Образование вопросов в глагольных предложениях. 3 страница

Темс хулдҗ авх, мах идх, цә чанҗ өгх, таасч идх, хот кеҗ өгх, тосар тослх, үсәр үслх, ухрар идх, шүүс уух, зер-земш хулдх, кафед орх, хот сурх.

IX. Вставьте вместо точек глаголы прошедшего времени: хулдҗ авла, чанҗ өгв, көдлләв, амслав, хулдҗ авув, күрв, уула, орв, идҗ, авч ирв, кеҗ өгүв.

1. Би хот-хоолын делгүрт одҗ, өдмг, мах, үс…. 2. Өцклдүр ээҗм маднд хөөнә дотр …. 3. Одахн ахм күүнә hазрт нохан мах …. 4. Мана худ күүкн мана тал гиичд ирәд, дала сенр хот …. 5. Мана аав дала үкрән хулдад, хот-хоолын делгүр …. 6. Би цаhан тоснас ээҗдән шар тос …. 7. Өрүн мана делгүрт шин үснә-зүүтә хот дала …. 8. Сән өдрин өмн хөөнә махн хойр зун тәвн арслң …. 9. Би үр көвүтәhән тавн җилдән Хазн балhсна ик делгүрт …. 10. Мини орс үр көвүн мана тал ирҗ, хальмгин хот таасч …. 11. Нег дәкҗ эн күүнә герт орҗ, цә ….

X. Переведите глаголы в скобках, употребив их в соответствующих временных формах.

1. Өрүн болhн бидн ээҗ-аавтаhан халун хальмг цә (пить). 2. Темснә ноhамлд өрм эс гиҗ урhмлын тос (наливать). 3. Хальмг улсин ик зунь хөөнә мах таасч (есть). 4. Китд hазрт би олн-зүсн хот (отведывать). 5. Мини аав хөөнә халун шөл агч ааhар (пить). 6. Хальмг улс дөрвн зүсн малас арс, мах, үс (брать). 7. Селәнә нег өвгн хот уух ааhиг агч модар (изготавливать). 8. Одахн мана хошт дөрвн зун хөн (котиться), тавн үкр (телиться) гиҗ, наhц эгчм келв. 9. Мана герин hаза дөрвн кедмнә болн альмна модн (расти). 10. Ирх гиичин хотынь (приготовить) гиҗ, экм нанд келв.

XI. Раскройте скобки, переведите словосочет., употребив безлично-притяжат. частицы.

1. Би (со своими родителями) китд хотд дуртав. 2. Өрүнд көдлмшин өмн би эрк биш үстә (свой чай) уунав. 3. Эндр би (своим бабушке и дедушке) сенр хот кех санатав. 4. Хот-хоолын делгүрт би даңгин (со своими знакомыми) харhнав. 5. Җил болhн бидн эврә (своего дерева) зер-земш иднәвидн. 6. Би энҗл (свои фрукты и овощи) селәнә улстан хулдлав. 7. Одахн күүкм (со своим мужем) Элстәс гиичд ирлә. 8. Авhм (своему сыну) ик сурhуль өгв, ода тернь нертә тосхач болҗ одв. 9. Өдр болhн аавм хашад орҗ, (своему скоту) хот өгнә. 10. Җирhл хальмг хотын туск (свою книгу) нанд өгв.

XII. Просклоняйте существ. с безлично-притяжат. частицами. Составьте предложения.

Көвүн, альмн, күүкн, кедмн, аав, хаша, өдмг, темән, цә, залу, шөлн, нилх, така, девл, үсн, ноха, махн, hаха, зер-земш, хайг, темсн, гер, боднцг, балhсн, уульнц, хаяр, ааh, козлдур, богц, багш, дегтр, эмч, ширә, нүдн, сахл, ноhамл, нурhн, hосн, тосн, ач, усн, бергн, чигән, наhцх, ээҗ, эк, хот.

