Lio e kisi mans famik fidoms
„Sagolös obe uti, keli fidol, ed osagob ole, kis ol binol!“ ma sagäd el ‚Brillat Savarin‛ esagom seimna.
Das el ‚Xerxes‛ äfidom go vilöfo figis, e das om pö lüköm oma ini Latikän, kö fluks patiko gretiks ä vaetöfiks pälofons ome, levemo äpidom, das län at no nog piziläkon ad regän Pärsänik, binos ba te dilo veratik.
Güä sevädos vemo fümiko, das lampör: ‚Tiberius‛ de dins valik äfidom buiküno gükis. Ätöbidom ad bridön härbati at, ed äkälom, das ai älabom lä ok pö krigagoläds oka stokis gretik ata.
El ‚Alexander‛: Gretan äfidom tämiko, e leno änitedälikom tefü ut, m ekl äbötoy omi. Buiküno ägebom fidädi oka in tänad balugik. Zibs omik äbinons ots, kelis soldats omik ägetoms ad fidön.
Ün tim latikum pats mödikum sevädikons dö mods, ön kels mans famik äkösömoms ad fidön. Ad fidans tämikün ün tim oka el ‚Goethe‛ ädutom. Se peneds omik klülädos, das leno älöfom kafi nämöfik e vini muspitik. El ‚Charlotte Von Stein‛ päbetidof fa om löliko tefü atos. Ai ägivom ofe vinegis gudik dö utos, kelos ätefon vobedi dämüköl u no dämüköl drinedas e zibas. Äjonom bulöfi gretik pro fluks. Menes, kelis älöfilom vemo, älüsedom suvöfiko flukemi. El ‚Charlotte Von Stein‛ äi ädalof fidön podis balid se flukagad omik. Ed el ‚Christiane Vulpius‛, ko kel ämatikom latikumo, ägalikof seimna, ven islipikof in priel, posä poedan iseitom mandarenis kil sui flom ofa.
El ‚Schiller‛ äjonülom dü lif lölik oka lindifi patik tefü fid oka. Atosi nog igekipom se selibanatim okik. Äplidom vemo ad fidön podis puridik. Ig osmel onas jinon plitön omi. No nen lekof om it penom dö atos. I mödot podas puridik ai äseaton in layet penamataba omik.
Seat len fidädatab ela ‚Napoléon‛ fümo no äbinon blesir. Reigan gretik älöfom ad fidön mu vifiko. Zibäds pö fided kura omik päbebötons äsvo ön vifot galota. E bi zuo zibäds mödikün sekü büd ela ‚Napoléon‛ ämutons pabebötön mögiko hitiko, lotans kösömiko mö mödikos no ägetons saidiko.
Gretik badiman ä filosopan: ‚Schopenhauer‛, kel reto ön tef nonik äbönom oke bosi fredüköl alseimik, äbinom dinü fid frediman ä juitan voik. Älöfom ad seadön len fidädatab bundaniko peblimöl, ed ädaifom vemo me zibs pelevälöl. Äkanom bitön so tuiko pö atos, das, if älogom su tab bosi patiko benosmekiki, äprimom ad lüspikön zibädis me nemils löfülik. Bi munemödiküno äspetoyöv somikosi pö man, äs el ‚Schopenhauer‛, taans oma suvo ägeboms pöti ad jonön ome taädami bevü sagod e dun oma.
I el ‚Bismarck‛ äkanom digidön vemiküno fidedi gudiko pimököli. Äbinom sevädik as sevan süperik vina gudik. Leigo ädöbikom demü smök zigaras mödik ä... gudikas.
El ‚Friedrich‛: Gretan äsümom ad el ‚Voltaire‛, kel as Fransänan vilöfo äfidom mödiko ä gudiko, tefü atos, das om pö fided gudik äsevom lekani ad spikotön jänäliko. Buzibäd omik äbinon melun. Reg älabom kösömoti küpädik ad bestürülön fluki at me sal u kapsigapep. Va lotans omik läs äplidons kösömoti at, älindifos lölöfiko pö plin. Sek äbinon, das tabakompenans rega äkoslogons dredälo e dredo timüli, kü meluns me sal u kapsigapep „pepitöl“ äkömom sui tab.
(Se el ‚Horecaf‛.)
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1942, Nüm: 1, Pads: 5-6.
Läd paelik boatik
Konot di ‚Paris‛ fa ‚Marianne‛.
Älabof bukiselidöpili feinik su el ‚Boulevard du Montparnasse‛, nilü gul, kö el ‚Closerie des Lilas‛ ätopon: bridöp sevädik täläkta sümbolavik, e büsidil ofik go no äbion nedigädik in nil literatavik et. Dabükots nulikün lautanas gudikün us ai äbinons po fenäts; päjonodons us ko güt cädik; samäd te bal buka alik äbinon us, vio famik lautan e vio dunikamälik dabükan ona bö abinons-la; tumis gretik lebukas vogikün: bundanükam vola dub bos stunüköl u dub bos stunükami nunädöl, no ätuvoy us. Äbinos bo, mutobs niludön atosi, no löliko ma ced prodanas dafümik‚ ab so äbinos plu ma ced ela ‚Madame Reteil‛: läd „büsida“, kel äjonodof lautanis in sälun‚ in sälun veluvik seidetöpa okik, kö komians ästanons takediko‚ in fagot pötik de ods, soaliko ed al ko spad pro sogäl lönik, kel pöton pö pub raistokratik, kel buk ga nog seimna binon. Ven dabükan isedon käläbi bukik oka ini vol ko köväd küpidiko redik zü koap ona‚ su kel kaliets patik onik pinotädons, ädesumof zönüli Spanyäniko logotöli‚ büä älületof cili somik ini sälun oka. Äbinos ba stöfiko nefrutik, äbinos böladik pro krütans‚ kels äkanons gebön notedi somik asä nüdugavödi yegeda okas‚ ab ädunof osi. Mögiko ätudigidof so dunölo diseinis prodanas, e fümiko cädi konsumanas‚ ab so äbleibof leigön lü ok it.
