Зат атоочтун көптүк саны
Существительные множественного числа
К существительным множественного числа в кыргызском языке задаются вопросы кимдер? – кто? эмнелер? – что? которые имеют следующие окончания:
| если слово оканчивается на гласную или «р» | -лар, -лер, -лор, -лөр |
| если слово оканчивается на звонкую согласную | -дар, -дер, -дор, -дөр |
| если слово оканчивается на глухую согласную | -тар, -тер, -тор, -төр |
19-көнүгүү. Уккула, кайталагыла жана окугула (Слушайте, повторите и прочитайте):
алма – алмалар
тоо – тоолор
терезе – терезелер
төө – төөлөр
кыз – кыздар
корооз – корооздор
мугалим – мугалимдер
көл – көлдөр
мышык – мышыктар
топ – топтор
китеп – китептер
өрдөк – өрдөктөр
20-көнүгүү. Сөздөрдү туура окугула, жаттагыла (Правильно прочитайте и выучите следующие слова):
БУЛАР КИМДЕР?
Булар кыздар Булар студенттер
Булар балдар Булар кишилер
БУЛАР ЭМНЕЛЕР?
Булар бактар Булар китептер Булар көздөр
21-көнүгүү. Жекелик сандагы зат атоочторго көптүк сандын мүчөлөрүн улагыла (К существительным единственного числа присоедините аффиксымножественного сисла):
Үлгү: окутуучу – окутуучулар
студент __________ шаар____
университет______ эл____
китеп________ калем____
алма______ сызгыч____
үй_______ үстөл____
көчө_____ окуучу____
22-көнүгүү. Берилген сөздөргө көптүк сандын мүчөлөрүн улагыла (К данным выражениям правильно присоедините аффиксы множественного числа):
үй -лер
бөлмө -тер
куш -лар
терезе -лөр
доска -тер
кыз -дар
студент -тар
байке -дер
өтүк -лер
эже -тор
ат -лер
калем -тар
23-көнүгүү. Берилген сөздөрдү көптүк санда жазгыла, эки топко бөлгүлө (Данные слова напишите вомножественном числе, разделите их на две группы):
Айдоочу, автобус, бизнесмен, дарыгер, эсепчи, калем, сыналгы, сызгыч, стол,
китеп, саат, кыз, дарак.
Кимдер? Эмнелер?
24-көнүгүү. Жекелик сандагы зат атоочторго көптүк сандын мүчөлөрүн улагыла (К существительным единственного числа присоедините аффиксы множественного числа):
Үлгү: сүрөт – сүрөттөр китеп – китептер
күйөө _________
тоо_________
бала_________
ата_________
көчө_________
суу_________
үй_________
эшик_________
парта _________
ини_________
таш_________
дүкөн _________
сот_________
кат_________
институт______
китеп_________
ырчы_________
куруучу_______
мышык_______
кыз_________
25-көнүгүү. Берилген сөздөргө көптүк сандын мүчөлөрүн туура улагыла
(К данным словам правильно присоедините аффиксы множественного числа):
адис -дар
кыз -тер
доска -лер
терезе -лар
бөлмө -тер
өрдөк -төр
окутуучу -лар
ишмер -лөр
апа -дар
күйөө -лөр
уул -лор
үй -лер
26-көнүгүү. Уккула, кайталагыла жана окугула (Слушайте, повторяйте и читайте):
– Булар студенттер
– Булар кимдер? – Булар адистер
– Булар окутуучулар
– Булар көчө
– Булар эмнелер? – Булар аудиториялар
– Булар гүлдөр
– Булар койлор
– Булар эмнелер? – Булар уйлар
– Булар тооктор
27-көнүгүү. Сүрөттөрдүн астына сөздөрдү керектүү формада койгула (Слова под картинками поставьте в нужной форме):
Нсүз тыбыштар
Согласные звуки
Согласные звуки в кыргызском языке подразделяются на две группы:
· звонкие согласные: б, в, г, д, ж, з, й, л, м, н, р, ң;
· глухие согласные:к, п, с, т, ф, х, ц, ч, ш, щ.