XIII. Составьте предложения их данных слов.

1. Кезәнә, моднд, өөрк, селәнә, ки, мана, теңгрин, дала, урhла. 2. Хот, болhн, бичкм, мини, өрүн, миисм, сурна, мәәлҗ. 3. Хөөнә, арслң, махн, зун, күрв, hурвн. 4. Теңгрин ки, мана, өөрк, альм, хулдна, делгүрт, кедм, боднцг. 5. Мини, дала, ахм, Москваhас, нанд, хот, ирв, әмтәхн, авч. 6. Әмтәхн, сән, экм, маднд, кеҗ, даңгин, өгнә, хот. 7. Балhснд, Җирhл, багшин, одв, Шарту, йовҗ, сурhульдан. 8. Хө, эцкм, күүнәс, авла, дала, хулдҗ. 9. Бидн, билгтә, эндр, нег, таньлдувидн, зурачла, баахн. 10. Санҗин, маңhдур, тал, ирх, келнә, олн, гиҗ, гиич. 11. Таньлдх, тана, Байр, худ, келв, кергтә, эмгнлә, гиҗ.

XIV. Прочитайте, переведите и выучите диалог.

- Мендвт.

- Мендвт.

- Халун хотас юн бәәнә?

- Махн-шөлтәhән бәәнә. Шөлнь йир сән.

- Нә, би авнав.

- Ноhамл авнт?

- Авнав. Теңгрин киитә ноhамл бәәнү? Нег дәкҗ би энд эн ноhамл идләв.

- Бәәнә. Ода авч ирнәв.

- Дәкәд би халун хальмг цә уунав.

- Нә, сән.

XV. Переведите и перескажите текст.

Зун болhн би ээҗ-аавдан бәәнәв. Ээҗ-аавин хашад олн мал бәәнә. Баахн цагас авн эдн малын ард йовна. Эдн тавн зун хөөтә, йирн тавн үкртә, хойр мөртә, нег темәтә. Эднд герин шовун бас олн бәәнә. Ээҗм үсәр өрм, тос кенә. Би халун цагт киитн чигә уунав. Ээҗ-аавм хойр долан хонгт нег дәкҗ делгүр орҗ, хот-хоолан авна. Маднд темс болн зер-земш авч ирнә. Би альмнд болн кедмнд йир дуртав.

XVI. Выучите диалог. Перескажите содержание диалога от третьего лица.

Харцх: Бадм, үдин хот уух цаг болв.

Бадм: Би хотан гертәсн авч ирүв.

Харцх: Би бас хот авув.

Бадм: Кафед үдин цагт әмтн олн болна.

Харцх: Чи ямаран хот авч ирвч?

Бадм: Тоста өдмг, мах болн темс.

Харцх: Би шовуна мах, хаяр, үстә цә.

Бадм: Йир сән. Бидн дала хотта бәәҗвидн.

XVIII. Восстановите диалог, расположив предложения в правильной последовательности. Выучите диалог.

- Дәкәд би темснәс болн зер-земшәс авх санатав. Хаяр кедү күрнә?

- Уга. Дала үнтә биш. Үснә үннь hучн арслң, өрм – хөрн тавн арслң. Ю авнат?

- Мендвт. Махна үннь ямарамб?

- Бәәнә. Делгүртмдн одахн орла.

- Нә, би хөөнә мах авнав. Тана делгүрт үснә зүүтә хот үнтәй?

- Хаяр йир кимд, хөрн арслң күрнә.

- Би үс болн тос авнав. Киитн чигән бәәнү?

- Хамгин үнтәнь хөөнә – зун тәвн арслң күрнә. Үкрә – зун хөрн, hахан – зун hучн, мөрнә – зун арвн тавн арслң.

- Нә сән, би авнав.

