Экономикалық теория» пәнін оқып үйренуге арналаған әдістемелік нұсқаулар
Қашықтықтан оқыту технологиясы бойынша студенттердің өзіңдік жұмыстарына аудиторияда оқытылмайтын студенттердің жеке қарастырған материалдарды оқып білу жатады. Өзіндік жұмыстардың тақырыптары студенттің мамандығына және осы мамандық бойынша өзіндік жұмыстарға берілетін сағат көлеміне байланысты анықталады.
Студенттер №1,2,3,4 тақырыптарды өткеннен кейін №1 Өзіндік жұмысты орындап мұғалімге жіберуі қажет.
Студенттер № 5,6,7,8 тақырыптарды өткеннен кейін №2 Өзіндік жұмысты орындау керек.
Студенттер № 9,10,11,12 тақырыптарды өткеннен кейін №3 Өзіндік жұмысты орындау керек.
Студенттер № 13,14,15 тақырыптарды өткеннен кейін №4 Өзіндік жұмысты орындау керек.
Қашықтықтан оқыту формасы бойынша оқитын студенттер өз бетімен теориялық материалдарды оқып үйреніп, семинар және өзіндік жұмыстарды орындап, тест немесе бақылау сұрақтарына жауап беру керек.
№1,2,3,4,5,6,7,8,9 –тақырыптарды оқып-үйренгеннен кейін №1 Аралық бақылауды өткізу қажет.
№ 10,11,12,13,14,15,16 –тақырыптарды оқып-үйренгеннен кейін №2 Аралық бақылаудан өту керек.
Курсты оқып-үйренуді курс бағдарламасында қарастырылған сұрақтар бар болатын әдебиеттің кез келгенін пайдалануға болады.
Төменде курстың жекелеген тақырыптары бойынша, әр тақырып бойынша әдебиеттер көрсетілген нұсқамалар берілген.
1-тақырып -«Экономика » ұғымы. Экономика ғылымының сипаттамасы және даму кезеңдеріне түсінік. Экономикалық теория пәні, зерттеу әдістері, атқаратын қызметі туралы толық мағлұмат беріледі.
Қолданылатын әдебиет: [1-3]
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Экономикалық теорияның пайда болуы.
2. Экономикалық теорияның даму және қалыптасу кезеңдері.
3. Экономикалық теорияның пәні және оның құрылымы.
4. Экономикалық құбылыстар мен үрдістерді тану әдістері.
5. Экономикалық теорияның атқаратын қызметтері, теория және шаруашылық тәжірибенің бірігуі.
6. Экономикалық категориялар және экономикалық заңдар, оларды пайдалану
2-тақырып – «Қоғамдық өндірістің негіздері»Өндіріс – бұл қоғамның дамуы мен өмір сүруі үшін қажет материалдық және рухани игіліктерді құру процесі. Өндірістің негізгі факторлары: жер, еңбек, капитал.
Қоғамдық өндіріс екі саладан тұрады: материалды және материалды емес.
Материалдық өндіріс саласы – халық шаруашылығы салаларының төмендегідей материалдық иігіліктер өндірісі және материалдық қызмет көрсету саласы. Материалдық емес игіліктер (рухани құндылықтар) жасалады, сондай-ақ матерниалдық емес қызмет көрсету – денсаулық сақтау, білім, ғылым, мәдениет, спорт, және т.б.
Қолданылатын әдебиет: [2,3,9]
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
.1. Өндіріс және оның қоғамдағы ролі, ресурстар және өндіріс факторлары.
2. Экономикадағы таңдау мәселесі.
3 Ресурстардың сиректігі мәселесі.
4. Экономикалық жүйе түсінігі, оның жіктемесі.