Ibä ‚Madame Reteil‛ äbinof läd feinik. Logot ofik, atos veraton, no äbinon löliko plitik pro of. Ägolof vemo boatiko; ab äkamufof atosi medü gol mögiküno nemödik. Äjemof igo, das ägolof boatiko; no bo demü ok it, ab sio demü himatan imatiteilöl oka, kele ädebof dani kodü boat et. Hiel ‚Reteil‛ äbinom pösod grobik, - mögiko, binom nog soik - kel älabom glepädis fäkädäla, e täno äkondötom, äsä lunim. Pö bal pötas et - no isevof saido vifiko, kö om ipladom kepiti okik - ijoikom jimatanili yunik okik grobiko flanio; so grobiko ä neküpäliko, das ifalof love püfisugian; ed atos ikodon fädiko breki hipaboma ofik, kel, i dönu fädiko, badiko pinätükon fa haratasanan. If äkonof fiedanes anik kodi at boata okik, neai änedunof ad kazetön vemo fädotis valik et‚ du joik primik, kel i nevoiko ibinon joik balid, sekü kel ireafof ini miserab‚ päklänädon mögiküno lunüpiko fa of. Ed if joik et, pos säks dönuamik, e bi jiflen vönädik, kel äsevof vali, i äkomof, fino pämänioton‚ täno älabof nog säkusadis mödik: ‚Monsieur Reteil‛ äbinom boso mäpetik, leno sekü natäl, o nö! ab krig ivedükom omi grobikumi, kas äbinom natälo. ‚Monsieur Reteil‛ äbinom reto man meritabik, kel ilöpikom dü krig de soldat komunik ad kapiten; us iditibom i neflene joikis mödik; ab atos ibinon klüliko vemo lobabik. Ed ag! if soman täno dönukömom ini lif sifädik, vo-li? ‚Tout savoir, c‛est tout pardonner‛. ‚Madame Reteil‛ ipardof ome ya sis lunüp, jenoti at e dinis nog mödo mödikumis. Nu nos plu ädabinon, keli äkanoföv pardön, ibä äbinom moik ya sis yels mödik, ko läd de bötädatab‚ ed of iposblibof nen kosidameds.
Ab mens gudik i ai dabinons, vo-li? Lesioy obes atosi so suvo. ‚Madame Reteil‛ äplakof osi, jiflen ofa, kel i imatikof boso nesüeniko, äbinof nu in el ‚bistro‛, o nö! so no ädaloy nemön oni, äbinon kafibötöp vemo gidöfik; e himatan ofik: söl kafibötöpa, älabom sio timülis gudöfik‚ ed ün timül gudöfik somik, kü pikonsälidom fa jimatan oka dö fät ela ‚Madame Reteil‛‚ ikratom ko doat luimik po lil oka, ed isagom: „Dö kis labof-li noli?“
Benö! nö!... voiko noli... Stebedolös boso! löfof vemo reidi! Täno mutof primön bukatedi; e prünabukemi! Prünabukem binon magifik: prünooy buki, atos prodon zao frani bal a vig‚ ed atos binon gaenod rafinik! Vö! mutoy pelön pro buk somik, ab atosi gegetoy vifiko. Jiflen ela ‚Madame Reteil‛ änutof medito. Täno äsagof: „Pro atos mon paneodon. Ad fünön büsidi somik.“ E täno man äbetikom eli ‚Dubonnet‛ e nog manis cädik anik jäfüda okik, ed äsagom: „Ati mutof begön dabükanes. Leigo äsä vinabüsids gretik epladons obi ini büsik obik! Atos binon ga otos!“
Si! atos äbinon nebefeitovik; äbinos din jenöfik. E ‚Madame Reteil‛ ägolof ad tivön ko dabükans. Äbinos zigol fikulik, dub lög boatik et, zigzago da ‚Paris‛; ab pro jenets somik ebo el ‚métro‛ pidatuvon, do tridems mödik et i äbinons vemo töbiks. Ab if mutoy, vo-li?... ‚Madame Reteil‛ ävedof dubo boso mägik, ed ädagetof köli paelik, kel öblibon fovo pö of; äseatof kluo galiko dü neits ömik, bi no äkanof slipön sekü fen‚ ab äsevof: mödikans binons soiks in ‚Paris‛! Ed if betikoy atosi, ti senäloy, das sötos binön so, e sufodoy in fät oka...
Pos zigol dü dels deg älabof fe benoseki saidik! Benö! so badim oyik gloriko palenoädon! Dabükans gudaladälik vo dabinoms, kels sio viloms yufön vomili so pidabiki, kel seadof zuo so neskiliko fo oms! Pato if leigüpiko magädof legudiko, e tedot, keli mobof, igo nog kanonöv binön bo frutik! Täno as dabükan meugoy göniko, e sagoy nobaladäliko, das kanoy steifülön osi. Garans no dabinons-li? Ö! si! atos sio gretükumon klüliko riskodi; ab atos kanon padiskotön. ‚Madame Reteil‛ no äsevof kuratiko, kis el padiskotön äbinon, ed änutof ye zogiko siiko... Söl liegik et in bür magifik oka, - e züamo divs kion lebukas jönik! - kel älülogom so jovialiko ä leigüpo vestigölo, ämeugom klülabiko sio gudiko kol of! E no äsagom-li igo: „Gö! binobs su taled ad yufön odis, ‚n‛est-ce pas, ma petite madame‛?“
Kluo ädispenof ye sunädiko e nes reidön oni - pipenon so penüliko, ed äjinos so mikonfidik‚ if äluxamoy büiko löliko konoti so gretiki - balädili; äblamom igo nog gudöfiko ofi, bi ädispenof nen luxam anik: „O lädil! o lädil!“ äsagom smililö me vögäd pönöl, „dispenolös neai, nes elogol uti, keli dispenol!“
Ägesmilof ye bosilo ko logodil paelik ofik, ed älovegivof dönu ome bledili. Benö! si! äbinof no nog jibüsidan, do äjäfof ad vedön jiatan!
