Эксперименталды психологияның қазіргі жағдайы.

Экспериментальды психхология пəні - психологиялық құбылыстарды əртүрлі экспериментальды əдістермен зерттеудің жалпы сипаттамасы. Эксперимент əдістерін қолдану психолоия ғылымының философия саласынан бөлініп шығуында үлкен рол атқарды.Алғашқыда экспериментальды психологиялық лабораториялар қарапайым қабылдау, түйсіну, уақыт реакцияларын зерттеумен айналысты. Алғашқы экспериментальды зерттеулердің негізін қалаған В.Вундт. Вундттың лабораториясынан көптеген ғалымдар дəріс алып нəтижесінде көптеген экспериментальды-психологиялық оқу орындарының инициаторы атанды.[1]; Алғашқы экспериментальды зерттеулер қалыпты үлкен адамның психологиялық құбылыстарын арнайы өзіндік бақылау əдістері арқылы талдау болса кейінен эксперимент жануарларға жасалды (Э.Торндайк), жəне жандүниесі аурытындарға, балаларға жасалды.[2]; Эксперименталды психология психологиялық құбылыстарды дамуынының жалпы заңдылықтарын ғана емес, сезімталдықтың жекелеген вариацияларын, уақыт реакцияларын, есте сақтауды, ассоциацияны зерттеді. (Д.Кеттел)[3];

Кейінгі кездерде экспериментальды психологияның жаңа саласы- индивидуальды психология пайда болды. Ол психология арқылы адамдар мен топтардың бір-бірінен айырмашылығ анықталды. Эксперименталды психология курсы ғылыми зерттеу жұмысның мазмұнын оның приципін, құрылымын білгізе отырып, жалпы ғылыми əдістерінің негізін үйретеді. Сонымен бірге бұл курста психологияның эмперикалық əдістерін білуді үйретеді. Психологиялық эксперимент жүргізу эксперимент жүргізудегі эксперментальдық қаррым-қатынасы қамтылады сонымен бірге эксперимент жүргізуші мен зерттелушінің эксперимент кезіндегі іс-əрекеттері эксперименттік таңдау əрі экспериментальдық жəне экспериментальдық емес жоспарлар мен психологиялық өлшеу эксперимент нəтижесін интерпритациялау оған қойлатын талаптар жəне эксперимент нəтижесін қарастырды. Психологиялық эмпериклық зерттеу жұмысның мазмұны толықтай таныстырады.

Осы психологиялық көпшілік зерттеу жəне оқытушылық қызметпен шұғылданды, ал осының аз бөлігі қолданбалы жұмыстармен санаулы ғанасы кеңес беру, психотерапевт, жүргізуі мен яғни адамға көмек етумен шұғылданды. Елімізде психология ғылымы қоғамның даму өзгерісіне қарай дамып кеңейе түсуде экспериментальдық психология жалпы психологияның бір саласы болып табылады.

Эксперименталыдық психолгияның 4 ерекшелігі бар:

1. Эксперименталды психология барысында барлық ғылыми психология жүйесі түсіндіріледі. Экспериментальдық алынған білім негізінде зерттеу енгізді. Ғылыми психология эксперименталдык психология тəжірибесінде тексеріледі.

2. Эксперименталдық психология кейде нақты зерттеуді қажет етеді.

3. Экспериментальдық психология жалпы психолгиялық зерттеу əдістерінің мəселесімен шұғылданады. Бұл ғылыми маңыздылығы кеңейту үшін жиі қолданылды.

4. Эксперименталдық психология барысында психологиялық эксперимент теориясы түсіндіріледі. Жалпы ғылыми эксперимент теориясы ең алдымен енгізілген жоспарлау жəне алынған мəліметті өндеумен шұғылданады.

Психологияның өз алдына дербес ғылым болуында эксперимент əдістерінің өзіндік орны бар. Егер ғылым табиғатының заңдарын тану білуін болмаса, онда ғылыми психология ғылым сферасына өзінің табиғатының бір бөлігі ретінде қарастырды адам мен жануарларды тануға əрине эксперимент бұл ғылыми псиологияны экспериментеу арқылы алынған негізгі сүйенбейді жəне сүйенгенін көрген жоқ. Психологиядағы ерекше орын бақылау жəне оның формалары алады. Бірақ эксперимент əдісі ғылымның ретінде қалды. Себебі қандай да болмасын бір құб туралы адекватты біл алу үшін бізге сол құбылысты зертеу іздеу керек. Экспериментті психологияда қолдану психологиялық білуіне өзгеруіне, яғни оның бір саласын өз алдына дербес ғылым болуға əкеледі. Қозғалыс психология ғылымы дамуы ондаған жылдар бойы жинақталған білінің практикада көптеп қолданылып келуімен жəне білімнің адамның іс-əрекетінің жаңа салаларында біртіндеп кеңеюімен сипаталады. Егер бұрын психология ғылыми лабораториясында алынған апстрактім білінді, қазіргі кезде психологияның өте тез қолданылуына байланысты эксперимент кең пайдаланып келеді. Бірақ бұл эксперимент таза білім алуға бағыталмаған. Ол өмірлік мəселелер мен тапсыманы шешуге бағыталанады. Бұндай экспериментке психологиялық ұсыныстардың тиімділігі мен құндарын тексеруге болады.

