БаҚ-ның қоҒамдың пікір қалыптастырудағы рөлі.

БҮҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ

МІРГЕ ӘСЕРІ

Өңірлік қауіпсіздік және сол процестегі бұқаралық ақпарат құралдарының роліне байланысты тақырып қазіргі кезде қай кездегіге қарағанда да өзекті болып отыр. Сөз бен бейненің рөлі қауіпсіздік ұғымында ғана емес, сонымен бірге оны қалыптастыруда да оскери қүрамдық секілді маңызды факторға айналып келеді. Ғасыр бұрын Фридрих Ницще: «Факті дегеніңіз жоқ - ұғындыру ғана бар» дегеп екен. Әрипе, бүл бәлкім біршама асыра айтқандық болар, алайда ол ақиқатқа көбірек жақын келеді. Медиа саланың түбегейлі озгеруі біраймақ шепндеп емес, жаһандық құбылыс екеидігі анық. Мамапдардың есебі бойынша 50 миллион адамдық аудитория қамту үшін радиоға 38 жыл, телевизияға 13 жыл қажет болыпты, ал Интернет бұл деңгейге 4 жылдың ішінде жетіпті. 2002 жылы Интернетті пайдаланушылар саны 700 миллион адамнан асып түскен. Олдос Хаксли өзінің тоталитаризмге қарсы утопияларында тапқырлықпен былай деп көрсеткен екеи:«төрт жыл бойы аптасына үш рет жүз-жүздеп қайталасаң, ақиқат қалыптасты дей бер». Біздің халық демократиямен еркіндікке үйренуде. Жоне де бұл бүгінгі ұрпақтың зор жетістігі. Соиымен бірге бүкіл кеңестеп кейінгі кеңістіктегі қатаң экономикалық дағдарыс пеп аса откір ұлтаралық қақтығыстар жағдайында елдің басқарылуы болмағапла бір коғамнан екінші қоғамға өтүдің озі баскаша кпсынмен - аллымен анархияға, канлы кактығыстарға, содан кейін фаішізмге чарай жүрер қисып қайғылы нәтижелерге апаралы және әлемдегі мунла:. - - ^үрь режимдердің тағдыры не болғаны белгілі. Демократпя - біздін жолымыздың бастауы емес, түпкілікті мақсаты. Алайда осындайлық қысқа мерзімде біздің неге қол жеткізгенімізді қарап корейік. Бұл ретте осыпау жылдары біздің ұзақ күткен тоуелсіздігімізді сақтау және пығайту басты мақсат болды. Бұл бірінші номірлі моселе еді. Осы салада біздің БАҚ оте коп еңбек сіңірді. Олар еліміздің тарихын, болып жатқан экономикалық үрдістерді жан-жақты зерделеп оны халыққа жеткізе білді. Біз қазір ұмытыла бастаған бір мысалды алып корелік. Осыдан бірнеше жыл бұрын «¥лттық банктің 5 минуты» деген айдармеп «Хабар» телеарнасынан ақпарат берілетін еді. Ал ол

хабардың ел ішіндегі теңгенің тұрақтануына, абыржушылықтың азаюына тигізген әсерін қазір шындығында естен шығарып та алдық.