Ün del balidfovik ägolof lü jiflen. Äcedof ai boso naudodikik ad nügolön ini el ‚bistro‛; pidugälof boso seväriko, fat ofik äbinom calan. Ab man ela ‚bistro‛ - nö! kafibötöpa gidöfik - ävüdom ofi sunädo ini cem‚ ed äsäkom ofe, kisi ävilof drinön. Ästigädom vemo, ed äkonsälom ofe, ad sumön ribedabälageini; älabom ribedabälageini süperik! E täno äloseidof jiflene okik balädi, kel äreidof oni ko logabobs fronik, ed äsagof:
„‚Ma chère‛! lio mögos-li, das edispenol eti? Binom päridükamabaläd!“
Benö! atos äjinon lü of ga neluveratik; fe „äbinon ye zesüdik demü fomed“, dabükan isagom, äbinom man vo flenöfik! E, benö! binon bo no so badik! „Badik-li? Ag! soäsä vilol cedön atosi, ab buks valik blebons dalabot omik, flagoviks tü timül alik‚ atos sinifon völad lölik, dü tim, das no nog pepelons, ko fien dötumas jöl... Me kis täno mutol-li kosidön? o pöfülan!“ „Benö! si! ab esagom, das leno änedob spidön ad fipelön, foldil bal a yel äsaidon. E zuo garanom ga i domiloatamoni!“ Jiflen no ägespikof so sunädo. Täno äsagof nelaodiko e keliedölo, soäsä spikoy ko cil malädik: „Om fümiko no nedom flagön spidi, ibä getom dötumis 8‚ ed atos no dö mon oka, ab dö suäm detülatedik bukas okik... E kanom likitükön oli ün timül alik... Benö! spelob, das olabol benoseki in büsid olik, ab fipelolöd täno mögiküno vifiko‚ e bligidolöd poso balädi gudikum!“ ‚Madame Reteil‛ älogof plu stuniko ka jekiko; no äsuemof gudiko dini; ‚Marie‛ äcedof osi fümiko vemo badiki... Ab, if büsid nu ye plöponös!...
Läbiko äplöpos. Sio no sunädo, ab ven ämutof pelön pos muls kil loatamoni, e suäm at no äbinon lölöfik‚ ga kädabuk ofik ätemunon tedädi so laiduliko pluiköli‚ das himatan jiflena ga sio ävliom prünön franis 800 ädeföl; deb ome äbinon gudikum ka dalabotane, äplänom. Benö! e dö suäm at no nedof pelön fieni. Fe, pos dels degfol pifipelon.
E nu büsid äjäfidon aigudikumo. Mens ibinons jünu no vemo plitiks kol of, ab sül, si! at äyufon! Ag! e mens voiko ga i äyufons! ‚Madame Reteil‛ äkredof vilöfiko gudikosi dö mens, ed ekö! atosi äkanof dunön! Ibä äjäridon gudiko; jenöfö! büsid äjäfidon gudiko! Ätopon boso ebo vü harat studanas ed ut lekananas‚ e studans e lekanans binons mens, kels pö pös ömik spatons boso in züamöp nilikün‚ ed ebo ven atos tänbo äbinon saidik, ed ävedons boso feniks‚ - elans di ‚Parins vedons vifiko feniks - täno älogons fenäti feinik et, kel älabon fluni boso benüköli, bosi plitülik ä jöniki, ed eli ‚quelque chose de reposant‛; e fino älelogoy vemo takedikumo bukis, if is ed us te buk balatik ädabinon; if ‚Madame Reteil‛ iseidetof onis so sekü frutispet, ko reklamäl gütikün, no ikanof datikön osi gudikumo. E zuo prünabukem! At äbinon in cem po selidöp, kel äfomon ko at löloti bal‚ äbinos us te boso dagikum, us kluo litil smalik äfilon, ab dis kapüt jönik; us spadül plitöfik ädabinon‚ ed us ‚Madame Reteil‛ äseadof, kösömiko sogü jipul yunik seimik se niläd‚ ibä ikosükof oki ko mens anik, e pato jipuls yunik äcedofs osi vemo plitöfiki lomü of‚ ed ädunofs ofe konotis lefredik yofik. Semikna täno bukiloenans äkömoms; äkanoy bonedön kadi a frans teldeg, lonöfiki dü muls kil, e küpolös: nu ya kads tum pisegivons! e ‚Madame‛, kel äcedof osi as blig okik ad bleböv sevik tefü jäfüd oka‚ äkanof givön konsäli vemo gudiki, e sagön kis äbinon jönik e kis no. I jipuls yunik ävüikofs spikavifiko ä vemo fümäliko me sagod loba literatavik; e finö! krüt et no äbinon ai legudiko motivabik, soäsä calokrütans kanons dunön atosi so jöniko‚ ab äbinon semikna ga grutik, leigo äsä ‚Molière‛ äcedom frutiki cödoti jikvisinana oka. Büsid ävedon gretikum, ‚Madame Reteil‛ sapiko pekonsälöl, äläremof prüdiko e täläktiko‚ ed äpelof nu kädöfiko grosülatedasuämi, ed ägetof ad at nog rabati‚ ed üns oar seimik, ven äseatof in bed, ätikof, ätikof sevälöfo: „Lif binon ga plitik, binob attimo voiko läbik.“ Binos veratik, äbinos dabin nelelivik, no äkanoy sagolön mödiko‚ ab ‚Madame Reteil‛ no älabof neodi mödik ad segolön. Ägolof ibo ga no fasiliko, ed älabof bukis jönik valik et! Nö! äbinof vemo kotenik, e danöfik...
