Жашылча-жемиштер – овощи-фрукты

сабиз – морковь

кызылча – свекла

бадыраң – огурец

картөшкө – картошка

пияз – лук

көк пияз – зелёный лук

ашкабак – тыква

калемпир – перец

дарбыз – арбуз

коон – дыня

жүгөрү – кукуруза

аш-көк – зелень

сарымсак – чеснок

буурчак – горох

кулпунай – клубника

шалгам – редис

козукарын – гриб

мөмө жемиштер – фрукты, плоды

алма – яблоко

алмурут – груша

алча – вишня

жүзүм – виноград

анар – гранат

өрүк – урюк, абрикос

шабдалы – персик

кара өрүк – слива

жаңгак – орех

карагат – смородина

бүлдүркөн – земляника

жеп көр – пробовать

тартып бер – взвесить

келип тур – приходить, заходить

тандап бер – выбрать, выбирать

таттуу экен – вкусно

канча аласыз? – сколько возьмете?

арзаныраак бериңиз – уступите, дайте подешевле

мейли – ладно

чоң – большой

кичине – маленький

майда – мелкий

бышкан – созревший

көк – зелёный

таттуу – сладкий

ачуу – горький

ак – белый

кара – чёрный

жакшы – хороший

жаман – плохой

узун – длинный

кыска – короткий

жумшак – мягкий

катуу – твёрдый

таза – чистый, свежий

чириген, чирик – гнилые

бузулган – испорченный

СҮЙЛӨШҮҮ ПРАКТИКАСЫ ПРАКТИКА РЕЧИ

· Чоңураак дарбыз тартып бериңизчи · Мына эң чоң дарбыз · Кымбат экен. Арзаныраак бериңизчи

· Взвесьте арбуз побольше · Вот самый большой арбуз · Очень дорого. Дайте подешевле

1-көнүгүү: Диалогду окугула жана которгула (Прочитайте и переведите диалог):

а) – Чоңураак дарбыз тартып бериңизчи!

– Бул дарбыз жарайбы?

– Жок, ал абдан чоң экен, кичирээгин бериңиз.

– Мына, бул дарбыз болобу? Үч кг. Болду.

– Канча төлөйм?

– Сизден 35 сом.

б) – Картөшкө канчадан?

– 20 сомдон.

– Ай-ий-ий, кымбат экен. Түшүрбөйсүзбү?

– Мейли 15 сомдон алыңыз. Канча аласыз?

– 4 кг тартып бериңиз.

– Мына, алыңыз.

– Рахмат.

– Дагы келип туруңуз.

2-көнүгүү: Тиешелүү сөз айкаштарга антонимдерди жазгыла (К следующим словосочетаниям напишите антонимы)

Үлгү: алма – чирик алма

Ачуу калемпир ____________________

Бышкан дарбыз ____________________

Чоң коон ____________________

Майда сабиз ____________________

Кымбат мейиз ____________________

Бышкан шабдалы ____________________

Узун бадыраң ____________________

Жумшак помидор ____________________

Таттуу анар ____________________

3-көнүгүү: Үлгү боюнча жемиштердин сапатын айткыла (По образцу напишите качество овощей):

Үлгү: Бул сары, бышкан, катуу эмес, таттуу алмурут.

Бул кандай жашылча-жемиштер?

4-көнүгүү: Төмөнкү сын атоочторду тиешелүү жемиштерге карата туура жазгыла (К следующим прилагательным правильно укажите стрелку):

6 m7afb98PH7F/eo5aX16Md7cgIo7xrwy/+qwOBTvt3ZGqIDrO18uUqxoSNQPBhWSheNye6fMUZJHL /wuKHwAAAP//AwBQSwECLQAUAAYACAAAACEAtoM4kv4AAADhAQAAEwAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA W0NvbnRlbnRfVHlwZXNdLnhtbFBLAQItABQABgAIAAAAIQA4/SH/1gAAAJQBAAALAAAAAAAAAAAA AAAAAC8BAABfcmVscy8ucmVsc1BLAQItABQABgAIAAAAIQDqicMUNQIAAFwEAAAOAAAAAAAAAAAA AAAAAC4CAABkcnMvZTJvRG9jLnhtbFBLAQItABQABgAIAAAAIQCY6RSX4AAAAAkBAAAPAAAAAAAA AAAAAAAAAI8EAABkcnMvZG93bnJldi54bWxQSwUGAAAAAAQABADzAAAAnAUAAAAA "> жумшак алма

