Тергеу бастығы, тергеушңің қасиеті

Құқық қорғау органдарының кәсибі қызметі - мемлекеттік қызмет. Мемлекет бұл органдардың алдына белгілі мақсаттармен міндеттер қояды, олар азаматтар мен мүлікті қылмыстық қолсұғушылықтан қорғауға басқару тәртібіне қарсы қылмыстарды ескертуге бағытталған. Мемлекеттік құқық қорғау органдарын қайта дайындайтын және жетілдіретін арнайы жүйелерді жасайды. Бұл талаптар құқық қорғаудың букіл жуйесіне және оның өр қызметкеріне қойылады.

Қылмыстық процесс – бұл қылмыстық іс-жүргізу құқығының белгіленген ретпен сәйкес қылмыстық істер қозғалысының өздік өндірісі, бір сатыдан екінші сатыға өтуі. Қылмыстық процесс шегінде алдын- ала тергеу маңызды және көрнекті рөл атқарады. Алдын- ала тергеу бұл- белгілі бір мұратқа бағыттатлған процесс, оның мақсатты тергеуші осы шақта анықтаған іздері бойынша өтіп кеткен мән жайларды қалпына келтіру болып табылады. Тергеуші қызметіндегі психологиялық құрылымның негізгі анықтаушы құрам бөлігі оның әр түрлі фаюілерді жинап, зерттеудегі тану белсенділігі болып табылады. Тек алдын - ала тергеуде ғана өтіп кеткен мән-жайларының модельдерін құрастыру процесі өндіреді.

Фактілерді жинау процесін бастай отырып көп жағдайда тергеуші осы мәліметтерді жинаудың соңғы нәтижелерін білмей, өткен мән- жайлардың толық ойша моделін құрастыра алмайды . Таным қызметінің бұл ерекшелігі алынған ақпаратты жинағанда, таңдағанда бағалағанда зор қиыншылықтарға және әр түрлі болжамдарды көп мөлшерде шығарып тексеру қажеттілігіне әкеп соқтырады.

Тергеушнің қызметінде бар ақпаратты түсініп дұрыс таңдауға жағдай жасайтын криминачистикалық білімі мен тәжірибесі маңызды рольге ие болады. Мұндай білімдер мен тәжірибе қиялдың активизациясы үшін қажетті мән - жайлар болып табылады.

Өткен шақтың мән - жайларын тану осы шақытың фактілеріне негізделеді, осымен байланысты ой модельдерін, фактілерін өзара бай.чаныстарын құрастыру қажеттілігі туады. Тануға танылатын факгілермен болмыстардың тексерілуі мен бағалануы бойынша пракгакашқ жағы кіреді. Бүл қызметтің барысында тану жүмысының анықталған объектілерімен тәжірибе жасау кең түрде қолданылады.

Алдын-ала тергеуде тану процесі түскен ақпараттың тәртіпсіздігімен ерекшеленеді. Ақпараттың түсуі тану процесін жүзеге асыратын тұлғамен толық реттеліп, ынташна тәуелді бола бермейді. Ақпараттың көлемі, оның түсу жылдамдығьшен уақыты көп жағдайда таным жүзеге асырылуының барысындағы мән жайлардан тәуелді болады. Сондықтан алдын- ала тергеу барысындағы тану үнемі азара өтімділікте болатын ой және тәжірибелік әрекеггерден тұратьш даму процесі ретінде келеді. Тану қызметті бір- ақ ойлау процесіне ғана тіреліп қоймайды. Түрлі салалардага білім алу тәжірибемен тура немесе қасақана байланысқан сезімді және рационалды мезеттер ара-қатынасы сияқты өтеді.