Täno ävedos nog jönikum. Täno el ‚Antonio‛ äkömom.
‚Antonio‛ äbinom Litaliyänan; äsä äklülädos saidiko sekü nem omik; ab älödom ya dü yels degfol in ‚Paris‛. Äbinom poedan, bal jiflenilas ela ‚Madame Reteil‛ ikonof ofe, no nen vögäd dasenälik‚ e ‚Madame Reteil‛ pistimof dub visit poedana ad bukem oka. No ästanom us in pödacem kluo äs men komunik, ab äs nämätan, voiko pluuneplu äs lafagod. No äsäkom konsäli, benö! bo no, vo-li? - ed älasumom bukis de tab ko logot vemo lekrütik vü dom e nädäg, nekälo e löpo; ed igo jiflenis spikotälikün ela ‚Madame Reteil‛ äseilofs. Täno älogom ini on, ed äjedom oni nekälo dönu sui dunetatab‚ u güiko äpladom oni usio prüdiko e meditiko, du loged omik äbleibon logetön föfio. Äbinos vemo magädabik, ed ämutoy sio puuneplu leplekön omi. Ab fino ga no äbinom god lölik u lafik, ab man; e kluo bal jiflenas i ya äsäkof seimna, ven ibinom us mö naeds bo kil:
„Lifayelis kimödotik bo labom-li?“ E: „Matom-li bo?“
Benö! bo no ämatom; poedans no matoms; sio utans literata klatädik, tuvoy, das jimatans omas pamäniotofs in julabukils valik; ab poedans ela ‚Montparnasse‛ no matikoms. Kösömiko no laboms moni ad kosididön jimatani, ab somikosi betikoy te ye pülatimiko‚ e kläno, e täno mojedoy vätälis nedigöfik somik se tikäl oka‚ e sagoy: „Ag! nö! - pösod soik lifom tuvemo in sfers löpikum“. Pro men vemo dinöfälik atos sinifon zao otosi. Ab men no dinöfälik logon pö els „sfers löpikum“ t elöpio e dasenälon.
Jiflenils ela „Madame Reteil“ no äbinofs mens dinöfälik; e ‚Madame Reteil‛ voiko i no. Ab äbinof sio men boso motik; ed äküpof, das ‚Monsieur Antonio‛ älabom logoti vemo penekälöli. Ed i no vemo pedanulüdöli. Ed ädatikof - ön mod zadälikün - pötis ad menodön boso atosi.
Tefü nedanulüdam atos no äbinon so vemo fikulik. ‚Monsieur Antonio‛ äkömom, if äkömom, kösömiko tüi düp lulid. ‚Madame Reteil‛, kel tefü ok it älifof zao pöfädiko, änüdugof eli ‚goûter‛. Tied ädabinon, e kaf ädabinon; ko milig mödik; - ibä milig äbinon vemo nulüdöfik; ed atosi ‚Monsieur Antonio‛ äneodom. Ed els ‚sandwiches‛; els ‚sandwiches‛ benosmekik, gudiko ä me dins nulüdöfik pebeseitöls. E, diabö! ün fagot domas anik de ofik selidóp Litaliyänik ädabinon; us äremof daifotis Litaliyänik valasotik... Benö! ven ‚Monsieur Antonio‛ kömom, ga fümo olöfom atis.
‚Monsieur Antonio‛ äkömom, - ‚Seadobs ebo pö el ‚goûter‛, ‚sandwich‛...“ ‚Monsieur Antonio‛ ätovülom logabobis, äsva ätefos mobi dodik; ab voiko ya iküpom me nud e logs eli ‚salami‛, ed äsmililom boso ä bönikölo‚ ed ägleipom gutöfiko eli ‚sandwich‛ gretikün de bov, ed äbeitom oni ko benäd gretikün... Magifiko atos äplöpon! Ävedof stilik dub atos. Poso äflekom oki dönu sunädo lü buks; - ab büä äsegolom da yan, äplöpos - ed atos igo no äbinon fikulik! - ad koedön fidön ome nog telis. E du voto äkömom kösömiko telna a vig, nu äkömom dönu tü del balidfovik! ‚Madame Reteil‛ no ispetöfof ad atos, ab äsedof nunani lü selidöp Litaliyänik; ed ädekötof ko lezil gretik in el ‚salle à manger‛ ofik diledis anik boda; - ed älabof dönu benoseki! E täno äkudof, ad no plu binön neblümik tü del seimik. Fe i ‚Monsieur Antonio‛.
„Zibön faemanis e klotön nüdanis‚“ - atos binon koboyüm fümik büdedas saludik. ‚Monsieur Antonio‛ no äbinom nüdik, ab vö! ad spikön so, om ga sio ädutädom in rubrig et. Alo pö om mödikos ädabinon, kel äbinon nätükabik... Ed atos äbinon nu, dub stad nulüdama e kosäd plitöfik, fasilikum. „O! ‚monsieur‛! - sleit kio gretik ekömom ini gun olik!“
Voiko no äkanoy töbiko spikön dö el „kömön“, sleit ädabinon us ya dü vigs, äbinon dutöfik ad gun; ab vö! so äbinos zadälikum... E ‚Madame‛ nog älabof gunili läxhimatana ofik... E - no nedobs gebön vödis mödik - äkälof ko kud zadik e vemo dalestümik aiplu klotis ela ‚Monsieur Antonio‛.