Так же подразделяются на следующие парные звуки:
| бп вф дт жш зс |
28-көнүгүү. Уккула, кайталагыла жана окугула (Слушайте, повторяйте и читайте):
ба – па ва – фа
да – та жа – ша
за – са бе – пе
ве – фе де – те
же – ше зе – се
29-көнүгүү. Уккула, кайталагыла жана туура окугула (Слушайте, повторяйте и правильно читайте):
бала – палоо белек – пери
вазир – фа велосипед – февраль
дарак – тарак дене – тери
30-көнүгүү. ж–ш, з–с тыбыштарды туура окугула (Правильно читайте звуки ж–ш, з–с):
жана – шамал заман – саман
желим – шерик зембил – сенби
жаан – шаан зыкым – сыгым
жаш – шаш зөөкүр – сөөк
33-көнүгүү. Сөздөрдү туура окугула жана жаттагыла (Данные слова правильно прочитайте и выучите):
са-лам салам
кан-дай кандай
жак-шы жакшы
жа-ман жаман
31-көнүгүү.Туура окугула (Правильно читайте):
га – ге ка – ке
го – гө ко – кө
гы – ги кы – ки
гу – гү ку – кү
32-көнүгүү. Жумшак жана жоон тыбыштарды белгилеп окугула (Правильно читайте мягкие и твердые звуки):
а) кал – останься кол – рука кыр – край кул – раб
кел – приходи көл – озеро кир – входить күл – смеяться
б) сага – тебе жогору – выше сагыз – жевательная резинка согуш – война
сизге – вам жүгөрү – зерно сегиз – восемь сөгүш – выговор
33-көнүгүү.к – гтыбыштарды сүрөт боюнча туура окугула (По картинкам правильно прочитайте звуки к – г):
мышык ашкабак күзгү
балык капуста отургуч
чычкан картошка дыйкан
Терс формасы
Отрицательная форма
В кыргызском языке отрицание выражается с помощью частицба(-бе, -бо,-бө), которые присоединяютсяк основе глагола повелительного наклонения.
Глагол в повелительном наклонении+-ба+личное окончание
| Если основа глагола в повелительном наклонении заканчивается на гласную или звонкую согласную. | -ба, -бо, -бе, -бө |
| Если основа глагола в повелительном наклонении заканчивается на глухие согласные. | -па, -по, -пе, -пө |
Мисалы:жаша – жашаба
кел – келбе
кет – кетпе
жаз – жазба
сүрт – сүртпө
| Глагол в повелительном наклонении | Глагол в повелительном наклонении + отрицательная частица «ба» ( «па» ) |
| бар | барба |
| айт | айтпа |
| кел | келбе |
| кир | кирбе |
При этом еще всегда учитывается закон сингармонизма.
Мисалы:ур – урба
тур – турбаи т. д.
34-көнүгүү. Төмөнкү сүйлөмдөгүбуйрук ыңгайдагы этиштерди терс түрүндө жазгыла (В данных предложениях глаголы в повелительном наклонении напишите в отрицательной форме):
Үлгү: Мектепке бар (иди) – Мектепке барба
Аудиториядан чык (выйди) – Аудиториядан чыкпа
Китепти ал (возьми книгу) – Китепти ал________________
Реферат бер (дай реферат) – Реферат бер_______________
Окутуучуга айт (скажи преподавателю) – Окутуучуга айт_____________
Сабактан кет (уходи с урока) – Сабактан кет_______________
Сүйлөм жаз (напиши предложение) – Сүйлөм жаз________________
Сыналгы көр (смотри телевизор) – Сыналгы көр_______________
Тексти оку (читай текст) – Текстти оку_________________
Көп иште (много работай) – Көп иште__________________