XIX. Переведите словосочетания и составьте с ними предложения.

Грушевый сок, домашняя птица, вкусная пища, горячий черный чай, обед вместе с семьей, мясо птицы, молочная пища, дешевые продукты, сто двадцать пять рублей, сварить мясо, приготовить салат, сварить вместе с картофелем, очень нравится, заправить молоком, добавить масло, жидкий бульон.

XX. Переведите предложения на калмыцкий язык.

1. Моя мама умеет готовить различные овощные и фруктовые салаты. 2. Сегодня мы с подругой купили хорошую баранину за двести рублей. 3. Мой сын много лет работал в городском кафе. 4. Недавно мы переехали в дом, находящийся возле двухэтажного продуктового магазина. 5. Байрта сегодня купила своей дочери много фруктов. 6. Однажды я приходила в этот магазин за покупками. 7. Приготовив обед, бабушка стала ждать своего внука. 8. Сегодня я купила хорошую говядину по сто пятьдесят рублей. 9. После обеда я с другом зашел в гости к своему дяде. 10. Сегодня мы очень рано позавтракали. 11. Мерген постоянно привозит продукты своим родителям.

XXI. Переведите. Ответьте на данные вопросы.

Можно у вас спросить? Сколько стоит это масло?

Дорогая баранина? Хорошая говядина?

Свинина у вас есть? Это дешевые фрукты?

Говядина дешевле свинины? Цена яблок и груш одинаковая?

Сколько стоит сметана? Сметана жидкая или густая?

Откуда привезли этот картофель?

Какой хороший хлеб!

Какие крупные яблоки!

Какие дешевые продукты!

Кто продает этот картофель?

Вы продаете фрукты?

Сколько рублей я должна?

Как много фруктов!

Новые слова

1. өдмг	[öd’mÙk]	(сущ.)	хлеб
2. олн-зүсн	[olÙn-z’üs’Ùn]	(прил.)	разный
3. әмтәхн	[æm’t’æ:x’Ùn]	(прил.)	вкусный; сладкий
4. зү	[z’ü]	(сущ.)	разновидность
5. өрм	[ör’Ùm]	(сущ.)	сметана
6. тосн	[tosÙn]	(сущ.)	масло
7. чигән	[čig’æn]	(сущ.)	кумыс
8. үнтә	[ün’t’æ]	(прил.)	дорогой
9. үн	[ün’Ù]	(сущ.)	цена
10. өөрк	[ö:r’kÙ]	(посл.)	ближний; находящийся рядом, около
11. кимд	[k’imdÙ]	(прил.)	дешевый
12. арслң	[arslÙŋ]	(сущ.)	рубль
13. күрх	[k’ür’xÙ]	(глаг.)	достигать; доходить, доезжать
14. хулд	[xuldÙ]	(сущ.)	покупка
15. кех	[k’ex’Ù]	(глаг.)	готовить; делать что-либо; наливать
16. әмтн	[æm’tÙn]	(сущ.)	люди
17. дәкҗ	[d’æk’žÙ]	(нареч.)	снова, вновь, опять
18. нааран	[na:ran]	(нареч.; посл.)	сюда, поближе; в эту сторону; с тех пор, после того как
19. шөлн	[š’öl’Ùn]	(сущ.)	бульон
20. шимтә	[š’imt’æ]	(прил.)	сочный
21. чанх	[čanxÙ]	(глаг.)	варить
22. урhмл	[urγmÙl]	(сущ.)	растение
23. сенр	[s’en’Ùr]	(прил.)	интересный; необычный
24. ноhамл	[noγa:mÙl]	(сущ.)	салат
25. амсх	[amsxÙ]	(глаг.)	пробовать, отведывать
26. темсн	[t’em’sÙn]	(сущ.)	овощи
27. боднцг	[bodÙncÙk]	(сущ.)	картофель
28. хаяр	[xajar]	(сущ.)	огурцы
29. теңгрин ки	[t’eŋgr’in k’i]	(сущ.)	грибы
30. таасх	[ta:sxÙ]	(глаг.)	нравиться
31. дәкәд	[d’æk’æt]	(союз)	еще; опять, снова
32. зер-земш	[z’er-z’em’Ùš]	(сущ.)	фрукты
33. шүүсн	[š’ü:s’Ùn]	(сущ.)	сок
34. киитн	[k’i:tÙn]	(сущ.)	холод; холодный
35. кедмн	[k’ed’mÙn]	(сущ.)	груша
36. альмн	[al’mÙn]	(сущ.)	яблоко
37. үслх	[üs’Ùl’xÙ]	(глаг.)	забеливать (заправлять) молоком
38. тослх	[tosÙlxÙ]	(глаг.)	класть масло в чай; мазать маслом
39. шиңгн	[š’iŋgÙn]	(прил.)	жидкий
40. ухр	[uxÙr]	(сущ.)	ложка
41. өткн	[öt’kÙn]	(прил.)	густой
42. серә	[s’er’æ]	(сущ.)	вилка
43. идх	[itxÙ]	(глаг.)	есть
44. гиҗ	[g’ižÙ]	(союз)	что, чтобы
45. чадх	[čatxÙ]	(глаг.)	мочь, уметь
46. давсн	[dafsÙn]	(сущ.)	соль
47. шикр	[š’ikÙr]	(сущ.)	сахар