Эксперимент медицинада, білім беруде, құқық жəне тағы басқа салаларда, қолданады. Осыға байланысты психологияның дамыған салалары ғылыми жəне қолданбалы болып бөлінеді. Ғылыми саласы адам танымы психологиясы байланыс мəселелерді жалпы приципиалды шешуде кереекті теориялық біл алуға балғана. Қолданбалы сала ғылым негізінде адамның іс-əрекетінде жетістік жетумен байланысты, оның тəртібімен психологиялық даму деңгейінің өсумен байланысты практикалық мəселелер қойылып шешіледі. Педогогика психология эксперименталды ғылымға психологияда жəне экспериментталдық практикалық психологияда зерттеледі ғылыми танымды жəне қолданбалы Ғылыми танымдық психология педогогикалық зерттеуде. Негізінгі сəйкес ғылымда кеңейтеткенгі біл алады, практикада қолданылып көбіне таба бермейді, ал қолданған психологиялық зерттеуде гипотиза мен жорамал ұсынылады оларпрактикалық жүзеге асырылуы мен тəртібіде өз тиімдін көрсетуі қолданбалы эксперименталды педогогика психология зерттеуін негізгі белгіленеді.

1.Мəселенін дұрыс қойылуы, яғни сұрақтын дұрыс қойылуымен өмірлік маңыздығы бұл арнайы шешімді талап етеді. Бұған арнайы эксперименталды ғылыми зерттеу жүргізбеу жауап табу мүмкін емес.

2.Гипотизаның болуы бұл оның құрылған сол мəселені қалай шешетіні туралы жорамал

3.Болжамды сол мəселенің шешімнің болуы бұл мəселеннің солай шешілуінің болып болмауы жəне дəлелдеуді талап етеді.

4.Осы гипотизаны шешуге бағытын ғылыми экспериментін жүргізу

5.Эксперимент қорытындыны жүргізілердін алдында алған қорытындымен салыстыру.

Психологиядағы эмперикалық əдістері

1.Психологиялық зерттеу əдістерінің топтастырылуы

2.Эксперименталдық емес психологиялық əдістер бақылау əңгіме архивті əдіс

3.Проективті əдістерге жалпы сипаттама Б.Г. Ананьев көз қарас бойынша психологиялық зерттеу əдістері психологиялық объктілердін операция жүйелері болып табылады. Сол қатар психология ғылымның,объектілері. Ананьев психологиядағы эмприкалық əдістері қолдану мəселелері қарастыра отырып оларның психологиялық əдістер жүйесідегі орнынанықтаудан бастау керек деді.[4]; Осыған байланысты 5 деңгейді бөліп қарастырды

1. Əдістеме деңгейі

2.Əдістемелік тəсіл деңгейі

3. Əдістің деңгейі (эксперимент бақылау тағы басқалары)

4. Зерттеу ұйымдеу деңгейі

5. Əдістемелердің үйлесім деңгейі Бұл қарастынын деңгейі бөліп басқа да орыс психологтарының бөліп-қарастырғанына ұқсайды. Ол əдістерді

1. Əдістер

2. Əдістемелік тəсілдер

3. Əдістемелік үйлесім (генет, психофизикалық деп бөліп қарастыру) С.А.Рубенштейн өзінін «жалпы психология негіздері» еңбегінде психологияның басты əдістері ретінде бақылау мен экспериментті бөліп қарастырды.[5];

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. В.Вундт Введение в психологию. Москва, 2002

2. Торндайк Э. Принципы обучения, основные на психологии. СПб.,1996

3. Капустина А.Н. Многофакторная личностная методика Дж. Кеттела. СПб.,2001

4. Ананьев А. Психология и проблемы человекознания. М.,1991

5. С.Л. Рубинштейн.ОСНОВЫ ОБЩЕЙ ПСИХОЛОГИИ.СПб., 2000