‚Monsieur Antonio‛ ävilöfom ad plidön osi; äbinom lafagod benädik... Ab pos vigs anik ävedom „meditik“. Sevabo: atos ávedom, ven äspatom lü cemil okik. Ven äbinom lomü ‚Madame Reteil‛, ävedom sekü medit et löföfik. Fümiko löföfik. E boso glumaladälik. E no plu äjedom te logedis sublimik ini lut, e logedis nekälik ini buks‚ ab äjedom i logedis asä „klänikis“ pediseinölis lü ‚Madame Reteil‛. Ag! vio kläniks pidiseinons! Ab disein sio i äbinon, das ‚Madame Reteil‛ öküpoföv onis. E ‚Madam reteil‛ äküpof onis; e do äbinof kösömiko paelik, täno äredikof. Ibä si! isenälof oki sio läbiki; ab ad binön lölöfiko läbik, ga bos ädefon pö of. Pato: bosi ad zadidön ed ad kälön; - e neodi at ‚Monsieur Antonio‛ äkanom saidükön lölöfiko. Älabom mödikosi kälabik. Ab ad pazadidön ok it, alo ad paträitön ko senäls zadidöl‚ - atos ga sio äbinon vip ninälikum klänik ela ‚Madame Reteil‛.
Drimamagots ofik dö gretäl ela ‚Monsieur Antonio‛ voiko no plu äbinons so nämöfiks, pos tim anik. No äbinof jistupädan somik, äsä jiflenils; logof mödikumosi lifa. Ab dub atos kluo no äneodof drimamagotis so vemo mödikis. Te: ad no binön löliko vom soalik bäldik...
Binos boso lügik e boso dolik ad konön löliko veitöfiko jenädi. Is at binon go brefiko:
‚Monsieur Antonio‛ äjonom ofe vipabi konsälana literatavik pro büsik ofik. ‚Madame Reteil‛ äbaicedof ko atos, ed änutof. ‚Monseiur Antonio‛ äblöfädom vipabi ad lödön boso nilikumo; pro konsälan literatavik. ‚Madame Reteil‛ nog älabof cemi labülabik. ‚Monsieur Antonio‛ no änedom dagetön mesedi, o nö! te dilodili gaenoda. Ed om as man - äd as poedan - ökanomöv tivön magädabiko ko dabükans... Ävedom fino boso kekompenan.
E ‚Madame Reteil‛ ävedof pianiko nog boso paelikum, kas ya äbinof.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1942, Nüm: 2, Pads: 9-12; 1946, Nüm: 3, Pads: 20-21, Nüm: 4, Pad: 25.
Henri‛ IV e febodan
Brefüpo bü lekomip de ‚Ivry‛, ‚Henri‛ IV äkömom ko sökanef smalik tüi soar ini ‚Aleçon‛, kö älotom domü fizir, kel äbinom regiälik. Atan äbinom nekomik, ab jimatan omik, kel no äsevof regi, ägetedof eli ‚Henri‛, bi äsagom, das äbinom flen himatana ofik. Tüi tim säneda ävedof ye netakedik, e ven reg äsäkom ofe kodi kofuda ofik, ägesagof: „No sevob utosi, kelosi obötob ole; ebüedob sukön in zif lölik, ab adelo kanoy dagetön nosi. Balan nilädanas obik sio sagom, das dalabom dinduni pinädik, keli vilom gividön obe vilöfo, ab stipo, das om it odalom kefidön oni. Binom ye febodan balugik, e pösodi somik ga no kanob vüdön ad fidäd fizira cädik.“
„Binom-li spikodan sogöfik?“ reg äsäkom.
„Binom man cogedikün de harat lölik at,“ gespik äbinon, „zuo Fransänan gudik ä regiälan lezilik.“
Sifädan äkömom. Dü loetam len spedül dinduna pepinädüköl oka, äprimom ad kon"n jenotis böfik valasotik utosa, kelos äjenon so in zif, sodas reg älemufom sekü smil. Toä äkefidom vemo gudiko de loet, ävedom ai lefredikum, e spikotäl omik no älabon fini. Ven reg fino älöädom, man äjedom oki fo om sui kiens, sagölo: „Pardolös obe! o mayedal! Del at binon jönikün ün lif oba. Ememosevob oli dü beigol, ab esagob nosi atosa läde at, ad lefredükön obi ninälo dö stun ofik, posä emuaadob plitiko oli dü düpil.“
Nu i läd äfalof sui kiens, ab ‚Henri‛, in gudaladäl kösömik oka, äbüdom bofikanis ad löädön.
„Nö! o mayedal!“ ägespikom, „bleibob seatön so, jüs odälol obe ad spikön nog vödis anik.“
„Benö!“ reg äspikom, „sagolöd kisi notabik polol in ladäl ola!“
„Stim pro plin obik,“ äfovom, „buon pö ob bu val. No kanob sufälön tikodi, das om eseadom len tab ko luman, äsä ob binob, e sevob medi te bali ad moükön obe lepidi at.“
„Ed at binon-li?“ reg äsäkom.
„Das ol gevol obe noubadiplomi.“
„Ole-li?“
„Kikodo no? o mayedal! Do binob te febodan, binob ga Fransänan, kela lad pebon vamiko pro reg oma.“
„E sköti kinik vilolöv-li üfo sumön?“
„Dinduni obik, kel eläbükon adelo obi so vemo.“
„Binosöd so!“ reg äsludom smilölo lelaodiko, „obinol nouban, ed olabol dinduni in skötaplatäd olik.“
Man äremom diledi gluna ed äbumom su at kasedili, kel älabon nemi omik. Licinans oma nog ai dalabons oni, e labons sköti ot, el ‚Mercure de France‛ sagon.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1942-1946, Nüm: 2, Pads: 13-14.
Tikods de ‚Ralph Waldo Trine‛
Fa ‚Ralph Waldo Trine‛.
Leval gretik fulon bundaniko me dins gudik. Stebedon te pöti, das süükobs onis.
Binolöd fiedik lü gudikünos in lan lönik ola!