Еркін баспасөз - біздің мемлекетіміздің демократиялық бағыттан айнымайтындығыпың басты кепілі. Соңғы жыддары қазақстандық журналистика тар жол, тайғақ кешуден отті десек те болады. Баспасөз бостапдығы бекіді, көптеген қызықты басылымдар, телебағдарламалар, радиотораптар пайда болды. Тіптен тосын жаңалық - интернет-журналистика өріс алып келеді. Қазақстанда мұны жүзеге асырып отырғандар қатарына А. Ляхов (Сайт Ьуасһоу.кг) Континент, Казправда, Караван, Жас алаш, Арба, Хабар т.б жатқызуға болады.Тәуелсіз, тәуелді, оппозициялық козкарастағы акпарат қүралдарының ашык пікір антүының өзі бұрынгь тоталитар.іык күрсаүдан арыла бастағандыктын дөлелі. Ең бастысы, і қажеттігіп анык білуіміз керек. Бүгінгі дүниенін жедел болғысыз өзгерістерге тұсіп жатуы, елдерді өзара түсінісгікке бастаудын оңай еместігі бұқаралық ақпарат құралдарыпа көп жауапкершілік жүктейді.Өткен жылдың сәуір айында болған Еуразиялық медиа форум (екінші) республика тұрғындары арасында қарсаңыпда жүргізілген сауалнаманы шолып өтелік.Сауалнама бойынша сүралғандардың 57 найызы БАҚ-гпыц мігідегпі халыкты болып жагщан оцталармегі хадардар егпігг отыру деп санайды. 20 пайызы жагщлыкупармегі гпагіыстырудан басца, огіы башлау мегі сарапгішуды да БАҚ міндетіне жүктейді. Ал 15 пайызы БАҚ-тыц иегізгі міидеті - жалпы адалізаттыц цүгідылыгдпарды насихаттауга атсалысу деп біледі. Жауап бергепдердің 82 пайызы БЛҚ-тыц жан-жацтъыыгын бағалайды. Және газет бетіндегі мақала немесе телесюжет даудамайлық әрекеттерге итермелеуі мүмкін десе, 15 пайызы бұған қарама-қарсы пікір айтады. 3 пайызы жауап беруді қиынсынады. Сауалнамаға қатысушылардыц көпшілігі (74 пайыз) экстремизм мен нәсілшілдікке бөлінудің насихатталуып қаламайды. 16-29 жас аралығындағылардың 37 пайызы, 50-59 жас аралығындағылардың 8 пайызы журналистер зорлық-зомбылыққа жауапты болмауы керек дейді. Он жылдық білімі бар 57 пайыз, жоғары білімді 16 пайыз сұралғандар да осы пікірді қоллаплы. БАК қазіргі уакытта ец бірінгиі Қазақстан вкономикасыгш үлкен мән беруі керек леп 48 пайызы даүыс берелі. Бүлан кеиін элецметп.ік-п жэгіе ігикі саясат тақырыбына 37 пайызы лауыс береді. Ал, 34 паГ^ызы үшін экология тацырыбы ең маңызды мөселе. 29 панызы қогамдық цатыгіастар саласын өзекгпі деп есептейді. Дін тақырыбыпа арналған сюжеттер мен мақалаларды 12 пайызы қызу қуаттайды. Масс-медиа тақырыптарына сенімсіздікпен қарайтындар да табылды. Тек 18 пайыз сұралғандар ғана БАҚ толық шынайы ақпарат береді десе, 38 пайыз отандық БАҚ ақпараттарын жартылай объективті деп бағалайды, 36 пайызы Қазақстандағы БАҚ-ты кейбіреулер ез ыңғайыпа қарай икемдеп отыр деп есептейді. Сүралгандардың көпшілігі (56 паііыз) БЛҚ-ты еліміздегі төртінші билік деп таниды, үштен бірі (30 пайыз) отандық БЛК, санасуга түрарлъщ билік иесі дейді. 81 пайыз сұралгандар Қазақстандағы БАҚ қызметіне байланысты түрлі конферепциялар, форумдар, конгрестер өткізіп тұру керек десе, 13 пайызы оның соншалықты қажеттілігін сезінбейді.Бұқаралық ақпарат құралдары, барлық уақытта мемлекетаралыққатынастарды нығайтуда, халықтар арасында жайма шуақ, достыққарым-қатынас орнатуда, экономикалық жоне мәдени ынтымақтастықты кеңейтуде, жалпы адамзаттық құндылықтарды насихаттау мен таратуда орасан рөл атқарып келеді. Ал жаһандаиу кең құлашын жайған XXI ғасырда бұқаралық ақпарат құралдарының рөлі мен оның алдында тұрған міндеттердің аумағы өсіп, неіұрлым жауапты бола бастады. Елдер мен халықтардың жақындасуына белсенді ыкпал ете отырып, баспасоз, электронлы бүкаралык акпарат курдлдары іскерлік пен мөлени ьштымактастыктын жана ашып қоіімай оны дамытүдың түрлі жолдарын көрсетчте к^

