Гильзаны алдын ала штамптау.

Іс әрекет кезеңі	Аспаптар мен құралдар.	Өзін өзі бақылау критерилері.
1 Қажетті диаметрлі метал штампикке сәйкес гильзаны таңдау.	Стандартты гльзалар наборы, бинзинді жанғыш, “Самсон” аппараты, пеш.	Қажетті диаметрлі гильза болмаса, онда “самсаон” аппараты арқылы оны кішірейтіп аламыз. Дұрыс алынған гильза қиындықпен киілу керек.
2 Металл гильзаны күйдіру.	Отқа төзімді массасы бар пеш.	Механикалық қысымға байланысты гильзада ішкі кристаллдық өзгерістер жүреді. Осыныңм нәтижесінде ол өзінің элстикалық және 0000 қасиеттерін жоғалтады. Осы қасиеттерді қалпына келтіру үшін күйдіру шадықтырады. Алтын сауыттарға жанғыштың ашық жалынында қызыл түс пайда болғанша күйдіріп, және ауада суытады. Болатты пеште 1000°С - 1100°С ашық сары түс пайда болғанша, одан ақ түске дейін күйдіреді.
3 металл гильзаны еркін 000	Наковальня, балғаша.	Күйдіргеннен кейін гильзаны наковальняда штампталған тіс формасына сәйкестендіріп алдын ала 0000. Ол үшін алдымен гильзаны наковальняның домалақты өсіндісінде гильзаның қырын, одан өсіндіні ауыстырып, гильзаның кесу қырын соққыларды гильзаның түбінен бастап оның қырларына жоғарыдан төмен қарай жүргізу арқылы алады. Алдын ала штамптаудан кейін гильзаны қайтадан термиялық өңдеуден өткізеді. Одан кейін бірінші металл штампиктің көмегімен қорғасынды пластинада балғашықпен гильзаның түбінде тіс іздері пайда болғанша соғамыз. Осы әрекетті кесу қырынан тіс экваторына қарай, сауыт толығымен штампталып болғанша қайталап жасайды. Одан дайын гильзаны штамптан шешіп алады.

Пластмассалар.

Пластмасса дегеніміз табиғи заттардан химиялық жолдармен алынатын немесе төменгі молекулалық заттардан синтез арқылы түзілетін күрделі органикалық заттар. Табиғатта пластмассаның негізін құрайтын заттар: табиғи газ, тас көмір, мұнай, торф және басқа табиғи запттар.

Стоматологияда кең қолданылатын пластмассалар акрилаттар. Олар акрильді және медакрильді қышқылдардың полимерлері немесе сополимерлері. 1940 ж дейін бакелиттен базисті материалдар жасалынған. Кейін бұл заттар кейбір кемістіктеріне байланысты жаппай қолданылудан шығып қалған.(өндірістік алу жолы қиын, түсінің тұрақсыздығы, технологиясының күрделілігі, сынғыштығы)

Пластмассаны қолдану үшін оған қойылатын негізгі талаптарды білу қажет. Пластмассалар организм үшін оны зиянсыз болуы, ауыз қуысының шырышты қабықтарын тітіркендірмей және ауыз сілекейімен реакцияға түспеуі, ауыз қуысының кілегей қабығымен түстес болып және өзінің түсін ұзақ уақыт өзгертпеуі, технологиялық алу жолдарының оңай және құнының арзан болуы, кейбір физикалық және механикалық көрсеткіштерінің талапқа сай болуы, басқа материалдармен оңай және берік байланысуы, металлмен және басқа пластмассалар мен химиялық байланысқа түспеуі, пластмассадан жасалған жасанды тістер сынған жағдайда оңай жөнделуі қажет.

Қазіргі уақытта стоматологияда кең қолданылатын материалдар: этакрил немесе АКР-15, фторакс, акронил, бакрил. Бұл материалдардың бір бірінен айырмашылығы олардың физикалық, механикалық және химиялық касиеттерінде.