хулдҗ авх – покупать

ик зунь – большинство

нег дәкҗ – однажды

цаhан тосн – сливочное масло

шар тосн – топленое масло

сән өдр – праздничный, выходной день

УРОК 9

Намр

Ноhала: Эндр сәәхн дулан өдр. Нарна күчн баh. Киитн чигн уга.

Герл: Ээ, тиим. Намрин түрүн сарнь иим дулан болна.

Ноhала: Эмгдин ээвр гидг цаг. Эн цагла эмгд hаза нарна ээврт бийән дулалҗ

сууна.

Герл: Һазр шар, улан модна хамтхасар кеерв.

Ноhала: Йир сәәхн цаг. Нертә орс шүлгч Пушкин эн цагт дурта бәәҗ. Намрин

тускар эн олн шүлгүд бичҗ.

Герл: Мана хальмг шүлгчнрин сәәхн шүлгүд бас олн бәәнә.

Ноhала: Дулан нарн, үүлн уга көк теңгр, номhн салькн, көк тег! Яhсн сәәхн

цагв! Яhсн чилгр өдрв!

Герл: Шүлг эврән күүнә уханд орна.

Ноhала: Хәлә, деер теңгрт шовуд өмнүзгүр нисч йовна.

Герл: Дулан hазран санҗ йовна.

Ноhала: Эн модн деер аралҗна гөлм бәәнә.

Герл: Деер бас гөлм нисч йовна.

Ноhала: Эмгдин ээвр намрин сәәхн цаг.

***

Тәрәчнр тәрәнә урhцан хурав. Удл уга серүн намр ирх. Нарна күчн хәрх. Аhар киитрх. Ар үзгәс шүрүн салькн үләх. Модна хамтхасд hазрт унх. Хар үүлн теңгр бүркх. Хур орҗ, бальчг hарх.

Теегин аң нүкндән орх. Зерлг нуhсд болн hалуд бас дулан hазрт нисч одх. Мал дулан хашастанорх.

Әмтн даарч, дулан хувцан өмсх, хот-хоолан белдх. Күүкднь гертән сууҗ, дегтрән умшх, телевизор хәләх, компьютерәр наадх.

***

Намрт сурhульчнрин сурhуль эклнә. Өдр болhн эдн сурhульдан одна. Теднә багшнь билгтә күн. Эн күүкд күн бичкн күүкдт йир дурта. Эн көдлмштән багш hучн җилдән көдлҗ бәәнә. Эндр күүкд хальмг бичәчин дегтр умшҗ бәәнә. Эрнҗәнә Константин нертә хальмг бичәч. Энүнә дегтрмүд йир сән. Күүкд сән хальмг келтә. Эдн хальмг келндән дурта.