Біздер бұқаралық ақпарат құралдарындағы еркіндікті шынайы демократияның ажырамас бір бөлігі деп білеміз. Құлағдар қауымның түрлі пікірлерінсіз ақиқатты елестету де мүмкін емес. Сол себепті, БАҚ тығырыққа тірелсе, демократияға қауіп тонгені. Қоқап-лоққы, тыйым салу, қоғамдағы қайсыбір топтарды қыспаққа алу, БАҚ-тағы монополия, тіпті, журналистердің жалаң Отан сүйгіштігін корсетем деп өзін-өзі тексеруден өткізуі ақпарат құралдарына да, азаматтық қоғамға да зиян. Бұдан бірде-бір мемлекет, ешқандай қүрлық сақтапдырылмаған. Еш тоқмейілсімей, БАҚ-тағы пікір еркіндігіне үнемі көңіл бөлуге тиіспіз. Көкейкестілігі еш жерде бай планетамыздағы бейбітшілік пен тыныштыққа қауіп-қатер әкелетіп халықаралық терроризм, экстремизм мен басқыншылық сепаратизмге қарсы күрестің алғы шебінде жүруі тиіс.АҚШ Иракқа қарсы соғысын 2003 жылдыц 20 наурызында бастағанымен, «ақпарат соғысы» одап әлдеқайда бүрын басталып кеткен. Бір анығы әлемдік бүқаралық ақпарат қүралдарының, дүниежүзінің азулы ақпарат агенттіктерінің таратқап ақпараттары «батыстық» және «шығыстық» мүдде түрғысынап қарастырылып қалып жатты. Байқасаңыз, бір мемлекетті қару-жарақтың қуатымеп ғана емес, ақпараттық саясаттың пәрменімен де жаулап алуға болатындығынан осы соғыс хабар бергендей. Алайда, әлемде осындай арпалыс жүріп жатқанда қазакбаспасөзі ғапа емес, каламкапраткерлері ле мұсылман елі ретінле I Іракка іштартканмен, батыл өрі салмлкты сөз қоймаганына сол кезле «Таразы» хабарына («Хабар» телеарнасы) с^ерген сүхбатында депутат Шерхап Мүртаза қатты қынжылыс біллірген. «Біздің жас кезімізде бірмұсылман еліне қарсы күллі олемнің телекамералары Ирактағы соғысты ғана емес, оған деген адамзаттың қарсылығын да қалт жібермей қадағалап, баспасоздің де басты тақырыбына айналғанын байқадық.АҚШ-та Америка туралы жағымды ақпараттара гатын басқарма қүрылды. Оның мақсаты - әлемге Америка туралы тек жағымды ақпарат қана тарату. Президент Джордж Буш қол қойған жарлықта бүл мекеменің міндеті «шетелдерде Америка мүддесін қорғау, біржақты талқылауларды болдырмау, АҚШ одақтастарыпа қолдау корсетіп,::шетелдік аудиторияға ақпарат таратыпотыру»екендігіжазылған.Ақүй жаиындағы жаңа мекеменің үйлестірушісіТакерЭскьюжурналистерді аталмыш басқарманың жалган ақпараттаратпайтындығына сендірді. Шенеуніктің айтуынша, Буштың бұйрығында басқарма «шын жөые дәл ақпаратты» пайдаланады деп көрсетілген. Осыпың өзінен-ақ БАҚ-на қаншалықты мән беріліп отырғанын айқын көруге болады. Бұл халықаралық деңгейдегі АҚШ-тың мәртебесін арттыру жоне оған мейлінше қолдау көрсету. Демек БАҚ басқа елдердегі оқырман, көрермендерге ықпал етумен де шұғылданады сөйтіп саяси құбылыстарға да өз әсерін көрсетеді деп тұжырымдай аламыз. Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев үнемі БАҚ беделі туралы өз пікірлерін ашық білдіріп, осы тоңіректегі озекті мәселелерді көтеріп жүргенінің талай рет куәсі болдық. Барлығын тізіп айта бермей-ақ Президенттің 2003 жылғы сөуір айындағы Қазақстан халқына Жолдауында бұқаралық ақпарат құралдарының бүгінгі таңдағы ролі, міндеті туралы, халық пен биліктің арақатынасындағы алтын көпірге айналып отырған БАҚ-тың ролінің зор екенін ерекше атап откені белгілі.Сондықтан да БАҚ-тың бүгінгі таңда атқаратып қызметі ұшан-теңіз. Бүгінгі таңдағы радио және тележурналистпканып алдында тұрған міндеттер олі де өзіпің құнын жоғалтпаған. Капта күн өткен сайып журналпстпка жаүапкершілігі артып. жүрналіістер келелі ле керемет мінлеттер жукте-ігенін біз жақсы сҚазір өлемлік жлрналистикалд — лкпараі
шыққапы белгілі. Қазір БАҚ әлектронлы жөне іштернетт: грлітолық айдалану мүмкіндігіне ие болды.Ақпарат — кез-келген телеарнаның ең басты кілті. Жалғыз телеарнаның ғаиа емес, радионың, мерзімді баспасоздің жауынғер жанры. Ақпаратсыз — БАҚ-ты елестету мүмкін емес. БАҚ-тың — қаны мен жүрегі. Ақпаратсыз бұгінде бір де бір жарияланымды атай алмайсыз.