5. Нарықтық экономикалық жүйе
6. Дәстүрлі экономикалық жүйе
7. Жоспарлы экономикалық жүйе
8. Аралас экономикалық жүйе
3-тақырып – «Меншік қатынастары және олардың экономикадағы орны». Меншік- адамның, кәсіпорынның немесе мемлекеттің пайдалынатын немесе иелік ететін заты. Экономикалық мағынасында, меншік, бүкіл шаруашылық процесін қамтып, пайдалы игіліктер мен қызметтерді өндіру, бөлу айырбастау мен тұтыну қатынасын білдіреді.
Тақырыпты оқып үйренген уақытта меншіктің экономикалық және құқықтық айырмашылығын айқындап алу қажет. Меншік бұл зат емес, заттарға байланысты туындайтын қатынас. Меншік ретінде тұлғаның нысанды (затты) пайдалануына байланысты құқығы көрінеді. Тұлға ретінде мемлекет, ұжым, жеке тұлға болуы мүмкін. Меншіктің негізгі нысандары: жер, ғимараттар, материалдық және рухани мәдениет заттары, т.б. жатады.
Әдебиет: [1, 3,6,9,11]
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
2. Меншік экономикалық категория ретінде
3. Меншіктің экономикалық және құқықтық мазмұны.
4. Меншік объектілері және субъектілері.
5. Меншіктің түрлері және олардың қызметтері.
6. Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру.
7. Натуралды шаруашылық, оның белгілері және ерекшеліктері.
8. Тауар өндірісі: пайда болу себептері, мәні, өзіндік белгілері.
9. Тауар және оның қасиеттері.Ақша
4-тақырып - Қоғамдық өндірістің нышандары. Тауарлы өндіріс.Натуралды шаруашылық пен тауарлы шаруашылықтың даму эволюциясы осы тақырыпта кеңінен түсіндіріледі. Нарықтың қалыптасуының негізі - тауарлы шаруашылық:, оның мәні, пайда болу жағдайлары мен себептері туралы түсінік. Құн заңы, құн және бағаның қалыптасуы, ақшаның пайда болуы мен мәні туралы түсінікті осы тақыптан үйренуге аса назар салынуы керек.
Әдебиет: [3,9,6].
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Натуралды шаруашылық және оның эволюциясы.
2. Тауарлы шаруашылық: мәні, пайда болу жағдайлары мен себептері.
3. Құн заңы. Құн және баға.
4. Ақшаның пайда болуы мен мәні.
5. Ақша реформасы: кезеңдері және ҚР ақша реформасы
5-тақырып – Сұраныс пен ұсыныс теориясының негіздері.Нарықтық қатынастар сатушы мен сатып алушының өз мүдделерінің тиімділігіне негізделген іс-әрекеттермен сипатталатыны белгілі. Бәсекелі нарықта тауар айырбасы үшін белгілі бір заңдар әрекет етеді. Тауар айырбасы мен баға орнату процестерін басқарушы заңдардың бірі – сұраныс заңы мен ұсыныс заңы. Бұл тақырыпта өткен тақырыптағы экономикалық заңдарға шолу жасай отырып, құн заңы, сұраныс пен ұсыныс заңына толығырақ түсінік беріледі. Сонымен қатар, сұраныс пен ұсынысқа бағадан басқа әсер ететін факторлар, сұраныс пен ұсыныстың икемділігі туралы түсінітің студенттерге әсері мол болмақ.
Әдебиет: [1,2,4].
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Сұраныс заңы. Сұраныс қисығын қалай түсіндіңіз
2. Сұраныс пен ұсыныстағы бәсекенің ролі қандай?
3. Ұсыныс қисығын графикпен көрсетіңіз
4. Ұсынысқа әсер етуші бағадан басқа факторларды атаңыз.
5. Икемділік ұғымы. Икемділік коэффициентін түсіндіріңіз
6. Тұтынушылық мінез-құлқын анықтаңыз.
