Тақырыбы: Митоздық циклдың реттелуінің молекулалық-генетикалық механизмдері

6.2. Мақсаты: студенттерде жасушаның бөлінуін қамтамасыз ететін митоздық циклдың реттелуінің және бақылануының молекулалықмеханизмдерінің мәні, жасушаның бөліну үдерісінің генетикалық және медициналық маңызы жайлы білімдерін қалыптастыру.

6.3. Оқытудың мақсаты:

- ағзалардың тіршілік етуі мен ұрпақ жалғастығын қамтамасыз етудегі митоздық циклдың маңызын ашу;

- митоздық циклдың реттелуіндегі циклин және циклинге тәуелді киназаның рөлін көрсету және түсіндіру;

- митоздық циклдың бақылануының мәнін ашу және түсіндіру;

- патологиялық үдерістің пайда болуында жасуша бөліну үдерісінің бұзылуының рөлін түсіндіру.

6.4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

*6.4.1. Митоздың негізгі реттеушілері (циклиндер, киназалар).

Основные регуляторы митоза (циклины, киназы).

The main regulators of mitosis (cyclins, kinases).

6.4.2. G_1, S, G₂ кезеңдеріндегі кешендердің әсері.

6.4.3. MPF және APC кешендерінің әсері.

6.4.4. Митоздық циклдың бұзылу механизмдері мен себептері.

6.4.5. Жасушаның митоздық циклды өтуінің бақылануы (тексеру нүктелері).

6.4.6. Митоздық циклдың реттелуінің генетикалық және медициналық маңызы.

* Ағылшын және орыс тілдерінде талдау үшін

6.5. Оқытудың әдістері:сабақтың мақсаты мен міндетіне сай студенттердің түсінігін қалыптастыруға бағыттай отырып ауызша сұрау, нақты, логикалық тұрғыда мазмұндау және игерген материалды сызба, кесте, сурет, тест түрінде сипаттай алу, топпен жұмыс жасай білу; тапсырмаларды орындап, түсіндіру, сызбаларды толтыру; тақырып бойынша бейнефильмдер көру

6.6. Әдебиеттер:

Негізгі:

6.6.1. Генетика. Под.ред. Иванова В.И. М.: Академкнига, 2006. с.22-25.

6.6.2. Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М.: Медицина, 2003. с. 168-175.

6.6.3. Медицинская биология и генетика. Учебное пособие под ред. проф. Куандыкова Е.У. Алматы, 2004. с.53-77.

6.6.4. Қуандықов Е.Ө., Аманжолова Л.Е., Молекулалық биология негіздері (дәрістер жинағы). Алматы: Эверо, 2008. б.110-125.

6.6.5. Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М., 2003. с. 405-412.

6.6.6. Қуандықов Е.Ө., Нұралиева Ұ.Ә. Негізгі молекулалық –генетикалық терминдердің орысша-қазақша сөздігі Алматы: Эверо, 2012. 112 б.

Қосымша:

6.6.7. Биология. Под ред. Ярыгина В.Н. В 2-х томах. М.: Высшая школа, 2004. Т.1. с.192-206.

6.6.8. Жимулев И.Ф. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск: Сиб.унив. изд-во, 2007. С. 118-119.

6.6.9. Медицинская генетика: учеб.пособие/ Роберт Л. Ньюссбаум, Родерик Р. Мак- Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер.с англ. А.Ш. Латыпова; под.ред. Н.П.Бочкова. М.: ГЭОТАР-Медиа, 2010. с.25-26.

6.6.10. Фаллер Д. М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. М., 2006. с. 126-129,139-144

6.6.11. Щипков В.П., Кривошеина Г.И. Общая и медицинская генетика. М., 2003. 85-97.

Бақылау

6.7.1. Когнитивті (білім) құзыреттілікті бағалау:

6.7.1.1.Тақырып сұрақтары бойынша ауызша сұрау.

6.7.1.2.Тест бақылау –10 сұрақтан 3 нұсқа.

6.7.1.3. Тақырып бойынша кәсіби терминдерді ағылшын және екінші тілде игеруін тексеру

6.7.2. Тәжірибелік дағды құзыреттілігін бағалау:

6.7.2.1. Сызбалар сызу:

- Гипотендік жасуша үшін төменде көрсетілген уақытқа сай митоздық циклды, оның кезеңдерінің сызбасын сызыңыз: G₁ - 18, S - 6, G₂ - 3, M - 1,5 және сызбада интерфазаға тән хромосома саны мен ДНК молекуласының мөлшерін көрсетіңіз.