Binolöd bu val fiedik kol ol it, tän i no kanol binön nefiedik kol kemen ola!
Utan, kel glömon oki, cedon as ledin in lif ad yufön e dünön votikanis. Jonon me atos, das binon gretälik ä nämöfik.
Glömobs so suvo e so lölöfiko, das dins gretikün in lif binons balugiküns.
If löf no dasevädikon in dun, tän atos blöfon, das labon natäli fiböfik e neodon glofäli e daglofi.
Lifoy ai in sogäl, keli oy it jafoy.
De votikans utos kömon, kelosi sedol votikanes: sevolöd kluo gudiko utosi, kelosi sedol!
Betikolöd, das gretälikünans su taled ebinons utans, kels lölöfiko jäfälons ko dediet lü kemens oksik ed in dün onas!
Lifolöd te in tik löfa pro valikans, ed otirädol lü ol te löfi valikanas!
Sapik men ut binon, kel dub näm milagik löfa ceinon ad flen nefleni okik.
Te utos, kelos kömon se ladäl, kanon rivön ladäli.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1942, Nüm: 2, Pads: 14-15.
Nuns (VpN 1942:2)
<Volapükagased pro Nedänapükans
Vpaklub valemik Nedänik.
- Demü dinäds attimik ün yel at kobikam valemik Vpakluba valemik Nedänik no pojenükon.
Diläd valemik feda Vpaklubas.
- Ladet nulik:
söl: ‚Salah Eddin Kemal‛ in ‚Kandersteg‛, ‚Postfach‛: 15564 (Jveizän).
- Peselons ünü yelafoldil 4id yela: 1941 Vpamäks 200.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1942-1946, Nüm: 2, Pad: 15.
Vödem redaka (1942-1946:3, p.18)
<Volapükagased pro Nedänapükans
FINO POS TIM LUNIK!
Ko fred gretik kanobs nunön utanes valik, kels änitedälons büikumo in gased obsik, das stöb, kel äneleton pubi gaseda obsik, emoikon.
Bü yels plunätöfo fol, tü 1942 mäzul 18, pänunos redake Vpagaseda pro Nedänapükans fa dilekan sekiona: dustod penavik reigänabüra pro dustods fevoböl komitü reigänakomitetan ziläka Nedänik pikoupöl, das demü nebundan papüra de 1942 mäzul 19 papür no plu pöblünon pro püb gaseda obsik.
To protest obas ta atos slud pälaidükon, e redak pämüton ad blebön nevobik. Pro on te spel äreton, das güikam gönöfik kriga vali änosüköla öjenon suno. Me sirkülapenäd in püks Nedänik, Deutänik, Linglänik, Fransänik e Litaliyänik pilautöl stöp püba pänunon limanes Vpakluba valemik Nedänik, lebonedanes gaseda e nitedälanes votik.
Posä koupanef Deutänik ilüvon läni obsik, ed obs dönu as pöp libik äkanobs natemön, ästeifobs ad dagetön däli dönupüba gaseda obsik. Liedo nebundan papüra nog ai äbinon motiv ad no gevön ati. Pas pos beg dönuik ädalobs senälön fredi dub get peneda de gasedamacäm dätü 1946 mayul 6, me kel däl pibegöl pägevon.
Fino pos tim lunik kludo pefägükobs ad fövön dabüki Vpagaseda pro Nedänapükans. Nüme nulik nu epuböle egevobs numi: 3, ad leadön yumön oni len nüm: 2: nüm lätiko epuböl yela: 1942. To gäp gretik yelas fol vü nüms bofik, nüms yela: 1942 kobü utsfol, kels opubons ün yel at, ofomons kobiko yelodi IIid gaseda at.
Redak eprimon dönu ko kurad flifädik, e spelon, das nitedäl pro Vp. ai plu opluikon. Vp. digädon atosi, ibä pos stud staböfik püka at e leigod ona lä valemapükasits votik, äs els ‚Esperanto‛, ‚Ido‛, ‚Occidental‛, ‚Novial‛, e r., ai oklülädos, das tefü neud, binod tikavik, gebov plagöfik, Volapük no nog pepluükon dub bal mekavapükas votik, du sekü daved oka ün 1879 binon mekavapük plagöfiko gebovik bäldikün, ä sekü atos ga sio labon gitäti ad pazepön valemo, äd ad pagebön i jenöfiko - näi natapüks dabinöl - as balik kosädamedöm bevünetik.
Ko fied redak kosgolon fütüri. Osteifon ad gividön spadi gretikum pro vödem Nedänapükik, dat gased at i vedon plitikum pro no-Vpans. Spelon ad dalön lekonfidön stüti valikanas, kels senälons boso desiri ad jenöfükön tiketi valemapüka bal.
REDAK.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1946, Nüm: 3, Pads: 18-19.
Dog: ‚Joie‛
Ün soar vemo dagik man ämonitom soaliko da bal sütas fagoseatikün ela ‚Paris‛. Süpiko jevod omik äjekon, e no ävilon fövön goli oka; ün timül ot maged dofik mana älöikon nilo fo om de pavot, ed äbunom ko luvokäd jeka flanio. Zuniko monitan ävokädom: „Brietol-li, üfo, o luman! das seatol us zänodü süt? Vilolöv-li padomonitön?“
„Dunolöv vo gudikumo ad yufön neläbani, plas zunetol so vemo omi,“ votikan äsagon me vögäd plonik. „Älabob franis goldik kiltum in böb at, kels pigivons obe ad pelön kaloti pro söl oba. Nu böb esleaton, e godl valik seaton speariko su süt. If kanolöv yufön obi medü lit, atos frutonöv obi mödikumo, ka lenoid e jov ola.“
„No binos fasilik ad tuvön moni peperöl ün soar so dagik,“ monitan äspikom, du änexänom. „Liti no kanob blinön ole, ab okanob ba yufön oli ön mod votik. Eretons-li nog goldakönäds anik?“
„Te bal,“ gespik äbinon hidünana neläbik, du äsplodülom me drens.