6-тақырып – Жеке-дара ұдайы өндіріс теориялары Кәсіпкерліктің әлеуметтік-экономикалық мәні, оның сипаттық белгілері. Кәсіпкерліктің ұйымдық формалары мен кәсіпкерліктің әлеуметтік-экономикалық мәні, оның сипаттық белгілеріне түсінік беріледі. Сабақ дискуссия түрінде өтеді. Кәсіпкерлік қызметке кәсіпкерлердің өз ісін ұйымдастыруда дербес шешім қабылдауы, кәсіпкерлік басқарудың қалыптасуы, күрделі кәсіпкерлік құрылымдарды құруы және т.б.жатады. Ұйымдастырушылық қызмет шағын және орта кәсіпкерліктің тез дамуынан, сондай-ақ ұжымдық кәсіпкерлікте айқын көрініс табатыны белгілі. Кәсіпкерлікті шаруашылық қызметтің бір түрі деп қарастыра отырып, оның ҚРқалыптасуына талдау жасалады.
Әдебиет: [6,10,14,19].
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
- Кәсіпкерліктің теориялық қалыптасу кезеңдеріне түсінік беріңіз
- Кәсіпкерліктің қызмет ету ерекшеліктеріне байланысты қандай түрлері бар?.
- Кәсіпкерліктің меншік санына байланысты түрлерін атаңыз.
- Кәсіпкерлік тәуекелділікті қалай түсінесіз
- ҚР кәсіпкерліктің дамуы
- Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеу жолдарын атаңыз
7-тақырып – Кәсіпорын капиталының (қорларының) айналымы және толық айналымы. Негізгі және айналмалы капитал. Негізгі капиталдың құнсыздануы. Амортизация туралы түсінік. Инвестицияны өндіріс қорларын қаржыландыру көзі ретінде қарастырамыз. Негізгі капитал - бұл материалдық құндылықтың ұзақ кезеңлегі жұмыс істеп тұруы ретіндегі негізгі қорлардың ақшалай бағалауы. Осыған байланысты қорлар өзінің құндылығын өндіретін өнімге жартылай апарады. Қолданылып жүрген топтастыруға сай негізгі қорлардың құрамына өндірістік және өндірістік емес объектілер кіреді
Әдебиет: [1,3,6,12,18].
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Негізгі және айналмалы капитал туралы түсінік
2. Негізгі капиталдың құнсыздану жолдарын атаңыз
3. Амортизациялық шығын дегеніміз не?
4. Өндіріс қорларын қаржыландырудағы инвестицияның ролі
8-тақырып – Кәсіпорынның (фирманың) шығындары мен табысы.Біріншіден, өндірістік шығындар туралы кеңірек түсінік беріледі. Кәсіпорын шығындарының жіктемесі түсіндіріледі. Бухгалтерлік және экономикалық шығындарға анықтама беріліп, талданады. Карл Макстің шығындар туралы пікіріне тоқталып, тұрақты, өзгермелі және жалпы шығындарды зерделенеді. Шығындардың түрлеріне анықтама беріледі және ол формула бойынша түсіндіріледі. Жиынтық табыс (TR) пен жиынтық шығындар (TC) арасындағы айырма – пайда екенін білеміз. Сондықтан, фирманың жалпы, орташа және шекті табысы шығындарға байланысты. Тақырып ауқымды болғанымен түсінуге жеңіл, өйткені практикалық материалдармен толықтырылған.
Әдебиет: [1,3,5,9,13].
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Шығын дегеніміз не?
2. Өндірістік шығынға анықтама беріңіз
3. Бухгалтерлік және экономикалық шығындарға түсінік
4. Кәсіпорынның тұрақты, өзгермелі шығындарына не жатады, ажыратып айтып беріңіз
5. Пайда дегеніміз не?
6. Фирманың жалпы, орташа және шекті табысы.
