Сот баллистикасының объектілерін табу және қарау.

Оқиға болған жерді қарау кезінде келесідей сұрактарды шешу үшін: а) атыс қарулары шын мәнінде қолданылған ба? ә) кандай кару және оқ-дәрілер қолданылған? б) қандай объек-тілерде ату іздері бар? в) атылған оқтың бағыты мен ара қашықтығы қаңдай? г) қаруды аткдн тұлғаның ату үстінде ыктималды тұрған жері? д) өзін-өзі ату фактілеріне жата ма? е) карудың атылу жағдайы қавдай, ол құлау, бір нәрсеге соғылу нәтижесінде атылып кеткен жок па және баска да.сүрақтарды анықтап алу қажет.

Қаруды қарау, бекіту және алу.Оқиға болған жерде табылған қару-жарақты карау кезінде міндетті түрде төмендегідей тәртіп талаптары сакталуы тиіс:

• қаруда қалған іздер: қол іздері, қан тамшылары мен басқа да дененің ұсақ бөлшектері (тері, мый және т.б.) ешіп қалмас үшін оқпанның ауызғы белігінен (оқ шығатын) ұстауға болмайды, сонымен қатар, өзінің қол іздерінің қару бетіне түсіп кал-мауы үшін каруды кедір-бұдыр жерінен немесе шетінен, болмаса қолға қолғап киіп ұстау қажет;

• қарудың оқпанын езіне немесе қоршаған ортадағы адамдарға қаратып үстауға болмайды, оны жоғары қаратып ұстау қажет;

• кару оқпанына қандай да бір заттарды кіргізуге, тығуға, салуға болмайды, бірак, оқпанның ішіндегі күйе, порох және т.б. іюлшектерді жоғалтып алмас үшін окдан ұңғысына абайлап калпақ кигізу керек.

• міндетті түрде карудан оқты алып тастау кажет;

• қару оқпанын ешқавдай затқа тақауға болмайды;

• шаппалы күршекке, атқыш ілмекке тиісуге болмайды;

• қаруды күлатуға болмайды.

Қару табылған жағдайда, ең аддымен түйінді және детальды фототүсірілім ережелері сақталына отырып масштабты сызғыш-ты қолдану аркылы фотосуретке түсіріледі. Фотосуретке кару-дын түрі мен оның табылған жері ғана емес, сонымен қатар оның жеке бөлшектерінің: окпан, серіппе (курок), бекітпе (затвор) жөне т.б. жағдайлары көрсетіле отырып түсірілуі қажет. Қару сокқысының немесе оның құлау іздерін табу мақсатында қор-шаған ортадағы барлық объектілердің — еденнің, құмның беткі кдбаттары каралады. Содан кейін екі бағыттағы жылжымайтын объекті және мәйітгің қолына дейінгі арақашыктық аныкталады.

Кдруды қарау үшін оны таза қағаздың үстіне қойып тексеру Кажет. Хаттамада қандай да бір бөгде объектілердің (қол, шаш, май, тері бөліктері және т.б. іздерінің) табылған жерлері туралы мәліметтер жазылады. Тергеуге қажетті объектілер арнайы пакеттерге салынып буылып-түйіледі. Қарудан магазині ажыратылады, ал патрон салғыштан патровдар алынады. Хаттамада Магазин ішіндегі қалған патрондардьщ саны мен олардың маркілік және т.б. белгілері бекітіледі. Аңшы мылтықтарынан оның оқпаны ажыратылады. Бүл тәртіп ережелері револьверді буып-түю кезінде қодданылмайды. Өйткені олардың каморалары атылған гильзалардан да, патрондардан да ажыратылмайды. « ебебі олардын. камораларынан атылған гильзалар да, патрондар да шықпайды. Маркілік белгілері бойынша хаттамада қандай камора (немесе патрон) оқпанға кдрсы орналасқаңдығы жөнінде белгіленеді және каморадағы гильзалар мен патрон-дардың орналасу жүйесі жазылып бекітіледі. Қарудьщ оғын алып тастағаннан кейін оның маркілік белгілері, жеке кұрылым-дық (конструкцияльщ) ерекшеліктері анықталады.

