Екінші тарау тұжырымы

Тәжірибелік бөлімде экспериментті үш деңгейде қарастыртырдық. Анықтау экспериментінде ата-ана мен жеткіншек арасындағы қарым-қатынасынта қақтығыс мәселелері бірнеше әдістемелер негізінде қарастырылды. Нақтылап өтсек:«Отбасылық қобалжуды анықтау»сауалнамасы.«Отбасылық социограмма» телімелі тесті. «Отбасында эмоционалды қатынасты анықтау» эдістеме. «Отбасылық серия» осы психодиагностикалық әдістемелер тақырып көлемінде қарастырылды. Нәтиже көрсеткіштері өңделіп, гистограмма мен диаграммаға түсірілді. Анықтау экспериментінде тәуелді топтар мен қобалжуы жоғары сыналушылар алынды. Осы төмен көрсеткіштермен жеке және топтық әрі тақырыптық тренингтер қарастырылды. Соңында нәтижелі дәлелді көрсеткіштер алу мақсатында бақылау экспериментін жүзеге асырдық. Бақылау экспериментінде де екі тест ала отырып, ата-анамен жеткіншек арасындағы қарым-қатынастағы қақтығыс мәселелерін қарастырдық. Соңғы жетістікті салыстырмалы қарастырдық. Қорыта келгенде тұзету жаттығуларын жас және дара ерекшелігін есепке ал отырып жүзеге асыруда нәтижеге жетуге болатынын эксперимент арқылы көз жеткіздік. Осы нәтиже көрсеткішінен төмендегідей психологиялық ұсыныстар береміз.

1. Жеткіншек пен ата-анасы арасындағы қарым-қатынаста тұлғааралық қатынасты үлкендер достық қатынасты орната отырып жетуге болады.

2. Жеткіншектерге «дос» деген сөзге түсінік берумен қатар дос табуға мүмкіндік туғыза білу .

3. Жеткіншектер мен ата –ана арасында қарастыратын шағым айту процесін ашық бүрде екі жақ бірге талқылайтын деңгейді меңгерту.

4. Достық қатынасты біртіндеп көлемді тұлғааралық қатынасқа әкелдіру.

ОРЫТЫНДЫ

«Отбасында тұлғааралық қарым-қатынасты қабылдаудың психологиялық аспектілері» тақырыбы бойынша жүргізілген дипломдық зерттеу нәтижесінде келесі қорытынды жасадық.

1. Отбасы психологиясында қалыптасқан тұжырымдамалық көзқарастарға теориялық талдау жасау арқылы ғылыми қағидаларға сипаттама жасалынды. Оларды отбасыныңқоғамдағы орны, атқарар қызметі, іс-әрекеттеріне және отбасындағы қарым-қатынас ерекшеліктеріне анықтама беріліп, сипаттама жасалынған.Отбасындағы қарым-қатынас пен оның тұлға қалыптасу процесінде алатын орны туралы Б.П.Парыгин, А.Г.Харчев, С.Голод, З.Янкова, А.М.Уматинов, Э.К.Васильева т.б. ғалымдар зерттеулерінде отбасы мүшелері арасында қысымның болу себептерін және отбасы қызметінің үш тобын қарастырады. Олар шаруашылық-экономикалық, генеративті-тәрбиелік, мәдени. Сонымен қатар отбасы қызметінің басқада түрлерін анықтаушылар бар. Отбасы проблемаларына арналған зерттеулердің көптігіне қарамай әлі отбасы қызметінің ортақ топтамасы немесе жіктемесі жетік түрде толық жасалмаған. Мысалға, Г.М.Свердлов және В.Л.Ресенцев отбасының маңызды қызметтеріне ұрпақ жалғастыру, тәрбиелеу, шаруашылық және өзара көмек көрсету қызметтерін айтады. Отбасының анықтамасы туралы да әлі ортақ пікір қалыптаспаған. А.Б.Харчев берген отбасы анықтамасы жалпылама болып табылады: «Отбасы денелік өмір мен әлеуметтік ағза өмірінің арасында байланыстырушы звено болып табылады.

