көлік пен байл/қа, саудаға, жабдықтау мен дайындауға жұмсалатын шығындарға бөлінеді; өндірістік емес сферада білім беру, ғылым, денсаулық сақтау мен дене шынықтыру, әлеу/тік сақт мен әлеу/тік қамсыздандыру, қорғаныс, басқару шығындары болып бөлінеді.

Эко­номuка­ны­да­мы­ту­ға­жұм­са­ла­тын­шы­ғыс­тар­– бұл өндiрiс көлемiнiң тұрақты өcyi және оның тиiмдiлiгiн арттыру үшiн жағдайлар жасауға бағытталатын aқшaлай қаражаттар. Оған мыналар жатады: негiзгi капиталға жұмсалатын инвестициялар (күрделi жұмсалымдар); негiзгi капиталдарды жөндеу; айналым қаражаттарының өciмi; материалдық резервтер жасау; арнаулы қорлар мен мақсатты қаржыландырy қорларын жасау.

Ғы­лы­ми­тех­ни­ка­лық­прог­рес­ті­(ҒТП)­қар­жы­лан­ды­ру­дыңкө-зін таңдау кезеңдерге және, тиісінше, ғылыми-техникалық зерт-теулерге байланысты, соның ішінде: іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулер, жобалау-конструкторлық зерттемелер, жаңа техника мен технологияны, өндірісті, еңбекті және басқаруды ұйымдастырудың әдістерін енгізу.

Мемлекет шығыстарының маңызды бағыты әлеу­меттiк­мә­де­ни­ша­ра­лар­ға­–­оқу-ағарту, ақпараттық қызметтерге (баспасөз, радио хабарын тарату және теледидар), мәдениетке, шығармашы-лыққа, денсаулық сaқтayғa, дене шынықтыру мен спортқа, мем-лекеттiк әлеуметтiк сақтандырy мен әлеуметтiк қамсыздандыруғa жұмсалатын шығындарды қаржыландырy болып табылады. Бұл шығыстар iрiлендiрiлген түрде мынадай түрлерге бөлiнеді:

1) бiлiм беру және кадрларды кәсiби дaярлау;

2) мәдениет, өнер, спорт және бұқаралық ақпарат құралдары;

3) денсаулық caқтay;

4) мем-к әлеуметтiк сақ-у және әлеуметтiк көмек.

Қаржы жүйесiнiң дербес буыны ретiндегi сақтандырy әдет-те ойда болмаған және төтенше оқиғаға байланысты белгiлi­бip­объектiнi­сақ-у­мен әлеу­меттiк­қам­сыз­дан­ды­ру­(сақ-у)­сияқты eкi оқшауланған ныcaндa ic-әрекет eтeтiнi белгiлi. Сақтандырy мәселесi, медициналықты қоспағанда әлеуметтiк caқтaндыpy проблемаларымен – ха­лық­ты­әлеу­меттiк­қорғay­жүйесiмен тiкелей байланысты.

Қор­ға­ныс­ты­эко­номuка­лық­қам­та­ма­сыз­ету­дегенiмiз Қару-лы Күштерге, басқа әскерлер мен әскери құрамаларға қаржылық, материалдық-техникалық және өзге ресурстарды бөлу, Қазақ-стан Респyбликасының қорғанысын кепiлдi қамтамасыз ету үшiн оларды қажеттi қару-жарақпен, әскери және арнаулы техникамен жарақтандыру

Мемлекеттің валюталық ресурстарын қалыптастыру мен пайдалану. Валюталық бағам. Қазақстан Республикасының халықаралық экономикалық қатынастарын дамытуда орталықтандырылған валюта қорларын қалыптастыру және пайдалану арқылы сыртқы экономикалық байланыстарды қаржылық реттеу маңызды рөл атқарады. Сыртқы экономикалық қызметтің ырықтануы жағдайында валюталық түсімдердің негізгі көлемі кәсіпорындардың меншігінде болады. Алайда халықаралық қатынастарға мемлекеттің қатысуы және ұлттық валюта – теңгені нығайту үшін бүкіл ел ауқымында да, сондай-ақ Қазақстан Республикасы құрамындағы әкімшілік-аумақтық құрылымдар деңгейінде де орталықтандырылған валюта қорлары құрылады.