Тергеу әрекеттері: жауап алу, тәжірибе тінту, тану, тексеру және тағы басқа мазмұны әртүрлі әрекеттер. Әр тергеу әрекеттің орындау, тергеу тәжірибесімен және криминалистика ғылымымен жетілдірген көптеген түрлі әдістерді қолданумен байланысты болады. Бір тапсырма түрлі- түрлі әдісгер мен тәсілдермен шешіле алады, бір мән - жай түрлі жолдармен анықтала алады. Мамандық тергеушіден тек интелектуалды қызметтің жоғары формаларын ғана талап ете қоймай сонымен қатар техникалық және маникулятивті әрекеттер мен дағдыларын талап етеді, мысалы: іс тігу, компьютермен мәтін басу, тұрғылықты жердің топографиялық жоспарын қүру, фотоға түсіре алу.

Бөгде тұлғалардан немесе макротоптар жағынан келетін қарсылықты жоя білу тергеушшің мамандығына сай. Тергеуші іс бойынша ақиқатты іздестіру барысында істің үате қорытындысына қызығушылық білдерген тұлғалар жағынан пассивті немесе белсенді қарсылысына жиі тап болады.

Тұлға жағынан қарағанда тергеу тактикасы өз алдына тергеуші мен іске қатысатын адамдардың мінез- құлықтары, интелекгі, саналық принциптерінің күресі сияқты болып келеді. Тергеу тактикасының басқа психолопіялық аспектісі тергеу саласындағы түлғалармен тергеушінің психологиялық контактісі орначастыру мәселесі болып табылады. Еңбек жекешілігі тергеуге сай келеді. Іс бойынша негізгі қызметкері бола отырып, тергеуші тергеу барысында өзінің қызмет аясына сай жүмысының көбісін өзі жалғыз орындайды. Қоғамдық еңбекті үйымдастыруға қарағанда, өзінің жеке жүмысын үйымдастыру неғүрлым қарапайым жұмыс болып табылады. Терегеуші жұмысының жекелігі тергеушінің процессуаодық өздік жұмысымен бекітеледі.

Тергеу жүргізудің азгеше қасиеті тергеу қасиетін сақтау қажетгілігі болып табылады. Тергеу міндетгі түрде адамдардың жеке өміпрлеріне, жанүя қарым- қатынастарына араласумен байланысты болады. Мұндай мәліметтерді жариялау үлкен зиян келтіріп, адаидардың жеке апатына әкеп соқтыра алады. Қылмыс жасау мен жасырудың кейбір қу әдістерін жариялау үлкен зиян әкеп соқтыруы мүмкін. Қылмыскерлердің қылмыс жасау мен жасырудың жаңа тәсілдерін ойлап, өз білімдерімен тәжірибесін жетілдірудің көптеген жағдайлары белгілі болады. Бірақ мәселе тек қүпияны сақтау білуде ғана емес. Қызметтін қүпияларды беріп қоймай асыратын талаптарын сақтау қажет. Әсіресе тергеуші кез келген істің материалдарын қағаз бетіне түсірген кезде ерекше сақтықты сақтау қажет. Газеттердегі қылмыстарды зерттеу. Мынаны көрсетеді: көптеген қылмыстық істер жөніндегі басылымдар соттық хроника, сенсациялық хабарламалар мен оқиғачар мінез қүлқына ие. Осыған орай тергеушінін өзінің жеке принциптері болуы міндет. Принциптер жүйесі қарастырылатын қызметтің негізгі қасиеттерін жан- жақты және толық ашуға, әр принцинтің әлеуметтік қалыптасуы мен құндылығын өзара байланысы мен жалпы бағыттылығын анықтауға мүмкіндік береді.

Бұл жүйеге келесі басты принциптер кіреді:

1) Заңдылық;

2) Жариялылық;

3) Шыққан жеріне әлеуметтік немесе мүліктік қамтамасыз етілгеніне, үлты мен нәсілене қарамастан бүкіл азаматтардың заң ачдындағы тендігі;

4) Тергеудің үлтшқ тілі;

5) Жеке тұлғаның, тұрғын жайдың, жеке өмірдің, хат алмасу, телефондық сөйлесулермен телеграфтық хабарламалар құпиясының қол сұтылмаушылығы;

6) Істің мән- жайларын жан- жақты, толық және объективті зерттеу. Алдын - ала тергеу қатыслтыларының құқықтарымен заңды мүдделерін қамтамасыз ету.