2. Отбасындағы ең басты іс-әрекет ол ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас. Қарым-қатынас – адамзат өмірінің аса маңызды және негізгі сферасы болып, соның нәтижесіде тұлғааралық байланыс орнығып, өзара мәміле қалыптасып дамиды. Қарым-қатынас дегеніміз өзара пікір алмасу, сезім әлемінде бірлесіп ләззат алу, қайғы, қуанышта ортақтас болу сенімді кең ауқымды эмоция спектрлерін қамтиды. Қарым-қатынас барысында екі не бірнеше тұлға арасында рухани әлем және ой-пікір, сана-сезім, мінез-құлық, қылық-жорықтар, келісім, не өзара түсіністік тұрғысында, не болмаса қақтығыс, талас-тартыс, қарама-қайшылық тұрғысындағы мәміле үрдіс іске асады. Отбасылық қарым-қатынаста оның осы функциялары толық орын алады. Егер тартыс-талас, қарама-қайшылық, түсінбеушілік басым болса отбасында балаға дұрыс тәрбие беру мүмкіндіктері төмендейді. Қарым-қатынасы бұзылған отбасыларына психологиялық және психотерапиялық көмек көрсетуге көптеген психотехникалар пайдаланылады. Отбасының екі тармағы - ерлі-зайыптылар мен ата-ана – бала қатынасы кеңінен қарастырылып, олардың ерекшеліктері, артықшылықтары және қиындықтары талданып, одан шығару жолдары көрсетілді.

3.Тәжірибелік бөлімде үш деңгейде жүргізілген эксперимент нәтижелері келесі. Айқындау экспериментінде ата-ана мен жеткіншек жас кезеңіндегі балар арасындағы қарым-қатынасынта қақтығыс мәселелері бірнеше әдістемелер көмегімен зерттелінді:«Отбасылық қобалжуды анықтау»сауалнамасы,«Отбасылық социограмма» телімелі тесті, «Отбасында эмоционалды қатынасты анықтау» эдістемесі, «Отбасылық серия», пиқтограмма түрлері. Зерттеу нәтижесі үш көрсеткіш бойынша топтастырғанда (дағымды, жағымсыз және тәуелді қатынас) жағымсыз қатынас көрсеткіші басым болды, екінші орында тәуелді қатынас, ал үшінші орында жағымды қатынас орналасты. Отбасында қарым-қатынас көрсеткіштерін коррекциялау мақсатында қайта құру эксперименті жүргізілді. Кеңес беру және коррекциялық топтар жұмысына 15 отбасы мүшелері қатынасты. Олар тәуелді топтар мен қобалжуы жоғары сыналушылар алынды. Жүргізілген коррекциялық іс-шаралар нәтижесінде жағымды қатынас көрсеткіші жоғарылады (бақылау тобында өзгеріс байқалмады). Сондықтан отбасына психологиялық қызмет көрсетудің нәтижесі оң болды деп тұжырымдаймыз.

Тұлғааралық қарым-қатынасты қабылдаудың психологиялық нормалары бұзылған отбасына психологиялық көмек көрсетуді ұйымдастыру туралы келесі ұсыныстар жасадық.

1. Жеткіншек пен ата-анасы арасындағы қарым-қатынаста тұлғааралық қатынасты үлкендер достық қатынасты орната отырып жетуге болады.

2. Отбасының психологиялық жағдайын диагностикалауға арналған әдістемелердің басым көпшілігінің психокоррекциялық әсері мол. Өйткені зерттеу нәтижесін талдау барысында зерттелінушілерге психологиялық кеңес беріліп, қақтығыстар мен келіспеушіліктердің себептері анықталады.

3. Психокоррекциялық іс-шараларға ата-аналармен қатар балалары да қатысуымен жүргізілсе отбасында орын алған келіспеушілік, шағымдану, басқа да қақтығыс жағдайларды талдау және оны шешу жолдарын анықтау, тіл табысу мәселерін шешу тиімділігі арта түседі.

Дипломдық зерттеу барысында жинақталған материалдарды отбасына психологиялық кеңес беру, психокоррекциялық сабақтарды жүргізу барысында, мектеп психологиялық қызметін ұйымдастыруда және студенттерді даярлауға кеңінен пайдалануға болады.

ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Абдракова А.Б. Роль общения в воспитании трудных подростков. Автореф.дис. канд. Алматы, 2004.

2. Айдарбеков Қ.А. Развитие диалогическии сруктуры самосознания у подростков в системе внутрисемейных взаимодействии Автореф.дис. канд. Алматы, 2003.

3. Атоян А.Д Конфликтология М.: Смысл, 2006

4. Әбдумүтәліп К.Д. Тәртібі қиын жасөспірімдерді арнайы мектеп жағдайында тәрбиелеудің және қайта тәрбиелеудің педагогикалық жолдары Автореф. канд.дис. Алматы, 2004.

5. Вестник НАПК 2005, № 2

6. Вестник НАПК 2005, № 4

1. Валеология дене тәрбиесі спорт 2003, № 3

2. Елубаева С.Б Психологические особенности этнической и идентичности и самооценки современных казахских подростков. Автореф. канд.дис. Алматы, 2004.

3. Жақыпов С.М, Бизақова Ф.Ә Білім беру жүйесінде қолданылатын психокоррекциялық жаттығулар Тараз.: Қорғау, 2007

4. Жақыпов С.М, Бизақова Ф.Ә Білім беру жүйесінде қолданылатын психодиогностикалық жаттығулар. Тараз.: Сенім, 2006

5. Күнсләмова Т.К Жеткіншектердегі өзіндік бағалау, өзіндік реттелу және эго күйдің белсендірілуі мен агрессиялықтан өзара байланысын психологиялық-педагогикалық тренинг негізінде зерттеу . Автореф. канд. дис. Алматы, 2002.

6. Мұқанов М.М Жас және педагогикалық психология А.:Білім, 2002

7. Торыбаева М.З Жасөспірім оқушылардың салауатты өмір салтын қалыптастырудағы мектеп, отбасын және қоғамдық қауымның бірлескен жұмысы Автореф.канд.дис. Алматы, 2004.

8. Познай себя №2 , 2004

9. Познай себя №2, 2006

10. Прикладная психология Журнал № 5, 1999

11. Прикладная психология Журнал № 4, 2006

12. Петровскии А.В Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясы А.: мектеп, 1998

13. Шалгинбаев Т.М Особенности личностных свойств и межличностных отношений подростков с дезадаптивным поведением и их учет в реабилитационной работе Автореф.дис. ...канд. психол. Наук. А, 2004.

14. Шужебаева А.И Психологияеские-педагогические исследования трудностей в общении детей в условиях семейного воспитания Автореф. канд. дис. Алматы, 2004

15. Шарафадин А.А Отбасында ата-ананың балаға тәрбиелік ықпалын артырудың педагогикалық шарттары Автореф.дис. ...канд. психол. Наук. А, 2004.

16. Малкина- Пых Г. Семейная терапия. Изд-во ЭКСМО, 2006

17. Назарбаев Н.Ә.. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан.-2007

18. Жақыпов С.М.. Управление познавательной деятельностью студентов в процессе обучения. –Алматы, 2002.-117б.

19. Елизарова Т.Ю. Детерминация психологического преодоления критических ситауаций: Автореф. дис…канд.психолог.наук. –Минск, 2000.-28б.

20. Погодин И.А.. Динамика психологических характеристик личности в процессе адаптации в условиях относительной социальной изолояции: … Автореф.дис канд. психол наук:19.00.01.-Минск,2002.21б

21. Выготский Л.С. Избранные психологические труды.-М.:Институт практической психологии.1995..-352б.

22. Фонтана Д.Как справтиьсся со стрессом. Перри Г. Как справиться с кризисом.Брум А., Джеллио Х. Как жить с вашей болью /Пер. с англ.-М.: Педагогика –Пресс, 1995.-323б.

23. Василюк Ф.Е. Психологический анализ преодоления критических ситуаций: Автореф. канд.дис.-М.,1981. –28 б.

24. R.S.Lazarus.. Psychological stress and the coping process.-N.-Y.Mc Graw-Hill,1996,-Р.457..Осницкий А.К,. ЧуйковаТ.С Саморегуляция активности субъекта в ситуации потери работы //Вопросы психологии.-1999.-№1.-С.92-104бб.