Стоматологияда қолданылатын акрилатты пластмассалар екі заттың қоспасынан тұрады. Полимер- ұнтақ және мономер- сұйық. Полимер және мономер қосылғанда химиялық реакция-полимеризация жүреді. Полимеризация дегеніміз төменгі молекулалы заттардың химиялық реакциясынан пайда болатын жоғары молекулалы зат алу. Полимеризация кезінде полимер мен мономер химиялық реакцияның 5 сатысынан өтеді: құм тексес, қыл тәріздес, камыр тәріздес, резина тәріздес, қатаюы.

Құм және қыл тектес кезеңдерін “ісіну” процессі деп атайды. Бұл процесс 20-22 С 30-40 минут уақыт ішінде өтеді. Қамыр, резина және қатаю кезеңдерін пластмассаның полимеризациялық процессі деп атайды.

Полимердің ісінуіне бірнеше факторлар әсер етеді:

1. Полимердің аумағы мен көлемі;

а) үлкен көлемі, аумағы полимерлік реакцияны баяулатады;

б) кіші көлемі, аумағы кіші полимер реакцияны жылдамдатады.

2. Сыртқы температураға байланысты: жоғарғы температура жылдамдатады, төменгі температура бәсеңдетеді.

3. Полимердің малекулалық салмағына байланысты үлкен молекулалық салмақты полимер баяу ісінеді, ал кіші молекулалық салмақты полимер тез ісінеді.

4. Полимердің құрамында пластификатордың болуы полимердің, мономердің тез еруіне әсерін тигізеді.

Пластмассаны полимерлік жолмен алу.(Ыстықта қататын пластмассалар)

Алынған пластмассаның физикалық, химиялық көрсеткіштері жоғары болуы үшін дұрыс температуралық тәртіп болу керек. Жоғарғы температура полимерлік байланыстардың санын көбейтеді. Бұл процесс экзотермиялық реакция бойынша жүреді. Массаның ішкі температурасы 100С аспау керек. Егер температура одан асып кетсе мономер қайнап, буға айналады, пластмассаның құрамында кеңістіктер (тесіктер) пайда болады.

Пластмассаның физикалық және механикалық көрсеткіштері жоғарыда көрсетілген жағдайлардан төмендейтіндіктен полимеризация кезінде температуралық ережені қатаң сақтау керек.

Полимер мен мономердің қосындысын қамыр тектес кезеңінде қалыпқа (кюветаға) салып пресс-станогымен 30-40 минуттай қысым түсіреді. Сонан соң қалыпты 20-22С суға салып, оның температурасын бір сағаттың ішінде біртіндеп 100С жеткізеді де, 30 минут осы температурада ұстайды. Біртіндеп судың температурасын төмендетіп салқындатады, толық суыған кезінде қалыпты ашып, протезді өңдейді ( егелеу, әрлеу және жалтырату)

Өз бетімен қатаятын пластмассалар ( суықта қататын пластмассалар)

Бұл пластмассалардың құрамына сыртқы температураның әсерінсіз полимеризацияға кіретін акрилатты пластмассалар жатады. Егер де акрилатты пластмассалардың құрамында реакцияны тездеткіштер ( активатор) болса, сыртқы температураның әсерінсіз полимеризация реакциясы жүргізіледі.

Өз бетімен қатаяты пластмассаларға протакрил, редонт 02,03, норакрил, стадонт, карбопласт, акрилоксид және басқалар жатады. Бұлардың құрамында дисульфаномин және диметилпаратолуидин активаторлары бар.

Протакрил, редонт ортопедиялық стоматологияда сынған алмалы салмалы протездерді жөндеу үшін және қозғалған тістерді бір біріне байлап бекіту үшін қолданылады. Сонымен қатар ортодонтиялық аппараттарды жасау үшін кеңінен қолданылады.

Пластмассалардың кемшіліктері.

1. Сыртқы температураның әсерінен көлемінің кенею коэффициентінің өте жоғары болуы

2. Физикалық және механикалық қасиеттерінің төмен болуы.(оған алынбалы протездің сыну процестерінің көп болуы жатады.

3. Пластмассаның құрылысы кетікті-тесікті болуына байланысты ауыз құысында микроорганизмдерімен және тамақ қалдықтары қалып қояды,сөйтіп ауыз құысының тазалығын төмендетеді, жаман иіс пайда болады. Шай және кофенің әсерінен өзінің түсін өзгертеді (қараяды)

4. Полимеризация реакциясынан кейін пластмассаның көлемінің кішірейуінің коэффициентінің жоғары болуы 2 проц.

