Тақырып 6. Еңбек жағдайы және олардың элементтері.

Еңбек өнімділігі.

Еңбек өнімділігі - тірі еңбектің нәтижелігін сипаттайды. Еңбек өнімділігін үздіксіз өсіру – өндірісті кеңейтудің және ішкі жалпы өнімді өсірудің бірден-бір қайнар көзі болып табылады.

Кәсіпорындағы еңбек өнімділігі келесі көрсеткіштермен сипатталады:

· өңдірумен (ПТ) – уақыт бірлігінде шығарылған өнім көлемі:

· еңбек сіңіргіштікпен – өнім бірлігін шығаруға қажет уақыт:

Іс жүзінде еңбек өнімділігін келесі формула бойынша есептейді:

Еңбек өнімділігін келесі үш әдіспен есептейді:

Натуралдық: N_t – өнім натуралдық өлшем бірліктермен анықталады. Артықшылығы – қарапайымдылығы, көрнекілігі. кемшілігі – бір түрлі өнімге ғана қолдануға болады.

Ақшалай: өнім ақшалай түрде анықталады.

N_ч – таза өнім. артықшылығы – Есептеуі оңай, барлық өнім түрлерін және жағдайларды есебке алады. Кемшілігі – инфляцияның әсерінен еңбек өнімділігінің өзгеруін дәл анықтауға болмайды.

Еңбекті: орындалған жұмыстарды еңбек-сағаттармен есептейді.

мұндағы Q_i – i-й жұмыс түрінің көлемі

t_i – i-й жұмыс түрінің еңбек сіңіргіштігі.

Артықшылығы – барлық өндіріс түрлерінде қолданылады, өнім өңдіру нормасын есептеуге болады, бірақ көрнекі емес.

Жұмыс уақытының қолданылатын бірлігіне қарай еңбек өнімділігі келесі болуы мүмкін:

· Сағаттық:

, мұндағы Т – жұмыс істелінген адам-сағат саны

· Күндік:

, мұндағы Т – жұмыс істелінген адам-күндерінің саны

· Жылдық:

Еңбек өнімділігінің өсуін анықтау үшін үнемделген жұмысшылар санын табады:

Еңбек өнімділігіне көптеген факторлар әсер етеді: экономикалық, ұйымдастырушылық, технологиялық, техникалық, басқарушылық, психологиялық. Осы факторларды кез келген өндірісте кәсіпорын жетекшілері қолдануға тиіс және олардың ішінен ең тиімдісін анықтап, іске асыруы қажет.

Тақырып 6. Еңбек жағдайы және олардың элементтері.

Сұрақ:

1. Еңбек жағдайы түсінігі

2. Еңбек жағдайының психофизиологиялық фактор

3. Санитарлық гигиеналық факторлар

Еңбек жағдайын жақсарту шаралары еңбек өнімділігін өсірудің, өндірістің тиімділігін және жұмыс сапасын арттырудың маңызды факторы. Еңбек жағдайы – еңбек процессіндегі адамның еңбекке қабілеті мен денсаулығына әсерін тигізетін өндірістік ортаның факторларының жиынтығы. Еңбек процессінде адам организміне әсер ететін факторлар - психофизиологиялық, санитарлық-гигиеналық, эстетикалық және әлеуметтік психологиялық. Еңбекті ғылыми ұйымдастырудың негізгі міндеті осы факторларды қолайлы деңгейде ұстау. Еңбек жағдайын жақсартуға еңбек пен демалыстың ғылыми негізделген тәртібін, еңбекті қорғау мен қауіпсіздік ережелерін енгізу жатады. Өндірістік ортаның жұмыс істейтін адамға әсерін жұмыстың ауырлылығы көрсеткіші сипаттайды. Барлық жұмыс ауырлығына байланысты 6 категорияға жіктеледі.

1 – категорияға өте қолайлы өндірістік ортада орындалатын жұмыстар жатады.

2 – категорияға өндірістік факторлардың шекті босатылған мөлшерден аспайтын жағдайда орындалатын жұмыстар жатады.

3 – категорияға толық қолайлы емес жағдай нәтижесінен жұмысшылардың жұмыс аяғына қарай физиологиялық функциялары нашарлайтын жұмыстар жатады.

4 – категорияға еңбектің қолайсыз жағдайы еңбекке қабілеттілікті біршама төмендететін, нәтижесінде өндірілетін өнім саны мен жұмыстың сапасы төмендейтін жұмыстар жатады.

5 – категорияға еңбектің өте қолайсыз жағдайында оындалатын жұмыстар жатады.