25. Василюк Ф.Е.. Психология переживания.-М.:МГУ,1984.-200с.

26. Вайзер Г.А. Смысл жизни и «двойной кризис» в жизни человека //Психологический журнал.-1998.-Т.18,№5.14б.

27. Селье Г.Стресс без дистресса.-М.:Прогресс,1982.-124б.

28. Томэ Х.Теоретические и эмпирические основы психологии развития человеческой жизни //Принципы развития в психологии / Сб-к науч.тр.-М Г.С..:изд-во МГУ,1978.-С 201-231б.

29. Абрамова А.Г. Алгоритмы работы психолога со взрослыми.-М.:2003.-155б.

30. Бэрон Р.Б.,Ричардсон Д. Агрессия.-СПб.-М.-Харьков-Минск,1999.-340с.

31. Карцева. Изменение образа Я в ситуациях жизненных перемен: Автореф. дис… канд. психол.наук. –М.., 1989.-27б

36. Эриксон Э. Детство и общество/ Пер. с англ.-СПб.:Речь,2000.-416с.

37. Асмолов А.Г. Психология личности.- М.: Изд-во Моск.ун-та,1990.-367б.

38. Фрейд З. Я иОно / Пер. В.Ф Полянског.-М.,1990.-56б.

39. Хьелл Л.,Зиглер Д. Теории личности.-СПб.:Изд-Во «Питер»,1997.-608б.

40. Ломов Б.Ф. Вопросы общей,педагогической и инженерной психологии /Ред.сост. и авт. В.А Барабанщиков. –М.: АПН СССР, 1991. –295б.

41. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность.–М.:Политиздат,1975.-303б.

42. Ананьев Б.Г. Человек как предмет познания.-Л.: Изд-во ЛГУ, 1968.-327 б.

32. Шибутани Т.Социальная психология. Ростов –на Дону,1998.-538б.

43. Ахметова Р.А. Жеке тұлғаның биографиялық дағдарысы: Автр реф. Дис… канд. Психоло.наук. –Алматы, 1999.-30б

44. Шалғынбаев Т.М. Мінез-құлқында дезадаптивтік жас өспірімдердің кісілік қасиеттері мен кісіаралық қатынастар ерекшеліктері және оларды келтіру жұмысында есепке алу: автр.реф. Дис … канд. психол. наук: А,2001.-47б

33. Қозыбаева М.В. (1999ж) Тұлғалық алаңдаушылықтың көріну механизмдері өзгеруіне әр түрлі факторлардың әсері : Автореф.дис. ...канд. психол. Наук. А, 2004.

34. Қарақұлова З.Ш. Тұлғаның суицидтік мінез-құлқының психологиялық механизмі: Автр реф. Дис… канд. Психоло.наук. –А.,2000.-31б

35. Серова Л.К. Жеке тұлғаны күрделі әрекет жағдайында басқарудың психологиялық сұрақтары. Психологический журнал. –2000. –Т.20, №4. 21б.

36. Хомик В.С., Пантилеев С.Р. Самоотношение как эмоционально –оценочная система . –М.: Изд-во МГУ, 1991.-108б.

37. Ли Е.П. Бес жастағы балалар мінез-құлқындағы гуманистік бағыттылықты қалыптастырудың психологиялық шарттары: Автр реф. Дис… канд. Психоло.наук. –М., 1997.-30б

38. Қабақова М.П. Бірлескен өмірлік іс-әрекет процесіндегі ерлі-зайыптылардың қатынас тұрақтылығының психологиялық факторлары:... Автореф.дис канд. психол наук.-А,2004.17б

39. М.И.Лисина, И. Зографова Проблемы агрессивности человека. –М., 1990. –22б.

40. К.Н Поливанова. Психология возрастных кризисов.- М.:Академия,2000.-184б.

41. Божович Л.И. Проблемы формирования личности:избранные психологические труды. –Воронеж, 1995. –352б.

42. Петровский В.А. Психология неадаптивной активности. –М.: ТОО «Горбунонк», 1992.-224б.