Қылмыскерлер қарудың оқпанына, әсіресе аңшы мылтығы-ның оқпанына тазарту жасаған жағдайларда, тергеуші алғашкы кезде сарапшының алдына қандай сұрақтар қою керек екендігін білмейді. Тазартудан кейін, мысалы, ең соңғы атылған октардың түрін анықтау мүмкіндіктері жойылады. Қарудың атылу мерізімі жөніндегі сұрақтарды анықтау қажет болған жағдай-ларда оны тазартуға, сүртуге болмайды. Аталған және басқа да сұрақтарды шешу мақсатында қару оқпандары жабыстырғыш ленталар аркылы бекітілген қағаз қалпақшаларымен жабылуы кажет. Қарудың атылу мерзімін анықтауға байланысты зертте-улер жүргізу үшін олар сараптамаға жедел түрде жеткізілуі тиіс. Себебі кару табылған алғашқы 5 тәулік қана — бұл сұрақтарды дұрыс әрі нәтижелі шешудің кепілі бола алады.

Сонымен, оқиға болған жерде табылған атыс құралына қарау жүргізіп, оны сипаттау кезінде хаттамада келесідей мәліметтер міндеггі түрде көрсетіліп жазылуы тиіс:

• қарудың табылған жері, оның жағдайы мен оқпан ұңғысы қай түсқа қарай бағытталған;

• зауыттық немесе қолдан жасалғандығы;

• моделі, калибрі мен нөмірі;

• металының және басқа да сыртқы қабатының түсі, жағдайы, тұтқасында және оқпанында зақымдану іздері бар ма, жок па;

• механизм жағдайы (сақтандырудың, бекітпенің, серіппенің);

• магазивдегі, патрон салғышта патронның бар-жоғы және саны;

• оқпан ойығының бағыты мен саны;

• оқпан ұңғысының күй-жайы (май жағылу, күйік, коррозия, металдың мүжілген жері,);

• оқпан үңғысынан күйік иісі сезіле ме және басқа да бөгде зат іздерінің болуы (қан, мый бөлшектері, құм және т.б.).

Оқиға болған жерді қарау кезінде атыс қаруының зақымдалған жерлерін зерттеу - оның атылу жағдайы бойынша құрылған болжауларды ары қарай жүзеге асыруға жөне басқа да зат-тай дәлелдемелерді іздестіруге мүмкіндіктер туғызады.

Қаралып отырған қарудың моделін анықтау үшін негізгі көңілді — оның зақымдану сипатына (оқтың, бытыраның ойы-ш.ііі калған, шаншылып калған жерлеріне), порох-түйірінің формасына және ыстын, күйенін, белініп шыққан жерлеріне, егерболған жағдайда «штанцмарканың» формасына бөлу керек.

Ату ара қашықтыгы —крест тәріздес жыртылыстардың болуына (болмауына); бытыралардың зақымдалу мөлшеріне, сонымен қатар атудың қосымша іздері, басқа да қүрамдас бөлшктерінің бар немесе жоқтығына байланысты белгіленеді. Атудын косымша іздері жақын емес ара қашықтықтағы тоска-уылдардан да кездесуі мүмкін екендігін естен шығармау қажет. Оқ бірінші тосқауылды тесіп еткен кезде өзімен бірге басқа да қосымша іздерді қоса ала кетеді, сөйтіп барып кездесетін екінші тосқауылға тиеді. Сондыктан да бұл бірінші тоскауыл ма, жоқ па соны анықтап алу керек.

Атудың бағыты келесідей материалдың: ок каналдарына, Октың тесіп кірген және шыққан саңылауларын біріктіретін сызықтарға, сондай-ақ бір рет атудан екі объектінің қатар зақымдануына байланысты анықталады. Белгіленген бағыт бойынша жүре отырып оқты алыс емес жерден аткдн адамның ату Квзіндегі түрған орнын анықтауға болады.

Оқтын бағытын анықтау үшін арнайы күрал-жабдықтар қолданылуы мүмкін. Барынша оңай тәсілдер де бар, мысалы: қағаз түтікшелерінің көмегімен бақылау әдісін (визирлеу) жасауға болады.

