Территорияны рекреациялық бағалау әдістері

Жоспар

Кіріспе

Территориялық рекреациялық бағалау әдістері

Туристік ресурстарға баға берудің негізгі үш түрі

Технолигиялық баға беру

Орытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Территорияны рекреациялық бағалау әдістері

Демалыс пен туризм үшін табиғи ортаның ресурстарына баға беріп, жарамдылығып анықтау — туризм географиясының ең басты мақсаты. Мәдениет пен тарих объектілерінің туристік-рекреациялык ресурстардағы маңыздылығына қарамай, табиги жағдайлардың алатын орындары да ерекше, себебі рекреация мен туризмнің дамуына негізғі алғышарттар жасайды. Сондықган, отандық жопе шетслдік зертеушілер ертеден-ақ гсографиялық әдебиеттерде туристік-рекреа-циялық ресурстардың табиғи жағыгіа баға бергсн.

Рекреациялық табиғи алғышарттары деп ең алдымсн табиғи-территөриялық және аквальды кешендердің ор түрлі дәрежелерін айтатын болсақ, олардың компоненттері меп жеке қасиеттерін, оның ішінде — аттрактинтік, коюлық пен ландшафт ыргагы, ксдергілерді жою мүмкіндігі, географиялық ерекшеліктерін жөне тағы баскаларын атап корсстуге болады.

Демалыс пен туризм үшін табиғи жагдайларға бага бсру өте қиын. Емдеу ресурстарына баға беруден айырмашылыгы, бүл жерде келесі факторлар арқылы айқындалады: табиғи ландшафтардың тартымдылығы, олардың күтпегенділігі, экзотикалығы, қайталанбайтындылығы.

Баға субъекті мен объектінің озара қатыпасыи көрсетсе, онда баға беру рсті төмендегідей міндетті кезеңцерден түрады

1) объектіні болу, табиғи кешендердіц компонентері мен қасиеттерін бағалау;

2) субъектіні болу, соның позициясы бойынша бағалау Рекреациялық ресурстардың бага беру субъектісі ретінде туризм жиі алға шығады: 3) бағалау өлшемін қүрастыру, масштабы мен зерттеу мақсатын, соңдай-ақ субъект қасиеттерін анықтайды;

4) градациялық баға беру шкалаларынын, параметрлерін Һсасау. Бүл градация синтетикалық сипатқа ие, себебі осы шкалалар бағалаудың озі. Шкшіалар субъектімен объектінің Өзара катынасының бағасын көрсетеді. Бүндайда шкаланың сатысының саны жонінде сүрақтар туады. Көбінесе 3-4 Немесе 5-6 сатылар қолданылады. Әрбір саты берілген объектінің қасиеті мен субъектінің жағдайы арасындағы өзара әсерлесу қарқындылығының көрсеткіші болып табылады.Өзара әсерлесу күші аздан күштіге дейін өзгеруі мүмкін.

Бес сатылы баға шкаласы рекреация үшін келесідей градацияны қосады: 1 - ең қолайлы; 2 - колайлы; 3 - біршама колайлы: 4 - аз қолайлы; 5 - қолайсыз.

1.1.Туристік ресурстарға баға берудің негізгі үш түрі бар:

1. Медико-биологиялық (физиологиялық) — демалысты уйымдастыру үшіп табиги ландшафты ортаның комфорттық ережесін табу;

2. Психолого-эстетикалық — табиғи ортаның табиғаггың жөне модени-тарихи объектілердің демалушыларға аттрак-і иіітік эмоциялық осерлеріне талдау жасау;

3. Технологиялық — арнайы және кешенді ТРЖ қүрудың мүмкіндіктерін, туризмнің әр түрлі түрлерін үйымдастыру үшін ресурстардың жарамдылығын анықтайды. Ресурстардың жалпы бағалылығын анықтау. үшін, олардың түрлерін тиімды пайдалану үшін рекреациялық ресурстардың кешендік түрі барлық үш турлі бағаның үйлесімді болуын керек етеді.