Біздің бұдан шығаратын қорытындымыз — ақпаратсыз БАҚ болмайды. Журналист шеберлігі — ақпарат коздеріп дәл тауып, оны қалың бұқараға нақты, боямасыз, әсірлеусіз, түйінді түрде бере білу. Бір ақпаратты — бір ғана дерекпен неііздеу емес.12

Ол бір жақты болса, екінші жағынан — сенімсіздік тудырады. Осындай қолайсыз жағдайлар болмауы үшін кез келген ақпараттың қайдан алынғанын, оны дәлелдейтін дерек көздерінің бірнешеу болуын, ұзақ-сонар емес, сығып тұрып, ішіндегі ең негізгісіп қалың бұқараға ұсыну.

Лекция

БАҚ-ның қоҒамдың пікір қалыптастырудағы рөлі.

Қазір әлемдік ақпарат қүралдарында "ақпараттың еркін ағымы" деген теория дәуірлеп түр. Ол қағиданың мәні мынаған саяды: Адам баласы жарық дүниенің иесі. Ол әлемдегі жаңалық атаулыдан хабардар болуы керек. Сондықтан, ақпаратқа шекара қойылмауы тиіс дейді. Ақпарат сол мемлекеттің идеялық айнасы. Үстанған бағыт, бағдар, саяси ауқым, экономикалық түрақтылық алдымен ақпарат көздері арқылы жалпақ әлемге тарайды. Бірақ, сол ақпараттың әлеуметке дүрыс бүрыс жетуінің де қадағалануы керек. Осы күнге дейінгі ресми тіркелген 1600 ден астам БАҚ -ның 80 % тәуелсіз БАҚ. Тек теориялық және ашық пікір айту арқылы қоғамның індеттерімен, мешеуліктерімен күресуге болады. Журналист сөзсіз, мейлінше шынайы, обьективті болу арқылы ғана жүртшылық сеніміне енеді.

Қазақ баспасөзі Қазақстанда бірінші беделге ие болуы үшін сол Қазақстанымызда әуелі қазақ тілі 1 -ші беделге ие болуы керек. Мемлекеттің бүкіл өмірі қазақша жүргевде "Жас қазақ", "Ана тілі", "Айқын"-ды парактауды е~:~ айналдыратындай болған кезде қазақ баспасөзі коғамил" пікірдің негізгі үйытқысына айналады. Казак газеіІЕ әлеуметтік маңызы бар тақырыптар жп; : тТ: ~-і терен жазылады. Елдік мүдде, жерді корғау, тенсіздікті