43. Беркович Л.В. Агрессия: причины ,последствия и контроль. –СПб.: Прайм –УВРОЗНАК, 2002. –512б.

44. Ковалев С.В. Психология современной семьи.-М., 1988. –208б.

45. Мясищев В.Н. Психология отношений. –М.: Институт практической психологиии,.И.Личность в экстремальных условиях. –М.: Политиздат, 1989. –303б

46. Елизаров В.И. Структурно –функциональные особенности субъективной репрезаньации жизненных событий: Автореф.дис… канд. психол наук.-М.,2000.27б.

47. Алешина Ю.Е. Цикл развития семьи: исслед.и проблемы Вестник МУ Сер14 №2.122б

48. Абульханова –Славская К.А Стратегия жизни. –М.: Мысль,1991. –299б.

49. Домбровский А., Велента Т. Кризис семьи // Семейная психология и семейная терапия. 2005.№3. 45б

50. Дж. Хейли. Необычная психотерапия.-М., Мысль,1991. –200б.

51. Лабиринты одиночество /Пер., сост.Н.Е Покровский. –М.:Прогресс, 1989.-623б.

52. Наенко Н.И. Психическая напряженность.-М.:Изд-во Моск.ун-та,1976.-112б.

53. Рубинштейн С.Л. Проблемы общей психологии. –М.:Педагогика,1973. –423б.

54. Антипов Е.Е. Введение в теорию адаптации.-М., 1991.-24б.

55. Эйдемиллер Э.Г., Юстицкий В.В. Семейная психотерапия. –Л.: 1989. –192б

56. Ковалев С.В. Психологния семейных отношений. –М.:Педагогика, 1987. –159б.

57. Фромм Э. Искусство любить: Исследование природы любви /Пер. с англ. –Минск: Полифакт. 1990. –160б

58. Шмелев А.Г. Острые углы семейного круга: Психология обыденной жизни.-М.Знание, 1986, 1986. –93б.

73. Сапарова И.А. Психология переживания болезни. –Алматы: Каусар –булак, 1998. –268б.

74. Небылицин В.Д. Избранные психологические труды / Под ред. Б.Ф. ломова. –М.: АПН СССР, 1990.-403б.

75. Герасимович Г.И., Ковалев С.В. Советы врача молодеженам / Психология семейных отношений –Алма –Ата ,- 1992 –224 б.

59. Маслоу А. Психология бытья/ пер. с англ. М., Прогресс 1997

76. Столин В.В Системная семейная психотерапия // Вопросы психологии. –1982. -№4 -105-115бб.

77. Эйдемиллер Э.Г., Юстицкий. Семейная психотерапия.-Л.,1999 -165б

78. Семья сегодня / Под ред. Т.М. Афанасьевой .-М.: Знание, 1977. –95б.

79. Олифирович Н.И., Зинкевич-Куземкина Т.А., Т.Ф.Велента., Психология семейных кризисов.-СПб.:Речь,2006.-360б.

80. Фромм Э. Бегство от свободы / Исследование природы любви /Пер. с англ. –Г.Ф.Швейника /Общ.ред. П.С.Гуревича. –М., 1990.-160б.

81. Шавердян Г.М Функции социальной установки в процессе адаптации личности: Дис … канд. Психол.наук: 19.00.05.- Ереван, 1988.-220б.

82. Фрейд З. Введение в психоанализ.- М., 1989.,- 455б.

83. Фрейд А. Анализ «Я» и механизмы защиты / Пер.с англ. –М.: Просвещение, 1993.-234б.

84. Вопросы психической адаптации.Сборник статей.-Новосибирск,1974.-239б.

85. Березин Ф.Б. Психическая и психофизиологическая адаптация человека. –Л.: Наука,1988.-267б.

86. Началджян А.А. Социально-психическая адаптация личности.-Ереван,1988.-262б.

87. Кузнецов П.С. Адаптация как функция развития личности. –Саратов, 1991. –28б.

88. Николаев А.Н. Психическая адаптация человека к усложненным условиям деятельности: Дис … канд.психол.наук: 19.0001. –Л., 1984.-257б.