9 тақырып. Өндіріс факторларының нарығы және факторлық табыстардың қалыптасуы. Өндірістің негізгі факторлары болып қазір еңбек, капитал, жерді атауға болады. Ал жиырмасыншы ғасырдың соңында оған кәсіпкерлік қызметті қосты. Бірақ осы өндіргіш күштер адам дамуымен қатар, өзгеріп отыр. Кәзіргі ғылыми –техникалық революция жағдайында факторлардың күрделенуі байқалып отыр. Негізгі факторлар- еңбек пен өндіріс заттарына жаңа рөлі зор факторлар қосылып отыр.
Еңбек нарығы—бұл тауар болып табылатын еңбек ресурстарының нарығы, бұлардың тепе-теңдік бағасы мен саны, оларға сұраныс пен ұсыныстың бір-біріне әсер етуімен белгіленеді. Еңбек ақыны - еңбектің бағасы ретінде қарастырамыз. Пайыз капитал иесінің факторлық табысы ретінде. Жер рентасы – жер иелерінің факторлық табысы. Пайда кәсіпкердің факторлық табысы ретінде. Өндірістің әр факторының өндіріс функциясындағы ролі түсіндіріледі.
Әдебиет: [1,3,5,7].
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Өндіріс факторларына не жатады?
2. Өндіріс факторлары рыногын қалай түсінесіз?
3. Пайда және пайыздың арақатынасы қандай?
4. Жер рентасына сипаттама беріңіз
5. Жер рентасының қандай түрлері бар және олар қалай жасалынады?
10 тақырып. Ұлттық экономика жүйе ретінде. Белгілі бір мерзім аралығанда ұлттық экономиканың қызмет етуінің нәтижесіне жалпы сипаттама беру үшін макроэкономикалық көрсеткіштер қолданылады.
Қоғамдық өндірістің нәтижелері, оларды жиынтық ұлттық өнім (ЖҰӨ) арқылы көрсету. Жалпы ішкі өнім және өзара байланысқан көрсеткіштер жүйесін түсіндіру. Экономиканың дамуын жалпылама көрсететін ұлттық есептер жүйесін (ҰЕЖ) құрайды. ҰЕЖ — түпкі өнім мен ұлттық табысты өндіруді, бөлуді, қайта бөлу мен пайдалануды сипаттайтын өзара байланысты көрсеткіштер. Экономиканың дамуын ұлттық есептер жүйесі мен халық шаруашылығының балансы жалпылама сипатталады, оны ҚР экономикалық өсу қарқынына қарай салыстырмалы түрде түсіндіру
Әдебиет: [1,3,5,9,13].
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. ҰЕЖ-нің және оның негізгі көрсеткіштерінің экономикалық маңызыздылығы неде?
2. Тұтыну бағаларының индексі нені көрсетеді?
3. ЖІӨ дефляторы дегеніміз не?
4. Аралық және түпкі өнім дегеніміз не?
5. ЖҰӨ мен ЖІӨ арасындағы айырмашылықты көрсетіңіз;
11 тақырып. Макроэкономикалық тепе-теңдік.Макроэкономика – бұл ұлттық экономиканың жалпы бағытын және даму заңдылықтарын зерттейтін экономикалық ілімнің бөлімі. Макроэкономика экономиканы жалпы бірыңғай қарастырады, оның тұлғалары болып үкімет, кәсіподақ, орталық банктер, өндірушілер және тұтынушылар жалпы тұлға ретінде мемлекет көлемінде қарастырылады. Макроэкономика тауар көлемі мен бағасын агрегатталған, жинақталған өлшемдермен қарастырады. Мұнда ашылған заңдар үкіметтің экономикалық саясатын жасауға негіз болып табылады.Макроэкономикалық тепе-теңдіктің классикалық теориясына түсініктеме беріледі. Ұлттық экономика масштабындағы жинақ және тұтынудың кейнсиандық талдауы түсіндіріледі. “АD-AS” үлгісіндегі макроэкономикалық тепе-теңдік қарастырылады. Өсу формуласынын негізінде кейнстің "мультипликатор" теориясы жатыр. Ол кейінірек "акселерация" теориясымен толықтырылады.