Болдырмау мәселелері.Республикамызегемендікалғаннанбергі уақытта бүқараның тәуелсіздік жолындағы үйымшылдығы мен жоғары үлттық сана-сезімін қалыптастыру жолындағы күресте қазақ журналистерінен, шығармашылық үжымдар мен редакция активтерінен үлкен жауапкершілік, үйымшылдық, жоғары саналылық талап етіледі. Қазақ баспасөзі енді қалыптасуға бағыт алып келе жатқан әлеуметтік-экономикалық жағдайға бейімделе отырып, өзіндік өрнек-нақышы бар, бет бедері бар қуатты қаруға айналуы тиіс. Ал баспасөз үлт, ел мүддесіне жүмыс істеуі үшін оған қандай жағдай туғызу қажет? Бүл қоғамның идеологиясына, қоғамдық институттардың әлеуметтік жағдайына байланысты. Идеологиясыз ешқандай да мемелекет болмайды. Өркениетке үмтылған жас қазақ мемлекетінің идеологиясы қандай? Ол үлттық, халықтық ояну, кемелдену, өрлеу идеологиясы. Үлттық тарихқа, әдебиетке, салт-дәстүрге, жаңа үлттық сипатты
сындарлы көзқарастарға бағыт ашылды. Осыдан келіп баспасөздің тәрбиешілдік, ағартушылық, білім таратушылық қызметі туындайды. Халықтық идеологияның жаршысы - бүқаралық ақпарат қүралдары. Баспасөз материалдарында экономикалық, әлеуметтік-саяси және рухани өмірдің шынайы шындық фактілері негізінде қүбылыстарды ой елегінен өткізе отырып таразылау. оларға нанымды түрде жан-жақты баға беру. сөйтіп. Үлттық мүддеге сай келетін міндеттерді орындауға бағытталған қоғамдык пікірді қалыптастыру бүгінгі күннің бастыталабы. "Газет жүртца цызмет ететін нәрсе. Олай болатын мәнісі жүрттыц білімді, пікірлі, көргені көп көсемдері, оциганы көп түсіп, жол көрсетіп, жөн сілтеп, басшылыц айтып түрады. " Қоғамдық процестерді бақылау үшін, биліктің бір бөлігі болу қажет пе? Баспасөз, БАҚ қоғамдық бақылау қызметін атқарады. БАҚ, Баспасөз міндеті - қоғамдық пікірді қалыптастыру. Қоғамымыздың әлеуметтік әділеттілігін қорғауға, қамтамасыз етуге ең алдымен журналистер жақын түрады. БАҚ қоғамдық пікір қалыптастырудағы орны ерекше. Кез келген үнқағаз белгілі бір қоғамның, сол қоғам үстанып отырған саясаттың, саясат негізінде туындайтын идеологияның жаршысы қызметін атқарады. БАҚ демократиялық өзгерістерді саралап, оқырмандарға жеткізуде, сана сезімдеріне әсер етіп, белгілі бір пікір қалыптастыруда, іс әрекетке баруда үлкен роль атқарады. Газет белгілі бір қоғамның айнасы. Қазіргі кезде "4-билік" аталып отырған бүқаралық ақпарат қүралдары үгіт насихат жүргізілуде, қоғамдық пікір қалыптастыруда макала авторы

мен оқырмандар арасындағы үзіліссіз байланысты іс жүзіне асырып отыр.

Әдетте қоғамдық дамуға өзгерістердің келуі, идея, міндет, мақсаттың, басқа арнаға түсуі, әлеуметтік саяси жаңа көзқарастар қалыптастыру қажеттігі бүқаралық ақпарат қүралдарының түр, мазмүнына жаңалықтар әкеледі, рөл-маңызын өзгертеді, қоғамдық санаға ықпал әсерін күшейтеді. Сондықтан да, соңғы жылдары ЮНЕСКО әр елдің ақпарат жүйесі саласында өзіндік саясаты болуын талап етіп отыр. Оны жасауға өкімет органдары, ресми адамдар, саяси партиялар ғана емес, жалпы халық, жеке адамдар қарастырылсын, яғни ол жоғарыдан жасалған нүсқау, директива түрінде емес, ашық жүргізілетін демократиялық саясат болсын деп отыр. Дамыған елдердегі ақпарат алпауыттары ішкі иелік үшін ғана таласпайды, басқа елдердің ақпарат жүйесіне де ықпал етуге, үстемдік жасауға тырысады. Мүнда олар өзінің биік деңгейін, техникасы мен технологиясына арқа сүйейді. БАҚ-ның билігін шенеуніктерді орнынан қудыруда ғана деп түсінуге болмайды. Бүл жөнінде А.Сәрсенбаев: "Кеңес үкіметі түсында баспасөзде біреу сыналса, ертеңіне орнынан алынатын. Жалпы, баспасөз жазды екен деп. басшыларды орнынан ала берсек, тым алыска кетіп қаламыз. Ол тек қоғамдық пікір қалыптастырсын. Ол басшының келеңсіз әрекеттері болса, оның тағдырын тиісті орындар тексеріп, шешсін."- деді.

БАҚ билігі қоғамның нығайуына батыл да, белсенді қызмет етуінде, оның дамуына кедергі келтіретін кесір-кесапаттарға, теріс қылықты адамдарға қарсы күрес жүргізуінде, сөйтіп, қоғамдық пікір қалыптастырып, оларды жолдан алуға қолғабыс етуде. Ал ертең олардың әшкерелеу күш қуаты қоғамдық пікірді мүлде ықпалды, әсерлі ете түседі. БАҚ төртінші билік, демократиялық қоғамдық институт, демократияның бір формасы.