ачуу картошка

кычкыл дарбыз

катуу өрүк

чоң шабдаалы

кызыл алмурут

жашыл пияз

бышкан кара өрүк

чириген жүзүм

таза карагат

ГРАММАТИКА

СЫН АТООЧТУН ДАРАЖАЛАРЫ СТЕПЕНИ СРАВНЕНИЯ ИМЁН ПРИЛАГАТЕЛЬНЫХ

В кыргызском языке три степени сравнения:

v Жай даража (положительная степень)

v Салыштырма даража (сравнительная степень)

v Күчөтмө даража (превосходная степень)

САЛЫШТЫРМА ДАРАЖА СРАВНИТЕЛЬНАЯ СТЕПЕНЬ

Сравнительная степень указывает на небольшое различие в степени проявления признака в разных предметах и образуется путём присоединения аффикса «-ыраак»
(-раак). Иногда для сравнения используется послелоги салыштырганда (салыштырып караганда) – по сравнению.

Мисалы: Москва Бишкекке караганда чоңураак.

Ат төөдөн тезирээк.

Алма чоңураак экен.

КҮЧӨТМӨ ДАРАЖА ПРЕВОСХОДНАЯ СТЕПЕНЬ

Эта степень прилагательного выражает максимальное проявление признака присущего предмета. Выражается четырьмя способами:

1. с помощью усилительных слов: абдан, аябай (очень), эң (самый), эбегейсиз (чрезмерно);

2. с помощью сочетания с усечённой формой прилагательного:

Мисалы: сары – сапсары

таттуу – таптаттуу

3. сочетание двух форм одного и того же прилагательного, но в начале форма родительного падежа, затем прилагательное с аффиксом принадлежности 3-го лица единственного числа.

Мисалы: сулуунун сулуусу

4. сочетается имя существительное в исходном падеже с частицей да или без, затем следует прилагательное:

Мисалы: кардан да ак

5-көнүгүү:Тиешелүү сын атоочторду салыштырма даражасында коюп жазгыла (Следущие прилагательные напишите в сравнительной степени):

кымбат – кымбатыраак катуу – __________

арзан – __________ кызыл – __________

таза – __________ узун – __________

сулуу – __________ кыска – __________

чоң– __________ кичине – __________

таттуу – __________ ачуу – __________

майда – __________ жумшак – __________

6-көнүгүү: Кашаанын ичиндеги сын атоочторду салыштырма даражага коюп, жооп бергиле (Прилагательные в скобках напишите в сравнительной степени и ответьте на вопросы):

Үлгү: (Ачуу) калемпир барбы?

– Ачуураак калемпир барбы?

– Ооба, бар.

– Келиңиз, тандаңыз.

1. Мага (таза) картөшкө тартып бериңизчи?

2. (Чоң) дарбыз барбы?

3.(Кызыл) алмадан тартып бериңизчи?

4. (Арзан) бересизби?

5. (Кымбат) экен, (арзан) бериңизчи?

6. (Таттуу) анар тандап бериңизчи?

7. (Таза) капуста сатып алдыңбы?

8. (Жумшак) шабдаалы алдыңбы?

7-көнүгүү:Жашылча-жемиштердин атын таап, жазып үлгүгө карап чакан диалог түзгүлө (Напишите названия овощей и фруктов, по образцу составьте небольшой диалог). Үлгү: – Мага чоңураак дарбыз тартып бериңизчи?

– Тандаңыз, мына алыңыз.

8-көнүгүү: Суроолорго туура жооп бергиле. (Правильно укажите стрелку)

Сиз ашкабакты жакшы көрөсүзбү? Мына өрүктү алыңыз.

Кичирээгин бериңизчи? Бул 10 сом.

Мага төрт кг өрүк тартып бериңизчи? Жеп көрүңүз.

Майдалап келиңизчи? Тандаңыз. Мына бышкан.

Жеп көрөйүнбү? 5 сом алыңыз.

Бышканбы, кызылбы? Ооба, мен ашкабакты жакшы көрөм.

Бадыраң канчадан? Үч кг алыңыз.

Дарбыз канча турат? Макул, алыңыз.

Жумшакпы? Дарбыз 5 сомдон.

9-көнүгүү: 7-көнүгүүдөгү жемиштердин атын атап жакканын же жакпаганын айткыла.(Назовите овощи с 7 упражнения и составьте диалог по образцу)

1-үлгү: – Сага бул алма жагабы?

– Ооба, жагат.

– Жок, жакпайт.

2-үлгү: – Сен эмнени жакшы көрөсүң?

– Сен эмнени жаман көрөсүң?

– Мен дарбызды жакшы көрөм.