Грамматика

1. Значение множественности в именах существительных передается при помощи специальных суффиксов множественного числа (-д, -муд/-мүд, -уд/-үд, -чуд/-чүд, -нр, -с).

Существительные 1-го типа склонения принимают суффикс -д. При этом неустойчивый согласный -н выпадает.

Например: көвүн – көвүд(мальчик – мальчики); хөн – хөд (овца – овцы), темән – темәд (верблюд – верблюды); мөрн – мөрд (лошадь – лошади); балhсн – балhсд (город – города).

Существительные 2-го типа склонения, основа которых заканчивается на согласный или неясный гласный, принимают суффикс -муд/-мүд.

Например: үкр – үкрмүд (корова – коровы); туhл – туhлмуд (теленок – телята); девл – девлмүд (шуба – шубы), толь – тольмуд (словарь – словари), сар – сармуд (месяц – месяцы).

Существительные 2-го типа склонения, основа которых заканчивается на согласный -г, -ң принимают суффикс -уд/-үд.

Например: киилг – киилгүд (рубашка – рубашки); аң – аңгуд (зверь – звери).

Существительные 2-го типа склонения, имеющие значения родства, профессиональной деятельности, принимают суффикс -нр.

Например: ээҗ – ээҗнр (бабушка – бабушки); ах – ахнр (брат – братья); бичәч – бичәчнр (писатель – писатели); тәмрч – тәмрчнр (спортсмен – спортсмены).

Существительные, образованные от прилагательных, принимают суффикс -чуд/-чүд.

Например: баh – баhчуд (молодой – молодежь); ик – икчүд (старший – старшие).

Существительные 3-го типа склонения, а также существительные 2-го типа склонения со стечением согласных в конце слова во множественном числе принимают суффикс -с.

Например: така – такас (курица – курицы), hаха – hахас (свинья – свиньи); терз – терзс (окно – окна); күрн – күрнс (хорек – хорьки).

2. Суффикс множественного числа пишется перед падежными окончаниями.

Например: көвүд+ин (мальчиков), көвүд+т (мальчикам), көвүд+иг (мальчиков).

3. Направительный падеж отвечает на вопрос кенүр (к кому)? юунур (к чему)? и передает значения направленности действия.

Например: Киитн намрин цагт шовуд өмн үзгүр нисч одна (Холодной осенью птицы улетают в теплые края).

Мини ах багшур одв (Мой брат пошел к учителю).

Упражнения

I. Замените существительные во множественном числе предложенными примерами.

1. Селәнә тәрәчнрин ик зунь баhчуд.

эмчнрин, тосхачнрин, тәмрчнрин, зарhчнрин, шүлгчнрин, зурачнрин

2. Сурhульчнр сурhульдан шин дегтрмүд белднә.

цаасд, үзгүд, харндас, девтрмүд

3. Мана балhсна оютнр нег сарар тәрәнә көдлмшт одв.	багшнр, сурhульчнр тосхачнр, эмчнр,
4. Намрт селәнә әмтн үкрмүдтән хот белднә.	такастан, хөөдтән, hахастан

II. Замените существительные в направительном падеже предложенными примерами.

1. Асхн кеерәс үкрмүд мөөрч, хашаhурн күрч ирв.	хошурн, герүрн, селәнүрн
2. Герл Эрнҗән хойр Багшин Өдрлә ээҗүрн гиичд одв.	аавурн, наhц эгчүрн, багшурн
3. Кеемә көдлмшин хөөн эмчүр орв.	үр күүкнүр, делгүрүр, кафеhүр

III. Поставьте слова во множественном числе и составьте с ними предложения.

Гер, хамтхасн, шүлг, шүлгч, аң, нүкн, аав, хаша, хош, эмч, киилг, дегтр, үзг, богц, нуhсн, ширә, хөн, девл, hаха, така, альчур, мөрн, күлт, зурач, харнда, унhн, күүкн, терз, эгч, сандл, ботхн, авh, модн, махла, hаhа, шовун, hалун, туула, ноха, темән, көвүн, дү, эк, эцк.