Әдебиет: [1,3,5,6,17].
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. 1 Макроэкономикалық тепе-теңдік дегеніміз не?
2. 2. Макроэкономикалық тепе-теңдіктің классикалық теориясы.
3. Ұлттық экономика масштабындағы жинақ және тұтынудың кейнсиандық талдауы.
4. “АD-AS” үлгісіндегі макроэкономикалық тепе-теңдік.
5. Мультипликатор және акселератор түсінігі
12 тақырып. Экономикалық дамудың ауытқымалы болуы макроэкономика заңдылығы ретінде.Экономикалық дамудың циклдық заңдылықтарын зерттеу-макроэкономикалық талдаудың құраушы бөлігінің бірі болып табылады. Көптеген зерттеуші экономистер осы рыноктық экономиканың циклдық ауытқуының құпиясы неде деген сұраққа жауап іздеді. Экономикалық циклдың кейнстік, неокейнстік және монетарлық тұжырымдамаларын қазіргі циклдық дамудың ерекшеліктерімен байланыстырыла түсіндіріледі. Студенттерге экономикалық циклдың пайда болуының себептерін айқындап, ҚР материалдарымен байланыстырыла түсіндіріледі.Экономикалық дағдарыс-бұл экономикалық конъюнктурада депрессиялық процесті туындататын, тауарлар мен қызметтер арасында сұраныс пен ұсыныс арасындағы теңсіздіктің бұзылуы. Қазіргі кезде дағдарыс әлемде терең экономикалық, саяси өзгерістерге байланысты бір-бірімен өзара тәуелді құбылыстар тізбегін көрсетеді.
Әдебиет: [1,2,3,5].
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Экономикалық цикл дегеніміз не?
2. Циклдық ауытқулардың негізгі фазалары қандай?
3. Жандану фазасына тән ерекшеліктерді атаңыз?
4. Циклдық толқулар теориясы туралы не білесіз?
5. Экономикалық дағдарыс ерекшеліктері неде?
13 тақырып. Жұмыссыздық пен инфляция экономикалық тұрақсыздықтың көрінісі ретінде.Жұмыссыздық—еңбек нарығының бөлінбес элементі болып табылады. Тақырыпты жұмысбастылық пен жұмыссыздық ұғымдарының мазмұнына сипттама беруден басталады.Экономикалық әдебиеттердегі жұмыссыздықтың типтеріне түсінік беріледі. Жұмыссыздық рыноктық экономикаға тән құбылыс болып табылады. Ол қажетті деңгейде тұрса, онда экономиканың тиімді дамуына қолайлы жағдай жасайды. Инфляция ұғымының мазмұны мен түрлері анықталады. Филипс қисығы – жұмыссыздық пен инфляция аралығындағы байланысына талдау жасалады.
Әдебиет: [1,3,5,9,11,15].
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Жаппай жұмыссыздықтың әлеуметтік- экономикалық салдарын түсіндіріп беріңіз.
2. Қазақстан үкіметі жұмыссыздықты төмендету үшін қандай шаралар қолданып отыр?
3. Өнеркәсібі дамыған елдерді мысалға ала отырып, әртүрлі жұмыссыздық түрін сипаттаңыз.
4. Инфляция дегеніміз не?
5. Инфляцияның қандай түрлерін білесіз?
14 тақырып. Мемлекеттік реттеу: пайда болуы, мақсаты, құралдары.Мемлекет қоғамдық жүйенің жемісі болып табылады, биліктің барлығына ие болады, мемлекеттік емес институттардың барлығының болуын (болмауын) болжап отырады. Сондықтан мемлекеттің жаратылып, қызмет етуі тарихи қажеттілік болумен бірге, бұл дамудың қоғамдық прогрессивтік және өте маңызды факторы болып табылады.