При частичной потере зубов возможны следующие клинические варианты определения центральной окклюзии:

• Зубы-антагонисты сохранились в трех функционально ориентированных группах зубов: в области передних и жевательных зубов с правой и левой сторон. Высота нижнего отдела лица фиксирована естественными зубами. Центральную окклюзию устанавливают на основе максимального количества окклюзионных контактов, не прибегая к изготовлению восковых окклюзионных валиков. Этим методом определения центральной окклюзии следует пользоваться при включенных дефектах, образовавшихся при потере 2 зубов в боковом отделе или 4 - в переднем отделе.

• Зубы-антагонисты имеются, но они расположены только в двух функционально ориентированных группах (переднем и боковом отделах или только в боковых отделах справа или слева). В данном случае сопоставить модели в положении центральной окклюзии можно только с помощью окклюзионных восковых валиков. Определение центральной окклюзии заключается в припасовке окклюзионного валика нижней челюсти к верхней челюсти и фиксации мезиодистального соотношения челюстей или в припасовке одного из окклюзионных валиков к зубам противоположной челюсти при сохранении смыкания зубов-антагонистов.

• Зубы в полости рта имеются, но нет ни одной пары зубов-антагонистов (окклюзии зубов не наблюдается). В этом случае речь идет о центральном соотношении челюстей. Она складывается из нескольких этапов:

- формирования протетической плоскости;

- определения высоты нижнего отдела лица;

- фиксации мезиодистального соотношения челюстей.

Для фиксации центрального соотношения челюстей во 2-м и 3-м случаях необходимо изготовление восковых (лучше пластмассовых) базисов с окклюзионными восковыми валиками.

Существуют следующие методы установления нижней челюсти в положение центральной окклюзии:

• Функциональный метод- для установления нижней челюсти в положение центральной окклюзии голову пациента запрокидывают несколько назад. Шейные мышцы при этом слегка напрягаются, препятствуя выдвижению нижней челюсти вперед. Затем указательные пальцы кладут на окклюзионную поверхность нижних зубов или восковой валик в области моляров так, чтобы они одновременно касались углов рта, слегка оттесняя их в стороны. После этого просят пациента поднять кончик языка, коснуться им задних отделов твердого нёба и одновременно сделать глотательное движение. Этот прием почти всегда устраняет рефлекторное выдвижение нижней челюсти вперед. Когда пациент закрывает рот и прикусные валики или окклюзионные поверхности зубов начинают сближаться, указательные пальцы, лежащие на них, выводят таким образом, чтобы они все время не прерывали связи с углами рта, раздвигая их. Закрывание рта с использованием описанных приемов следует повторить несколько раз, пока не станет ясно, что имеет место правильное смыкание зубных рядов.

• Инструментальный метод предусматривает использование устройства, записывающего движения нижней челюсти в горизонтальной плоскости. Положение центральной окклюзии соответствует вершине "готического угла", образующегося при записи латеротрузионных и протрузионных движений нижней челюсти. При частичном отсутствии зубов этот метод применяется редко, только в трудных случаях клинической практики. При этом проводят насильственное смещение нижней челюсти давлением руки врача на подбородок пациента для совпадения.

При значительном отсутствии зубов, а главное - при отсутствии пар антагонистов формирование окклюзионной поверхности осуществляется с помощью аппарата Ларина или двух специальных линеек. Окклюзионная поверхность должна проходить во фронтальной плоскости параллельно зрачковой линии, в боковых отделах - параллельно носоушной линии. По высоте плоскость окклюзионного воскового валика должна соответствовать линии смыкания губ. После определения высоты нижнего отдела лица припасовывают нижний восковой валик к верхнему. Валики должны плотно смыкаться в переднезаднем и трансверзальном направлениях, а их щечные поверхности должны быть в одной плоскости. При закрывании рта восковые валики одновременно соприкасаются в передних и боковых отделах, а восковые базисы плотно прилегают к поверхности слизистой оболочки. Все исправления проводят только на валике той челюсти, где сохранилось наименьшее число зубов (добавляют воск или снимают его излишки с помощью разогретого шпателя).