IV. Раскройте и переведите слова в скобках, поставив их в соответствующем падеже. Объясните правописание суффиксов множественного числа.

1. Намрин цагт шар улан (листья) hазр бүркнә. 2. Эн (дни) киитн болх, хур орх, шүрүн салькн үләх гиҗ, телевизорар келв. 3. Намрт селәнә (животноводы) малдан хотынь белднә. 4. (Поэты) сәәхн дулан намрин тускар (стихи) даңгин бичнә. 5. Җил болhн ик сурhулин (студенты) тәрәчнрлә хамдан намрин көдлмш кенә. 6. Герин hаза нарна ээврт (дети) наадҗ сууна. 7. Киитн цагла дулан гертән сууҗ, (младшие братья) нааднав. 8. (Дети) дурта багш көдлмшән сәәнәр кенә. 9. Би өдр болhн (друзья) Интернетәр бичг күләнәв. 10. Энҗл мана теегт (волки) дала болҗ одҗ. 11. Энҗл мана селәнә (хлеборобы) тәрәнә ик урhц хураҗ авв.

V. Просклоняйте слова во множественном числе.

Шовуд, эгчнр, такас, хөд, терзс, гермүд, бичәчнр, зеенр, залус, гөрәсд, дегтрмүд, шүлгүд, шүлгчнр, үүрмүд, уульнцс, сурhульчнр, цегдгүд, киилгүд, бичгүд, товчс, үрд, наhцнр, нохас, hалуд, темәд.

VI. Поставьте вместо точек существительные во множественном числе: күүкд, үүрмүд, нохас, шүлгүд, такастан, орсмуд, аңгуд, шүлгчнр, нуhсд, гермүд.

1. Нарта дулан өдрлә бичкн … герин hаза наадна. 2. Багш сурhульчнртан Эрнҗәнә Константинә … умшла. 3. Намрт зерлг … өмн үзг хәләҗ нисч одна. 4. Асхндан сурhулин хөөн нәәмн часла нан тал мини … ирх. 5. Сарпа селәнд дала сәәхн чолун … бәәнә. 6. Нертә хальмг … мана сурhульд ирҗ, намрин туск шүлгүдән умшв. 7. Намрар теегин … дулан нүкндән орна. 8. Эн уульнцин … даңгин күн тал хуцна. 9. Ноhала эмгн өдр болhн цаглань … хотынь өгнә. 10. Өвдг селәнә … сәәхн хальмг келтә.

VII. Образуйте словосочетания из приведенных слов и составьте с ними предложения.

нарта модна шүрүн көк хар шар өндр өргн теегин намрин

хур салькн тег үүлн теңгр hазр хамтхасн аң өдр нарн

VIII. Поставьте слова в направительном падеже простого и безлично-притяжательного склонений.

1. Намрин түрүн цагт шовуд дулан hазр… ниснә. 2. Би түрүн багш… даңгин орҗ, мендинь сурнав. 3. Эн намр мана сурhулин багшнр Шинҗән… йовҗ одв. 4. Киитн намрин салькн ар үзгәс өмн үзг… үләнә. 5. Сурhулин хөөн сурhульчнр багштаhан хамдан гер… хәрв. 6. Мис хот сурҗ, күүкн… хәләҗ мәәлв. 7. Маңhдур бидн үүрмүдтәhән эмч… йовх санатавидн. 8. Санл дү күүкн… одҗ, үдин хотан уув. 9. Маңhдур Герл Ноhала хойр эк-эцктәhән Элст… йовх. 10. Санл оютн гер… бичг бичҗ, дегтрин мөңг сурв. 11. Би даңгин наhц аав-ээҗ… йовҗ, теднә мал хәләнәв.