Жалпы тарихта мемлекет пен экономиканың өзара қарым-қатынасының мына үлгілерін атап көрсетуге болады: классикалық үлгі, жаңа классикалық үлгі, кейнсиандық үлгі. Экономиканы реттеуді ұйымдастыру тәсілін, яғни реттеу құралдарының (нормалар, әкімшілік заңдар, стандарттар, ереже, шарттар) жиынтығы қосымша материалдармен толықтырылып, түсіндіріледі.
Әдебиет: [1,3,13,17,18].
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Экономиканы мемлекеттік реттеудің объективті қажеттілігі мен оның мәні.
2. мемлекеттің ақша-несие жүйесі.
3. Мемлекеттің қаржы жүйесі және қазына саясаты.
4. Жоспарлау: мәні, түрлері, әдістері
5. Әкімшілік-экономикалық реттеу туралы түсінік
6. Болжау: мәні, түрлері
15 тақырып. Экономикалық өсуТақырыпты түсіндіргендеэкономикалық өсуге және ұсыныс факторларына басты назар аударылады. Нақты экономикалық өсуді талдағанда зертгеу пәні тек экономикалық динамиканы белгілейтін факторлармен шектелмейді, оған салалық және ұдайы өндірістік пропорциялар, экономикалық осу процесіндегі институционалдық құрылымдардың пропорциялары, осу қарқынын өсіру немесе тежеудің мемлекеттік саясаты, өндірістің нақты көлемінің оның потенциялдық. колемінен аз болуыньң себептері және т.б. жатады. Экономикалық өсу – бұл белгілі бір уақыт аралығында ұлттық экономика дамуының жиынтық көрсеткіштердің өзгеру тенденциясы. Экономикалық өсудің көрсеткіштері жалпы және жеке болып 2 топқа бөлінеді: жалпыға жататындар: ЖҰӨ, ТҰӨ, ҰТ, жеке факторларғ: еңбек өнімділігі және өндіріс тиімділігі. Экономикалық өсу және оның өлшемдері түсіндіріледі. Экономикалық өсудің түрлері және оған әсер ететін факторлар туралы түсінік беріледі. Харрод –Домар классикалық моделін экономикалық өсудің жаңа үлгісі ретінде қарастырылады.
Әдебиет: [1,3,5,9,13].
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Экономикалық өсу дегеніміз не?
2. «Экономикалық өсу» және «экономикалық даму» категорияларының айырмашылығын түсіндір
3. Экономикалық өсуге әсер ететін факторларды ата
4. Экономикалық өсуді өлшеу әдістері
5. Экстенисті және интенсивті экономикалық өсу бағыттары
КУРСТЫҢ САЯСАТЫ
Сабаққа қатысу: белгілі бір себептермен сабаққа қатыса алмаған жағдайда жіберілген сабақтардың материалы өз бетінше игерілуі тиіс.
Қойылатын талаптар: сабақтарға қатысу; семинар сабақтарына белсенді қатысу, сұрақтар қою, жауап беру; негізгі және қосымша әдебиетерді меңгеру; СӨЖ- ді орындау; барлық тапсырмаларды уақытында өткізу.
Семинар сабақтары бойынша баллдар сұрақтарға ауызша- жазбаша жауап беру, мәселені шешуге қатысты шешімдер топтамасын дайындау, есептер шығару арқылы жинақталады.
Емтихан теориялық сұрақтарға сәйкес құрылған тест кешені арқылы өтеді.
Студентке берілетін ұсыныс кеңестер: Басқаның пікірін сыйлау, оларға сабырлылық таныту. Өз көзқарастарыңызды нақты бере білу. Жұмыстарды көшіріп алуға, алдауға жол бермеу. Аралық бақылау, СӨЖ тапсыру, емтихан барысында көшіруге, басқаға көмектесуге, басқа студентің орнына тапсыруға болмайды. Курс бойынша кез келген ақпаратты көшірген, шпаргалканы пайдаланған студентке төмен баға қойылады.
Наши рекомендации |