„Givolöd obe ati!“ votikan äsagom.
Luman pöfik äzogom, ab nesevädan ädönuom vödis et me vögäd so büdik, das ün timül fovik i goldakönäd lätik at päprididon, ed äseaton in nam omik.
Nu nesevädan äflutülom, e me buns anik doeg Danänik gretik ästanon näi om. Äkipom könädi ta nud doga, äkontagükom oni ko sütastons, ed älüvokädom dogi: „Sukolöd! sukolöd! peperon.“
Dog äbedasmeilon goldakönädi, ed äprimon ad sukön.
Ya pos pülatimils nemödik ägekömon lü söl okik, ed äleadon falon[1] goldakönädi ini nam omik, brefüpo pos atos i telidi, kilidi, e so ai fovo, du hidünan ästanom in stun müätik lä atos.
Degkilna dog igekömon ko könäd franas teldeg in lemud oka, e, posä isukon lunüpo, ägekömon atna nen önäd, ed äleadon lilön brumi brefik, äsva ävilon sagön: „Us könäds mödikum no dabinons.“
„Goldakönäd nog bal defon,“ söl omik äsagom. „Sevol-li bo fümo, das frans kiltum ädabinons?“ äsäkom hidünane.
„So fümiko, äsä atos te kanon mögön,“ atan ätemunom.
„Vestigolöd täno gudiko nogna böbi, goldakönäd bal nog binon niludo in on!“
Man ävestigom böbi, e jenöfiko ätuvom in on goldakönädi deföl. „O! o söl!“ ävokädom, du nesevädan äbexänom dönu jevodi. „Binol savan oba. Sagolös obe nemi olik, dat söl oba sevomös, kim eduinom ome yufoti so vemo gretiki!“
„Ob eduinob nosi,“ votikan ätaedom neflagiäliko. „Sagolöd söle olik, das ut, kel eyufon oli pö atos, äbinon dog: nim süperiko fiedik ä sagatik, penemöl ‚Joie‛.“
Yels mödik ipasetikons pos tim et: Fransän ibelifon timis fikulik, e reig lampörik ifinikon, ven söl hidünana et äkonom seimna jenoti küpädik at in sogod flenas anik, kelas balan ibinom calal kura lampörik.
„‚Joie‛! ‚Joie!‛“ ävokädom liföfiko. „Bai sev obik te dog bal edabinon, kel pänemon so: äbinon doeg Danänik, e neföro dog fiedikum ä sagatikum edabinon. Ädugädon söli oka valöpo, ven atan in klots no kösömiks äzigoloms da zif.“
„Kim äbinom-li söl onik?“ valikans äsäkons se leigüpo.
„Lampör: ‚Napoléon‛“, gespik brefik äbinon.
NOETS (Vükifonät)
- Bükapök; pla: falön.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1946, Nüm: 4, Pads: 26-27.
Danüdan lefredik
Fomam 1id.
Seimna in Siyop reg labü nem: ‚Nabussan‛ äreigom. Plin at älabom ladäli vemo gudiki e pälöfom kludo vemo fa pöp oka. Ab to patöfs gudik valik omik nog mens mödik ädabinons, kels ämigebons gudi e konfidi oma‚ ed äcütons ed äbetifons omi. Guvan omik tatakäda äbinom tifan gretikün, ed ägivom so sumätöfanes oka sami vemo badiki. Reg sio äsevom, das päbetifom, e ya ömna icälodom tatakädiguvani votik‚ ab valikans äbetifoms eli ‚Nabussan‛ gudik. Ivedos igo kösöm, das reg ägetom de tripagetots valik te dili smalik‚ e das dil gretikün äkömon ini poks tatakädiguvana e yufanas oma.
No äsevölo plu utosi, kelosi ämutom dunön‚ reg: ‚Nabussan‛ ägolom lü konsälal bäldik okik: ‚Zadig‛, ed äsäkom ome: „Ol, kel sevol dinis so mödikis‚ no kanol-li datikön medi, dub kel odagetob-la guvani tatakäda, kel no obetifom obi? o ‚Zadig‛!“
„Klüliko kanob atosi‚“ el ‚Zadig‛ sapik ägespikom. „Ba tonos boso bisariko, ab sevob modi ad dagetön mani snatik.“
Reg älogom boso nekredoviko, ab ga ädadesirom sekü nuläl‚ ed äsäkom konsälane okik utosi, kelosi kludo ömutom dunön.
„Binos vemo balugik, o mayedal!“ el ‚Zadig‛ äfovom. „Levüdor lisitanis pro cal guvana tatakäda, e begor mane alik ad danüdön lo or. Utan, kel danüdom fasiliküno ä leitiküno, binom men snatik‚ ed omi kanor takediko cälön as tatakädiguvan.
Reg äcedom sio modi bisariki‚ ab älabom konfidi tu mödiki in konsälan bäldik oka, ad nedemön konsäli omik‚ e kludo äbüedom notükön, das tatakädiguvan nulik päneodom. Num gretik lisitanas änunädon oki, ibä mödikans ädabinoms, kels äsevoms sio‚ das in cal at ökanoms betifön regi, so mödiko äsä te öviloms. Lisitans valik pägetedoms fa konsälal in sälun magifik, valodo lisitans 58 ädabinoms. El ‚Zadig‛ sapik nu äsagom omes, das ämutoms golön lü lecem näibinöl, kö reg ästebedom omis. Äjonom omes golöpi, da kel ämutoms golön ad kömön ini getedalecem. Golöp at ye no pilitükon vemo gudiko‚ e piblimon bundano ko diamains e pärlats jerabiks e nog ko yegs goldik e largentiks mödiks‚ kels so äjonetons, das äkanons fasiliko pakesumön.