Мәйіттегі атыс қаруынан қалған жарақаттарды қарау кезінде м-ійіттің денесі мұқият каралады. Денесі мен киіміндегі жарақаттардың орналасуына және олардың формасына, жарақаттың і мектеріне, катпарлану аймақтарына аса көңіл беліп қарау қажет. Сонымен қатар, оқтан түскен жарақат жәбірленушінің киімінен табылса, саңылаудың жиегіндегі мата жіптерінің ұзындығына, ал жарақат жәбірленушінің денесінде болса, овда жаракатжиегінің терісіне көңіл аудару керек. Міндетті түрде мойіттің киіміндегі, денесіндегі, оның айналасындағы кан дақтарына аса көңіл бөлінуі тиіс. Бұл ату кезіндегі жәбірленушінін ораласу жағдайын анықтауға мүмкіндіктер береді. Жақыннан ату іздері сондай-ақ, мәйіттің қолдарынан атыс каруы табылған кезде мақтаның көмегімен іздер алынып олар жеке пакеттерге салынады.

Оқиға болған жерді карау хаттамасына тек қана нақты мәліметтер енгізіледі. Ату іздері табылған заттарды хаттамада сипаттау кезінде мыналар көрсетіледі: із табылған зат, оның орналасқан жері, жаракаттың түскен орны, жаракаттың түрі, өлшемі мен басқа да ерекшеліктері. Мысалы, бытыраның ша-шырап тиген іздері болса, онда оның жайылу жиілігі, тию саны өлшенеді.

Мәйіт денесіндегі жарақатты хаттамада сипаттау кезінде оның денесінің қай бөлігі жарақаттанғандығы, киіміне келтірілген закымдар, онын, кезектілігі мен саны, жыртылған жерлері және де киімінің түймелену жағдайы көрсетіледі.

Оқтарды табу, бекіту және алу. Табылған оқтардың дәлел-демелік маңызы бар екендігі сезсіз. Оқиға болған жерді карау кезінде ең аддымен қару канша рет атылғандығын аныктау ке-рек және атылған барлык оқтарды іздестіру қажет. Оқтарды іздестіру - тесіп шыққан және жанаскдн зақымдарды қарау арқылы бұл объектілерді зертгеу кезівдегі анықталған бағыттардан басталады. Анықталған бағыт бойынша кездесетін барлық объектілер — кұм, қар, шөптер және т.б. мұкият қаралады. Егер аддын ала зерттеу барысында октар туралы дәледді мәлі-меттер анықталмаған жағдайларда, ол жерден табылған метал-дың барлық бәліктеріне аса көңіл бөлу керек. Оқтар деформа-цияға ұшырауы мүмкін. Оқтың қабықты бөлігі адамның денесінде қалып қоюы немесе оның жанына түсуі, ал өзегі (сердечник) адамнан бірнеше кашықтыққа ұшып барып түсуі мүмкін. Оқтар ұшып келе жатқанда кездескен алдындағы объектіге соктығысуына байланысты рикошет болған жағдай-ларда, олар ұшу бағытын әзгертеді. Сондықтан да оқтарды қасындағы объектілерден іздестіру кджет.

Объектіге кірген оқтар мен заттарды түтастай алуға мүмкін-діктер болмаса, объектінің оқ және заттар тұрған бөлігі оғымен бірге кесіліп алынады. Алынатын объектілер масштабты сыз-ғыштың көмегімен детальды әдіспен фотосуретке түсіріліп бекітіледі. Тосқауылдың алынатын бөлігінің ішкі және сыртқы, жоғарғы, төменгі беткі қабаты белгіленеді.

Мұндай әрекеттерді жүзеге асыру кезівде заттар мен объектілердегі ату іздерін бүддіріп алмай, оларды ұқыптылыкпен ұстау қажет.

Оқтарды табу шараларына байланысты, олар нөмірленіп, оқиға болған жердің схемасында белгіленеді және буып-түйіледі. і іі гағы бегде іздердің жойылып кетпеуін мівдетті түрде қамтамасызету керек. Бүл объектілер оқтын атылу жағдайы туралы кейбірмәліметтерді алуға мүмкіндіктер береді.