– Мен кара өрүктү жаман көрөм.

Келгиле сүйлөшөлү Давайте поговорим

10-көнүгүү:Диалог түзгүлө (Составьте диалог)

а) Сиз базарга келдиңиз. Жер-жемиштерди сатып алышыңыз керек (картөшкө, сабиз, помидор, пияз, капуста).

² Баасын сураңыз.

² Жер-жемиштердин сапатын сураңыз.

² Тандап соодалашып сатып алыңыз.

б) Сиз базарга бардыңыз. Сиз 1 кг помидор, 5 кг картөшкө, 1 капуста жана 1 кг кулпунай алып соодалашыңыз.

² Сатуучу менен учурашыңыз.

² Баасын сурап билиңиз.

² Кымбат экенин айтыңыз.

² Арзан берүүсүн сураныңыз.

² Сөздү бүтүрүп коштошуңуз.

в) Сиз базардасыз. 2 кг бадыраң, 1 кг пияз сатып алып жатасыз. Сатуучу акчаны туура эмес кайрып берди.

² Учурашыңыз.

² Сатып алуучудан баасын билиңиз.

² Акча төлөңүз.

² Акчаны туура эмес санаганын айтыңыз.

² Туура санап берүүсүн өтүнүңүз.

² Сөздү бүтүрүп коштошуңуз.

г) Сиз базардасыз. Сиз алма, жүзүм, клубника, малина, банан, лимон, дарбыз сатып алгыңыз келет.

² Баасын билиңиз.

² Кайсы жерден алып келгенин билиңиз.

² Жаңы, таза экенин билиңиз.

² Кымбат экенин айтыңыз.

² Баасын түшүрүп, соодалашыңыз.

ОНУНЧУ САБАК ДЕСЯТЫЙ УРОК

10

Тема: Азык-түлүк дүкөнү.

Продовольственный магазин.

Жаттагыла:

² Названия продовольственных товаров.

² Составьте диалог.

² Разыграйте ситуацию в магазине.

Грамматика:

² Сын атоочтор. Имена прилагательные

² Барыш жөндөмө. (Барыш жөндөмөдөгү жактама ат атоочтор).

Жаңы сөздөр жана сөз айкаштар:

дүкөн – магазин

дүкөнчү – продавец

тараза – весы

тарт – взвесить

сана – посчитать

төлө – платить

тандыр нан – лепёшка, хлеб

нан – хлеб

кара нан – ржаной хлеб

ун – мука

күрүч – рис

буурчак – горох

буудай – пшеница

таруу – просо, пшено

кант – сахар

кумшекер – сахар песок

кесме – лапша

сүт – молоко

айран – кефир

быштак – творог

суу май – растительное масло

тоң май – животное масло

балык – рыба

жумуртка – яйцо

туз – соль

ширеңке – спички

момпосуй – конфета

Сизде … барбы? – У вас есть …?

Мага … бериңиз. – Дайте, пожалуйста …

Канчаны аласыз? – Сколько возьмёте?

Тартып бериңиз – Взвесьте, пожалуйста

Кассага төлөңүз – Заплатите в кассу

Азык-түлүк дүкөнү

Бизде көп азык-түлүк дүкөндөр бар. Жылдан-жылга алардын саны көбөйүп жатат. Алардын ичинен «Народный» соода түйүнүнүн дүкөндөрү өтө кеңири таралган. Ал дүкөндөрдөн бардык эле азык-түлүктөрдү сатып алса болот. «Народный» сода түйүнүнүн дүкөндөрү шаардык тургундары гана эмес, алыстан келгендер үчүн да соода кылууга ыңгайлуу жай болуп эсептелет.

	СҮЙЛӨӨ ПРАКТИКАСЫ ПРАКТИКА РЕЧИ
– Мага жумшак нан бериңизчи? – Канча нан аласыз? – Мага койдун этин тартып бериңиз. – Канча кг аласыз? – Баарына канча төлөйм?	– Дайте, пожалуйста, мне мягкий хлеб? – Сколько хлеба возьмёте? – Взвесьте мне баранину. – Сколько кг? – Сколько всего оплатить?

1-көнүгүү: Окугула, которгула жана ушу сыяктуу диалог түзгүлө.(Прочитайте, переведите и составьте соответствующий диалог)

а) – Саламатсызбы!

– Саламатчылык.

– Мага 1 бөтөлкө май, 1 кг ун

тартып бериңизчи.

– Баарына канча төлөйм?

– Баарына 170 сом төлөңүз.

б) – Эмне аласыз?