Ven lisitans valik ikömoms ini getedalecem‚ reg: ‚Nabussan‛ äbegom omes, ad vilön danüdön pro om, kelosi klüliko no äkanoms refudön pline oksik. Ag! ag! kiobisariks danüdans et äbinoms! Ti no balan valikanas äfägom ad feapladön futis oka‚ bi ädredoms, das bos öfalonöv se poks oksik ud ösüslifonöv de vü klots oksik‚ ibä in golöp itifoms utis valik, kelis äkanoms vifo gleipön. Äbinos jenöfo plösen drolik, ad logön, vio tifans valik at ko logods dredälik nog ästeifüloms ad danüdön.
Man bal ye ädabinom bevü oms, kel ädadanüdom lefrediko ä leitiko‚ ed älogom stuno lü kelisitans oka, kels äbitoms me jästäds so bisariks. Danüdan lefredik no päneletom dub yegs pitiföl, klu äkanom dadanüdön me viläl lölik ola.
Ven plösen saidiko luniko idulon, tifans valik päfanäbükoms, e no äsädrefidoms pönodis oksik. Äklülos, das danüdan lefredik päcälom as tatakädiguvan, e reg atna no äpidom cäli‚ ed ädanöfom kol el ‚Zadig‛ sapik demü konsäl gudik oma.
Fomam 2id.
In Siyop seimna reg „Nabussan“ penemöl äreigom. Plin at älabom ladäli vemo gudiki, e pälöfom kludo i vemo fa pöp oka. Ab to patöfs gudik valik oma nog mens mödik ädabinons, kels ämigebons gudi e konfidi omikis‚ ed äcütons ed äbetifons omi. Guvan omik tatadiva äbinom tifan gretikün‚ ed ägevom vo sumätöfanes okik sami vemo badiki. Reg äsevom sio, das päbetifom, e ya ömna icälodom tatadiviguvani votik‚ ab oms valik äbetifoms eli ‚Nabussan‛ gudik. Igo kösömot ivedon, das reg ägetom dili smalikün tripagetotas valik‚ e dil gretikün äreafon ini poks tatadiviguvana e dugädanas omik.
No äsevölo säditretamedi reg: ‚Nabussan‛ ägolom lü konsälal bäldik omik: ‚Zadig‛, ed äsäkom ome: ‚Ol, kel sevol dinis so mödikis, no kanol-li datikön medili, dub kel dagetob tatadiviguvani, kel no betifom obi? o ‚Zadig‛!
„Klüliko sevob atosi‚“ el ‚Zadig‛ sapik ägespikom. „Tonos ba boso bisariko, ab sevob modi ad dagetön mani snatik.“
Reg älogom boso nekredölo, ab ga äledesirom sekü nuläl ad lelilön osi‚ ed äsäkom konsälale okik utosi, kelosi ömutomöv dunön.
„Binos vemo balugik, o mayedal!“ el ‚Zadig‛ älaispikom. „Levokor lisitanis pro cal guvana tatadiva, e begor mane alik ad danüdön lo or. Utan, kel danüdom fasiliküno e leitiküno, binom man snatik, ed omi kanor takedo cälön tatadiviguvani.“
Reg sio äcedom osi modi bisarik, ab älabom konfidi tu gretiki in konsälal bäldik oka, ad nedemön konsäli omik‚ e kludo äbüedom notükön, das tatadiviguvan nulik päsäkom. Mödot gretik lisitanas äkömon ad nunädon oki, ibä mödikans ädabinoms, kels sio äsevoms‚ das ökanoms tifön rege pö cal at so mödiko, äsä te öviloms. Lisitans valik pägetedoms fa konsälal in sälun magifik; valodo demädilabans 58 ädabinoms. El ‚Zadig‛ sapik nu äsagom omes, das ämutoms golön lü lecem miedöl, kö reg ästebedom omis. Äjonom omes golöpi, da kel ämutoms golön ad kömön ini getedalecem. Golöp at ye no pilitükon vemo gudiko‚ ed äninädon bundano diamainis e pärlatis jerabikis valasotikis‚ e nog mödikis yegis goldik e largentikis, kels so äseatons us, das äkanons fasiliko pamosumön.
Ven lisitans valik ikömoms ini getedalecem‚ reg: ‚Nabussan‛ äbegoms omes ad vilön danüdön lo om, kelosi klüliko no äkanoms refudön rege okas. Ag! ag! danüdans kiobisarik atans äbinoms! Ti no balan valikanas äkanom feapladön futi‚ bi ädredoms, das bos öfalonöv se poks oksik, ud ösleafonöv se klots okas‚ ibä in golöp itifoms utis, kelis ebo ikanoms gleipön. Äbinos jenöfiko klaunöfik ad logön, vio tifans valik at ko logod dredälik nog ästeifüloms ad danüdön.
Bevü oms ye man bal ädabinom, kel ai ädanüdom lefrediko e leitiko‚ e stuniko älogom lü kelisitans, kels äjästoms so bisariko. Danüdan lefredik no pätupom dub yegs pitiföl, ed äkanom kludo fovön ad danüdön ladälajuito.
Ven plösen idulon saidiko lunüpiko, tifans valik päfanäbükoms, e no äskeipoms pönodi oksik. Klüliko danüdan lefredik päcälom tatadiviguvan. Pö jenet at reg no äpidom cäli oka, ed ädanöfom lü el ‚Zadig‛ sapik demü konsäl gudik oma.
Fomam 1id: Se Volapükagased pro Nedänapükans 1936, Nüm: 6, Pads: 41-42.
Fomam 2id: Se Volapükagased pro Nedänapükans 1946, Nüm: 5, Pads: 31-32.
Vödem rigädik in Fransänapük, se buk: Zadig hiela Voltaire.