Имараттардың құрылыс конструкцияларының өртке төзімділігі.

Өрт қауіпсіздігі негіздері.

Жану дегеніміз көп мөлшерде жылу шығуы мен жарық сәуле бөлінуі қоса жүретін күрделі физикалы-химиялық процесс. Жану процесінін пайда болуы және дамуы үшін үш факторлдын бар болуы қажет: жанғыш зат, тотықтырғыш (ауаның оттегісі) және тұтану көзі. Мұнымен қатар жанғыш зат пен тотықтырғыш бірімен бірі белгілі сандық ара қатыста болу керек және жанғыш заттын температурамын көтеру үшін тұтану көзінің қажетті жылу энергиясы болуға тиіс.

Жанғыш деп оттегімен қосылатын заттарды айтады. Бірақ кейбір заттардың жануы оттегімен ғана емес басқа газдармен де қосылу арқылы болады, мәселен, хлормен, күкіртпен, броммен т.б. Жанғыш заттар қатты, сұйық, газ (бу) күнінде болады. Әдетте жану процесі заттын газ (бу) күйінде жүреді. Сондықтан қатты және сұйық заттар жану барысында физикалы-химиялық реакция арқылы жанғыш газдарға (буларға) айналып, жану процесінің үздіксіз жүруін қамтамасыз етеді.

Жанғыш заттардың көпшілігі ауада оттегінің концентрациясы 12-14% жоғары болса ғана жанады, ал кейбір заттар одан төмен концентрацияда да жануы мүмкін. Жану процесі басталу үшін тұтану көзінін жылу энергиясы жанғыш затты тұтану температурасына дейін қыздыра алатындай мөлшерде болу керек. Тұтану көздеріне жалын, ашық от, ұшқын, қызған дене, химиялық реакцияның жылуы, сәуле энергиясы, найзағай тағы басқалары жатады.

От алу температурасы жанғыш заттардын өрт қауіптілігі жөнінде негізгі көрсеткіш болып есептеледі. Осыған сәйкес барлық жанатын сұйық заттар өрт қауіптілігіне қарай екі топқа бөлінеді: тез тұтанғыш сұйықтар (от алу температурасы Т₀≤61⁰С) және жанғыш сұйықтар (от алу температурасы Т₀>61⁰С).

Жану денгеніміз тұтандыру көзінің әсерінен туатын жану процесі, тұтану деп жалын пайда болатын жану процесі атайды. Тұтану температурасы – тұтанғаннан кейін жанғыш заттын тұрақты жануна қажетті жанатын газ бен будын шығу жылдамдығын қамтамасыз ететін сол заттың температурасы болады. Бұл температура тұтандыру көзін аулақтағаннан кейін жану процесі тоқталмай әрі қарай жалғаса беретін заттын ең төмен температурасына тен. Сонымен зат тұрақты жану үшін оның булану жылдамдығы будың жану жалдамдығынан артық ьолатындай температурасы болу керек. Тұтану температурасы от алу температурасынан біршама градусқа жоғары болады.

Өздігінен жану деп жанғыш заттардың сыртқы тұтандыру көзісіз ақ пайда болатын жану процесін атайды, өздігімен жану процесі заттардың химиялық, микробиологиялық және жылулық факторлардың әсерінен өзінен-өзі қызуының салдарынан туады. Химиялық өздігінен жану процесін заттардың өзара әрекеттестігінен шығатын жылудын әсерінен болады. Микробиологиялық өздігінен жану процесі микроорганизмдердін тіршілік әрекетінен туады. Жылулық өздігінен жану процесі заттын жасырын не сыртқы қыздыру көзінін әсерінен пайда болады.

Өздігінен тұтану деп жалын пайда болатын өзінен-өзі жану процесін айтады. Заттын тұтануына дейін өзінен-өзі қызып, жалынды жану процесін туғызатын ең төмен температурасын өздігінен тұтану температурасы деп атайды.

Жарылу деп орасан зор жылу және газ заттарын шығарып, қирату күшін туғызатын өте тез жану процесін айтады. Жанғыш заттар газ, бу, шаң түрлерінде болады. Бұл заттар ауада олардың тек белгілі концентрациясы болғанда ғана жарылады. Сонымен әр жарылғыш заттың төменгі және жоғарғы концентрациялық тұтану (жарылғыштық) шегі белгіленген.

Құрылыс метериалдары мен конструкцияларының тұтануға қарсы тезімділігі және жану процессінін тоқталуы жөнінде өдәуір айырмашылықтары болады. Материалдардың бұл қасиеттері олардың жанғыштығын, яғни өрт туғызу қауіптілігін сипаттайды.

Сонымен материалдар мен конструкциялардын жанғыштығы деп олардың от және жоғары температураға төзімділік (қарсылық) көрсету қабылеттілігін айтады. Барлық құрылыс материалдары мен конструкциялары жанғыштық дәрежесі бойынша үш топқа бөлінеді: жаңбайтын, баяу жанатын және жанатын.

1. Жаңбайтын материалдар от не жоғары температураның әсерінен тұтанбайды,

бықсымайды, көмірленіп күймейді. Оларға жататындар: барлық табиғи және жасанды органикалық емес материалдар, құрамында органикалық масса 8% дейін гипс және гипс талшықты плиталар, құрамында синтетикалық, битумдық не крахмалдық біріктіргіш зат 6% дейін минерал талшықты плиталар, құрылыс металлдар. Жанбайтын материалдан жасалған конструкцилар жанбайтын деп аталады.

2.Баяу жанатын материалдар от не жоғары температураның әсерінен әрең дегенде тұтанып, бықсып, көмірленіп тек от көзі бар болғанда ғана жанады, ал егер оны алып тастаса, жану тоқталады. Бұларға құрамында жанбайтын және жанатын бөліктері бар материалдар жатады, мәселен, құрамында органикалық толтырғыш массасы 8% артық асфальтобетон, гипс және бетон материалдары, битум біріктіргіш массасы 7-15% минералды плиталар, цемент фибролиті, антипирен сіндірілген ағаш, кейбір полимерлік материадар, балшық-сабан материалдары т.б.

Баяу жанатын және жанбайтын заттармен өнделген жанатын метериалдардан жасалған клнструкциялар баяу жанатын деп аталады.

Жанатын материалдар от не жоғары температуранын әсерінен тұтанып немесе бықсып, ал от көзін алғаннан кейінде әрі қарай жана береді. Бұларға барлық органикалық материалдар жатады: ағаш, киіз, резенке, қағаз, картон т.б.

От пен жоғары температурадан қорғалмаған жанғыш материалдан жасалған конструкциялар жанатын деп аталады.

Құрылыс материалдары мен конструкцияларының жанғыштық дәрежесі үйлердің отқа төзімділік дәрежесін аңықтауда есепке алынады.

Өрт сөндіру материалдары. Өрт сөндіру үшін қолданылатын материалдарды от сөндіргіш заттар деп атайды.