-Митоздық цикл реттелуінің сызбасын сызу және түсіндіру. Жасушалық циклдың фазаларын стимулдайтын және ингибиторлық митогендерді, сонымен қатар циклин-циклинге тәуелді киназаларды көрсетіңіз.

6.7.2.2. Кесте толтыру: Циклин- циклинге тәуелді киназалар кешенінің әсері

Кешендер	Реттелінетін үдерістер
ЦД-Cdk4,6
ЦЕ-Cdk 2
ЦА-Cdk 2
ЦВ-Cdk 1 (MPF)
АРС

6.7.2.3. Кесте толтыру: Тексеру нүктелерінде циклдың тоқтау себептері

Тексеру нүктелері	Тексеру нүктелерінде циклдың тоқтау себептері
G1 – кезеңі
S – кезеңі
G2 – кезеңі
Митоздың метафазасы

6.7.3. Бақылау сұрақтары:

6.7.3.1. Митоздық циклдың бұзылуының медициналық зардаптары.

Үш тілдегі түсіндірме сөздер:

На русском языке	На казахском языке	На английском языке
Митотический цикл – комплекс взаимосвязанных, генетически детерминированных событий, происходящих в клетке в период подготовки ее к делению и на протяжении ее деления. Включает в себя интерфазу и митоз	Митоздық цикл –жасушаның бөлінуге даярлық кезінде және бөліну барысында жасушадағы өзгерістердің генетикалық бақылану арқылы сабақтастықпен жүретін кешені. Ол интерфаза мен митоздан тұрады	Mytotic cycle –complex of interrelated, genetically determined events in cell during preparation to division and division. Consists from interphase and mitosis.
Пролиферация – деление (размножение) клеток путем митоза или мейоза	Пролиферация –жасушаның митоз немесе мейоз жолымен (көбеюі) бөлінуі	Proliferation –division (reproducing) of cells by mitosis or meiosis
Митогены - факторы, стимулирующие деление клетки	Митогендер-жасушаның бөлінуін белсендендіретін факторлар	Mitogens – factors stimulating cell division
Антимитогены - факторы, угнетаюующие деление клетки	Антимитогены-жасушаның бөлінуін төмендететін факторлар	Mitogens – factors stimulating cell division
Циклины, киназы, МСФ, АРС –белки и комплексы, регулирующие прохождение клеткой митотического цикла	Циклиндер, киназалар, МСФ, АРС –жасушаның митоздық циклды өтуін реттейтін ақуыздар және кешендер	Cyclins, kinases, MPF, APC –proteins and complexes regulating passing of cell during mitotic cycle
Интегрины — это трансмембранные гетеродимерные клеточные рецепторы, взаимодействующие с внеклеточным матриксом и передающие различные межклеточные сигналы.	Интегриндер-жасушадан тыс құрылымдармен әсерлесетін және әтүрлі жасушааралық сигналдарды беретін трансмембраналық гетеродимерлік жасушалық рецепторлар	Integrins –transmembrane heterodimer cellular receptors interacting with extracellular matrix and transmitting various intercellular signals.
Кадгерин- белки межклеточных контактов, участвует в механическом соединении клеток друг с другом, важны для развития организма	Кадгерин-жасушааралық кантакталық ақуыздар, ағзаның дамуы үшін маңызды жасушалардың бір-бірімен механикалық байланысын қамтамасыз етеді	Cadherin –proteins of intercellular contacts participating in mechanical connection between cells; important for development of organism.
Ингиби́тор цикли́н-зави́симой кина́зы — белок, блокирующий активность циклин-зависимой киназы отдельно или циклин-зависимой киназы в комплексе с циклином.	Ингиби́тор цикли́н-зави́симой кина́зы — циклин тәуелді киназаларға жеке неме циклинтәуелді киназалар кешенін ісер ететін ақуыздар	CDK inhibitor protein -protein which blocks activity of CDK separately of complexed with cyclin.
Сверочные точки -это место где осуществляется контроль за правильностю протекания процесса деления	Тексеру нүктелері –жасуша бөлінуінің дұрыс жүру үдерісі тексерілетін орын	Check points –a point at which the process of division is tested for its correction.
Белок р53 –транскрипционный фактор, регулирующий митотический цикл	р53 ақуызы –митоздық циклды реттеуші транскрипциялық фактор	P53 protein –transcriptional factor which regulates mitotic cycle.
Апоптоз – программированная клеточная смерть, физиологическая гибель клеток	Апоптоз – жасушалардың бағдарланған, физиологиялық өлімі	Apoptosis – programed cellular death, physiological death of cells

Құрастырушы: аға оқыт. Таракова К.А.

12 - тәжірибелік сабақ