IX. Составьте предложения из данных словосочетаний.

Эгчүрн ирх, ар үзгүр йовх, күүкнүрн күрч ирх, hаhаhур одх, хол hазрур одх, герүрн йовх, селәнүр одх, эмгнүр орх.

X. Поставьте вместо точек падежные окончания.

1. Москва… сурhулин түрүн сардан эк-эцкән икәр санув. 2. Мини бичкн дү көвүн гер… hаза бальчг… унв. 3. Намр… дулан цагла аралҗн… гөлм аhар… ниснә. 4. Мини дү көвүн асхн болhн компьютер… наадҗ сууна. 5. Нимгн хувц… Манҗ hаза киитн салькн… даарч йовна. 6. Ар үзг… салькн өмн үзг… салькн… киитн. 7. Тер делгүр… хальмг бичәчнр… дегтрмүд хулдҗ авч болх. 8. Хур… хөөн нарн… күчнь ик. 9. Өрүн нәәмн часла балhсн… улс көдлмшән эклнә. 10. Намрин серүн… әмтн даарч, дулан хувц өмснә. 11. Балhсн… хол биш, тег…, мана наhцх… хөн… хош бәәнә. 12. Мини үр көвүн хойр бичкн дүүдән балhсн… шин компьютер авч ирв. 13. Намрин цаг… әмтн дала зер-земш… урhц авна.

XI. Составьте предложения из данных слов.

1. Намрт, оютнр, сурhульдан, одна, болн, сурhульчнр. 2. Хальмг, умшна, сурhульчнр, нертә, дегтрмүд, бичәчнрин. 3. Мана, ээҗин, шовуд, бәәнә, хашад, үкрмүд, герин, хөд. 4. Цагт, намрин, теегин, дулан, дулална, орҗ, бийән, аңгуд, нүкндән. 5. Хар, намрин, ирҗ, ар, үүлн, теңгриг, үзгәс, көк, бүркв. 6. Түрүн, намрин, йир, өргн, цагтнь, болна, хальмг, мана, тег, көк. 7. Тускар, нертә, намрин, хальмг, Дорҗин Басң, шүлгч, бичҗ, олн, шүлгүд. 8. Одахн, таньл, ирҗ, көвүдлә, эврә, харhув, селәндән. 9. Намрт, хамтхасар, олн-зүсн, кеернә, модд. 10. Намрин, уга, күчн, болна, нарн. 11. Найта, мана, мөрән, аав, йовна, хар, унҗ, хошт.

XII. Распространите предложения, используя изученную лексику.

Намрин түрүн сар. Эмгдин ээвр. Көк тег. Хол биш усн бәәнә. Шар нарн дулална. Номhн салькн үләнә. Аав хошт көдлнә. Аавд мал дала. Бичкн ботхнд дуртав. Би түүнлә нааднав. Холд мал йовна. Күүкд кеер наадна. Көгшн улс сууна. Мини дурта цаг.

XIII. Прочитайте и переведите на русский язык. Составьте вопросы к тексту.

Һаха сар – намрин түрүн сар. Һаха сарин негнд сурhульчнр сурhульдан одна. Эн өдр – күүкдин ик байрта өдр. Эн өдрлә бичкн көвүд-күүкд цаhан киилгән өмсч, богцан авч, сурhульд одна. Багшнь теднлә таньлдна. Нер-усинь сурна. Эн өдрәс авн эдн сурhулян сурна. Сурhулин хөөн эдн гертән ирҗ, хотан ууна, hаза hарч наадна. Намрин түрүн сар дулан цаг. Киитн чигн уга, халун чигн уга. Хур, бальчг бас уга. Эн цаг эмгдин ээвр гидг цаг.