Баға берудің медико-биологиялық түрі-табиғи факторлар-дың адам организміне әсерін корсетеді. Бүл жагдайда рекреанттың организм үшін комфорттылығы бағаланады. Мсдико-биологиялық баға бергенде климат басты роль аткдрады. Климатологгар мен курортологгар демалушылар мен туристердің климаттық ресурстарына баға беруге толық жүйсде сипатталған әдістер берғен (Чубуков, 1975). Климат дегеніміз белгілі бір аудандарға лайықты ауа райының коп жылдық режимі. Оның адамға әсері нақтылы ауа райы арқылы беріледі.

Ауа райының кешенді әсеріне жауап ретінде басты баға адам организмінің жағдайы болу керек. Сондықтан, климатқа рекреациялық баға беру адам орғанизмініц метеорологиялық факторларга баііланысын тексеру болмақ Шартты температура ілімімен "комфорт зонасы" б.ійла-пысты, көптеғен адамдар ушін 17° пен 23° арасында болады. Белсенді рекреанттар үшін "комфорт зонасы" 12° пеп 16° арасындағы эквивалентті-әсерлі температурада болады.

Адам организмінің жақсы күйде болуы келесідей температура мен ауа ылғалдығының үйлесімінде болатындығы анықталған

Температура, Шартты ылғалдылық.

°С %

20 85

25 60

30 44

35 33

Комфорттық жағдай — денеге өте жағымды."1-33° температурадағы жылы сезім, бүл жағдайда адам ыстықты да, суықты да сезбейді. Оның белгілі бір молшерге төмендеуі адам денесінің белгілі бір мөлшерде салқындауына әсер етеді. Ыстық ауада температураны реттеу механизмі арқылы адам терлеп-тепшісе, суық ауада тері температурасыныц орта олшем молшсрімен багаланады. Осы соңғысына баііла-нысты Е.М. Ратнер (1967) ауа райы гүрлерін бақылауда кездссетін жайларды кластарга болді.

Корсетілген әдістемені қолданып, бірқатар қолданбалы мақсаттарды шешуге болады: климат жағдайының қолайлылығына байланысты демалу, туризм, емдеу үшін география-лық аудандар жасауға болады. Климатқа медико-биологиялық бага беру жүмысында ең негізгі корсеткіш - адам оргаиизмі үшін қолайлы ортаның үзақтығы.

Психологиялық-эстстикалық баға бергенде адамга тібиғи ландшафт пен оның компонентгерінің ерекше осерлерін багшіайды. Ол адамның табиғи кешенге эстетикалық реаісция-сымен анықгалып қана қояды. Соңғы жылдары психологтар, социологтар және географтар ландшафтың эстетикалық қасиетін өлшеу үшін біркдтар көрсеткіштер үсынды. Сонымен, АКДІ-тың үлттық паркінде туристердің орналасуы туралы зерттеудің нәтижесі корсеткендей, ең жоғары тартымдылык өсер алатыны — шектік зоналар мен фокустік пунктер.

Шектік зоналар деп әр гүрлі екі ортаның арасындағы шекаралық сызықты айтады: су

қүрлық (қатты әсер), орман - алаңкяй (орташа әсер), төбешіктер - жазық (нашар әсер). Осындай бақылаулардың арқасында біршама сандық көрсеткіштерді шығаруға мүмкіндіктер туды, жеке алғанда "шектік" өсері дегеп территорияның қанықтық көрсеткіші: Нш.ө. = һш I 8, мүнда І.ш

шсгтік сызықтыц үзыпдығы, 3 — территорияның колемі. Герриторияның фокустік пунктгермен қанықтығы кобі-песе бедерлік сипатқа байланысты.

Коптсген зерттеушілердің айтуынша, эстетикалық к.үііді.ілык, ландшафтың морфологиялык қүрылымына, табигат пеизаждарының элементтерінің өртүрлілігіне тоуелді. Міне, осылар "табиғат пейзаждарының әртүрлілігі" деген түсінік енгізеді. Бүлар келесіден түрады: 1 — табиғи кешеннің ішкі күрылымынан; 2 - басқа да-' табиғи кешендермен сыртқы байланыстан.