– 10 жумуртка, 200 гр. быштак жана 3 кг балык

– 250 сом кассага төлөңүз.

в) – Тооктун эти канчадан?

– Бул эт 120 сомдон, бул эт болсо 95 сомдон.

– Мага чоңураагын тартып бериңизчи.

– Канча кг болду?

– 2 кг 300 гр болду.

ГРАММАТИКА	СЫН АТООЧ ИМЯ ПРИЛАГАТЕЛЬНОЕ
	Сын атооч (Имя прилагательное)

Кандай? (какой? какая? какое?) жумшак – мягкий катуу – твёрдый жаңы – новый, свежий эски – старый, не свежий

Кайсы? (какой? какая?) ак – белый кара – чёрный коюу – густой суюк – жидкий семиз – толстый арык – худой

2-көнүгүү:Окугула, которгула жана жаттагыла (Прочитайте, переведите и выучите):

жумшак	нан	жаңы	сүт	коюу	айран
катуу	суюк
ак	эски	майлуу
кара

3-көнүгүү: Таңгыч формасында жооп бергиле (Ответьте в отрицательной форме):

Үлгү: – Кара нан барбы?

– Жок, кара нан калбай калды, ак нан эле бар.

Тандыр нан

Сүт

Айран барбы?

Эт

Жумуртка

4-көнүгүү:Чекиттердин ордуна кашаанын ичиндеги керектүү сын атоочторду коюп жазгыла (Вместо точек вставьте соответствующие прилагательные
в скобках):

(жумшак, кара, арык, коюу, эски, суюк, семиз, катуу, ак)

1) Кээ бир элдер __________ эт жаман көрүшөт.

2) Чоң апамдын айраны __________, ал эми дүкөндүн айраны __________.

3) Дүкөндө кээде __________ сүт сатылат.

4) Тай энем __________ нан жей албайт, ошондуктан мен күнүгө дүкөндөн __________ нан сатып келем.

5) Силерге __________ нан жагабы?

6) Жок, бизге __________ нан жакпайт, бизге __________ нан жагат.

Грамматика

В кыргызском языке личные местоимения в Барыш жөндөмө изменяются следующим образом:

	Атооч жөндөмө Ким? (Кто?)	Барыш жөндөмө Кимге? (Кому?)
	жекелик сан ед. число	көптүк сан мн. число	жекелик сан ед. число	көптүк сан мн. число
I II   III	Мен Сен Сиз Ал	Биз Силер Сиздер Алар	Мага Сага Сизге Ага	Бизге Силерге Сиздерге Аларга

Мисалы: Мага жаңы нан бериңиз – Дайте мне свежий хлеб.

5-көнүгүү: Барыш жөндөмөсүндөгү жактама ат атоочторду котормосу менен туура жазгыла (К личным местоимениям в барыш жөндөмө укажите соответствующий перевод):

Ага Ему

Мага Вам

Сага Мне

Сизге Тебе

Аларга Им

Силерге Вам

Бизге Вам

Сиздерге Нам

6-көнүгүү: Сызыкчанын үстүнө барыш жөндөмөсүндөгү ат атоочторду жазгыла (Вместо прочерка правильно подберите соответствующее местоимение в дательном падеже):

Мисалы: Мага 1 кг ун тартып бериңиз.

________________ 2 кг кумшекер тартып бериңиз.

________________ 1 бөтөлкө шампан сатып бер.

________________ 1 кг жаңгак май керекпи?

________________ 1 куту шоколад сатып бериңиз.

________________ 1 куту тамеки жетеби?

7-көнүгүү:Сүйлөмдөрдү орусчадан кыргызчага которуп, чакан диалог түзгүлө (Переведите предложения и составьте диалог):

мне бутылку молока

ему коробку спичек

Дайте ей 1 кг сахара

нам бутылку растительного масла

им 2 булки хлеба

8-көнүгүү: Төмөнкү сөздөрдөн сүйлөм түзгүлө (Правильно составьте предложения):

Үлгү: (Мага, тартып бериңизчи, эт, 1 кг)

Мага 1 кг эт тартып бериңизчи.

1) 24 сом, кумшекер, 1 кг.

2) Чочконун, бул, этиби ?

3) Аласыз, кг, канча, күрүч ?

4) Эт, сүт, бар, дүкөндө.

5) Кара күрүч, сом, турат, канча ?

6) Асан, сатып ал, быштак, ширеңке, дүкөндөн.

7) Сатып жатат, эт, дүкөнчү.

8) Май, 300 гр., тартып, мага, бериңизчи.