Мемлекеттің, мемлекеттік емес сектордың валюталық ресурстары валюталық операциялар жасалынған кезде қалыптасып, пайдаланылады. Валюталық операциялар – бұл: меншік құқығының және өзге құқықтардың валюталық құндылықтарға өтуіне байланысты, соның ішінде шетел валютасы төлемдері мен шетел валютасындағы төлем құралдарын қаражат ретінде пайдалануға байланысты мәмілелер; валюталық құндылықтарды кез келген тәсілмен елге немесе елден әкелу/әкету және жөнелту; ұлттық валютаға, сондай-ақ номиналы мен (немесе) құны ұлттық валютада көрсетілген бағалы қағаздар мен төлем құралдарына меншік құқығы мен басқа құқықтардың ауысуына байланысты резиденттер мен бейрезиденттердің арасындағы мәмілелер.

Валюталық ресурстар қаржылық ресурстардың құрамды бөлігі болып табылады және ұқсас орталықтандырылған (мемлекеттік) және орталықтандырылмаған (шаруашылық жүргізуші субъектілердің ресурстары) болып бөлінеді.

Мемлекеттің валюталық ресурстары мыналардың есебінен қалыптасады:

экономиканың мемлекеттік секторының – кәсіпорындардың, ұйымдардың, компаниялардың, фирмалардың, қоғамдардың және т.б. өнімін, тауарларын және қызметін экспортқа шығарудан түскен түсім-ақшадан;

тауарлар мен жүктердің кеден шекарасы арқылы қозғалысы жөніндегі операцияларды дайындау кезіндегі шетел валютасындағы кеден баждарынан, басқа төлемдерінен;

келісімшарттардың, мәмілелердің, контракттардың шетелдік қатынасушылары төлейтін салықтардан, бонустардан, роялтилерден түсетін түсімдерден;

валюталық заңды бұзғаны үшін шетелдік валютада төленген айыппұлдар мен өсімнен;

шетел банктерінде және басқа қаржы ұйымдарына депозиттеді орналастырудан түсетін түсімдерден, сондай-ақ шетелдердегі мүлік пен активтерді пайдаланғаннан алынған табыстардан;

шетел мемлекеттерінің, банктерінің, халықаралық және мемлекетаралық қаржы ұйымдарының кредиттері мен қарыздарынан;

валютадағы гранттар мен тегін көмек түріндегі түсімдерден.

Мемлекеттің валюталық ресурстары былайша пайдаланылады:

1) Ұлттық банк: «валюталық басқыншылықтарды» – елдегі тұрақты ақша айналысын қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттің стратегиялық жоспарлармен анықталатын, реттелетін деңгейде ұлттық валюта бағамын қолдап отыру мақсатында валютаны сатуды жүзеге асыру үшін; Ұлттық банктің қарыздары мен басқа міндеттемелері бойынша есеп айырысы үшін;

2) Қаржы министірлігі: қарыздар туралы келісімшартпен белгіленген уақытта сыртқы берешекті өтеу графигі бойынша жабу үшін; халықаралық ұйымдардағы мүшелік үшін жарналар төлеу; елшіліктердің, консульдықтардың, өкілдіктердің және басқа елдердегі осындай органдардың жұмысын қаржыландыру үшін;

3) үкімет органдары: мемлекеттік қажеттерді – тауарлар мен көпшілік қолды бұйымдарды: елдің ұлттық шаруашылығында ұдайы өндірістік үдерістердің қалыпты ағымын қамтамасыз ету үшін қажетті шикізатты, отынды, қуат көздерін, техниканы, азық-түліктің бірқатар түрлерін және т.б. импорттау бойынша орталықтандырылған сатып алуды қанағаттандыру үшін;

4) басқарудың жергілікті органдары – коммуналдық шаруашылықтың, өндірістік емес сфераның қажеттіліктерін, өңірлердің жергілікті инфрақұрылымын дамыту, халықтың түрлі елеулі қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін.

Мемлекеттің экономикасының дамуындағы салықтардың экономикалық мәні мен атқаратын рөлі. Салықтар дегеніміз – мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардың мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория.
Салықтардың экономикалық мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Сондай–ақ шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Салықтар мемлекеттің құрылуы мен бірге пайда болады және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады.
Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашанда болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады.
Әр-бір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар – мемлекеттің тұрақты қаржы көздері.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын қызметіне тікелей қатысты.

Қазіргі нарықтық экономика жүйесінде салықтардың алатын орны өте зор. Салықтар мемлекеттік бюджеттің негізгі бөлігі. Бүгінгі күнде салықтар әлеуметтік сферада және экономикалық реттеуде негізгі инструмент ретінде көрініс табады, өйткені мемлекет салық жүйесінің көмегімен ұлттық табысты қайта бөлу кезінде өзінің әсерін тигізе алады.

Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер болып табылады.

Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылатындығында.

Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олар – дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.