6 – категорияға еңбектің ерекше қолайсыз жағдайында орындалатын жұмыстар жатады.

Еңбек жағдайының психофизиологиялық факторына - дене күшінің шығындары, ынталы зейін, жұмыстың қарқыны мен ырғағы, бірыңғай еңбек, жұмыс айы жатады. Дене күші тасымалданатын жүк массасымен, жұмсалатын күш шамасымен, дене күшін қажет ететін уақытпен сипатталады.

Әйелдер үшін ауыр затты 1 рет көтеру 20 кг. Ер адамдар үшін 50 кг аспау қажет. Жұмыстың 1 сағатына жұмсалатын энергия шығындары 250 ккал аспау керек. Ауыр жұмысты жоюдың негізгі бағыты механизациялау.

Ынталы зейін орындалатын жұмыс пен машинаны басқарудың күрделілігінен, жұмысты қауіпсіз жүргізу қажеттігінен пайда болады. Ол орындалатын операцияның күрделілік дәрежесінен, көз бен естудің шаршауымен, жұмыстың қауіптілік дәрежесімен сипатталады. Ет өнеркәсібінде көптеген өндірістік операциялардың (малды есінен тандыру, қансыздандыру т.б.) психологиялық ерекшеліктері бар және жұмысшылардың ынталы зейіні болуын талап етеді.

Жұмыс қарқыны – уақыт бірлігіндегі жұмысшының дене бөліктерінің (аяқ, қол) қозғалыс санымен сипатталады.

Жұмыс ырғағы жекелеген жұмыс элементтерімен олардың арасындағы үзілістердің уақытында дәл алмасуы.

Бірыңғай еңбек – бірдей қысқа уақытта операцияның көп рет қайталануы.

Жұмыс жағдайы орындалатын жұмысқа, орынға және оны орындау жағдайына байланысты. Жұмысқа 10 кг дене күші керек болса тұрып, дене күші 5 кг аспаса отырып орындауға болады.

Санитарлық гигиеналық факторларға - өндірістік орынның микроклиматы, ауаның тазалығы, шу, діріл, ультра дыбыс, сәуленің әр түрлері, жұмыс орнын жарықтандыру, қол терісінің әр түрлі тұз, су ерітінділерімен жұмыс жасауы, тазалық жатады. Өндірістік орынның микроклиматы температурамен, ылғалдықпен, ауа қозғалысымен, оның барометрлік қысымен сипатталады.

Жыл кезеңі	Жұмыс категория	Температура (ауа, С)	Ауа қозғалысының жылд. м/с
Суық	Жеңіл	20-23	0,2
	Орташа	18-20	0,2
	Ауыр	16-18	0,3
Жылы	Жеңіл	22-25	0,2
	Орташа	21-23	0,3
	Ауыр	18-20	0,5

Ауаның тазалығы әр түрлі ластануды (шаң, газ және түтінді) жою арқылы қамтамасыз етіледі.

Адамға әр түрлі шу мен жиілігі жоғары діріл зиянды әсерін тигізеді. Организмге шудың зиянды әсері есту мүшесінің зақымдануынан, жүйкенің шаршауынан көрінеді.

Жұмыс орнын жарықтандыру жұмысшының еңбек өнімділігіне үлкен әсерін тигізеді. Жарық жеткілікті болмаса көз тез шаршайды.

Тазалық пен тәртіпті сақтау еңбек жағдайының басты көрсеткіші. Тазалық дегеніміз жұмыс орнының жағдайының санитарлық талаптарға сай келуі. Жұмыс орнындағы еңбек жағдайының эстетикалық факторлары эстетика талаптарын есепке ала отырып жасалуы қажет. Мүлікті, өндірістік құралды эстетикалық әсемдеу, көгалдандыру және музыканы қолдану жұмысшының жұмысқа қызығушылығын арттырып, олардың шаршауын азайтады. Эстетикалық өндірістік жағдай жасаудың маңызды құралы түс. Жасыл, сары-жасыл, көгілдір түс – тыныштандырады, күлгін түс көңіл күйді түсіреді, сары түс көңіл күйді жақсартады. Түстер суық (көк, көгілдір, сұр) және жылы (сары, қызғылт сары, қызыл). Үлкен дене күшін қажет ететін жұмыстар да, жоғары температурамен жұмыс істейтін цехтарда ақшыл көгілдір, сұр-көгілдір, жасыл-көгілдір, сұр-жасыл түстерді пайдалану ұсынылады.