Табиғат пейзаждарының ішкі әртурлілігі — ландшафт морфологиясының ішкі қүрылымы арқылы аныкталады (жер бедері, өсімдік түрлері, гидрологиялық ерекшеліктер, әр түрлі компоненттердің өзара байланыстары арқылы жөне т. б.).

Табиғи кешендердің эстетикалық ішкі қасиеттері мынадай көрсеткіштермен де сипатталады: орманның тығыздық дврежесі, ағаштардың толықтығы, орманның жік қабаты, балауса орман ағаштарының молдығы және т. б. Тегістіктегі орманды аудандар үшін басым белгі — кеңістіктің қоныстану дәрежесі. Қоныстану пайызына байланысты кеңістік аіпық, жартылай ашық және жабық болып бөлінеді. Мысалы, орманның тығыздығы 50% асқанда ландшаф-гың эстетикалық қасиеті оте төмендейді. Қалың орманмеи рекреант жаяу жүргенде жылдам шаршайды және табиғат пейзаждарының әзгерістсрін дүрыс қабылдай алмайды. Ашық кеңістік әртүрлілік жағын қамтамасыз етпейді.

Табиғат пейзаждарының сыртқы әртурлілігіне келесілер жатады: бірден көрінетін көрші табиғи кешендердін саны, сыртқы табиғат пейзаждарын қабылдау бүрышыныц тікелсй жөне көлденең мөлшері, тереңдік перспективасы, көкжиек сызыктарын кесіп оту, сондай-ақ кеп орынның болуы арқылы сыртқы табиғат суреттерін жақсы кере алады. Мысалы, паулы аудандарда ең жоғарғы бағаны тау шындары алуы керек, өйткені солар арқылы барлық табиғи кешендер кабылдапады, ең томенгі бағаны — тау шатқалы алады.

1.2.Технолигиялық баға беру-адам мен табиғи ортаның өзара әсерлері рекреациялық іс-әрекетте "технология" арқылы ерекшеленеді. Демек, бағаның бұл түрі екі аспектіні қамтиды. Бір жағынан, бүкіл рекреациялық жүйенің жүмыстарының мүмкіндіктерін бағаласа, екііппі жагынан территорияны игерудегі инженерлік-қүрылыс мүмкіндіктерін бағалайды.

Копшілік географтардың пікірі бойынша, территорияның туристік-рскреациялық ресурстарына баға берудің ең жақсы негізі — лаңдшафт картасы болады, өйткені бүндай жағдайда бағалау объектісі синтетикалық бірлік (территориялық табиғи кешендер) болады.

Баға беру жүмысыныц қорытынды кезеңі — бүл бағаның түрін табу. Қазіргі жағдайда баға берудің екі түрі бар: сапалық және баллдық.

Орытынды

Рекреациялық мақсат үшін табиғат жағдайларына объективті баға мөлшерін берумен әлемнің көптеген елдерінің ғалымдары айналысуда. Сондай зерттеулердің ішінен оте жоғары қөңіл аударуға жататыны, біздің көзқарасымызша, Д.И. Мухинаның "Табиғи кешендерге технологиялық баға берудің әдістері мен принциптері" атты ецбегі (1973), бүңда рекреациялық бағалау үшін әдістемслік үсыныстар келтірілген жоне КСРО-ң табиғи провинцияларына рекреациялық баға беру әдістемелері туралы Ю.А. Веденина мен Н.Н. Мирошниченконың жумысы (1969) бар. Е.В. Ефременконың (1980) айтуынша, кешенді бағаға келесілер кіруі керек.

1 - табиғаттың мүмкіншіліктері;

2 -территорияны мәдени игерудің дәрежесі;

3 - экзотикалылық;

4 - туристік мүмкіншіліктегі әртүрліліктің дәрежесі;

5 - тарихи-мәдени объектілер;

6 - тұрмыстық қызметтер:

7 - әйгілілік дәрежесі мен дәстүр,

Осы факторлардың ішінен біреуінің басымдығына қарай рекрсациялық іс-әрекеттің функциялық түрін бөлуге болады.