Октарды қарау хаттамасында: а) октьң формасы; ә) құрылымдық ерекшеліктері (қабықты, жартылай қабықты және қабықсыз); оқтьщтүпкі белігінің сипаты; б) жасалған металы-ііі.ііі түсі; в) өлшемі, ені, диаметрі; г) оқтың гильзаға бекітілу і < ісілі; д) жоғарғы немесе түпкі бөлігіндегі сандық және әріптік, і опдай-ақ арнайы бояулармен белгіленген маркілік белгілері; окпанойыктарының іздері (олардың саны мен бағыты, көлемі, ( ииаты, иілу бүрышы жәнет.б.) сипаттала отырып бекітіледі.

Табылған оқтар жеке-жеке буып-түйіледі. Мәйіттен алын-і ;ш оқ қүрғатылады және кабаттасқан екі мақтаның ортасына еалынып буып-түйіледі.

Бытыралар табылғанда хаттаманың сипаттау бөлімінде бы-тыралардың саны, олардын, формасы мен диамеірі,сонымен қатар, олардағы іздердің сипаты көрсетіліп жазылады.

Ок аңшылық қарумен атылған болса, оқиға болған жерден тығыннемесе төсегіштер (прокладкалар) табылуы мүмкін. Бү.л объектілер жөнінде хаттаманың сипаттау бөлімінде, олардың габылған жерін көрсетіп кдна коймай, сонымен қатар келесідей: В) тығынньщ, төсегіштердін, жасалған материалдары, олардың түсі; ә) формасы мен өлшемі; б) маркілік белгілері; в) ату іздері гуралы мәліметтер толығымен камтылып көрсетілуі тиіс. Ты-і і.шды, төсегішті қараған кезде: олардың табылған орны, түсі, і үрамы, саусақіздері бар ма, жоқпа, ондағы жазулар, суреттер т.б. да ерекшеліктері бекітілуі тиіс.

Тығындарды тапқан кезде, әсіресе, қолдан жасалғандарын анықтапалу және оны бүлдіріп алмас үшін өте мұкият болу керек. Қолдан (кағаз не матадан) жасалған тығындар табылған кездеолардың ерекшелік сипатын анықгау үшін таза қағазға оралады және хаттамаға бекітіледі. Киізден жасалған тығындар-111 .і 11, б үйіргі беткі қабатын (кесу іздерін табу мақсатымен) мүқият қарауқажет. Олар үзыннан созылған жол тәріздес болып келеді. Мүндай іздер табылған жағдайларда тексерілетін тұлғалардан, олардың қолданылған құралдарын іздестіру қажет.

Гильзаларды табу, бекіту және алу. Атылған гильзалардың атқанжерін (орнын) табу жөніндегі мәселелер көбінде колданылған қарудың түрлеріне байланысты болып табылады. Атыс қаруларының бірқатар модельдерінін, гильзалары автоматты түрде алынбайтын болғандыктан, оларды әр турлі жерлерден тауып алуға болады. Қаруды атқан адам гильзаларды кез кел-ген жерлерге лақтырып тастауы мүмкін. Мұндай ситуациялар револьверді колданған кездерде кездеседі. Кейбір жағдайларда¹ гильзалар автоматты тапаншалардың окданывда да қалып қоюы мүмкін. Бұған атылу мерзіміндетапаншаны қолымен ұстап қалу нәтижесінде бекітпе бөлігінің қабында гильзаның кысылып қалуы бірден-бір себеп болады.

Октың тосқауылмен түйіскен бұрышы және карудың моделі мен дистанциясы туралы (автоматтандырылған қарудың гильзасын іздестіруге байланысты) мәліметтер онын бағытын анык-таудың көрсеткіші болып табылады.

Егер салыстырмалы жақывдыкта атылғавдығы туралы мәліметтер аныкталса, онда міндетті түрде атқан тұлғанын іздерін (аяқкиім, темекі қалдыктарының және т.б. іздерін) іздестіру керек. Содан кейін табылған іздердің бағытына сүйене отырып гильзаны іздестіру жерлерін белгілеп алу қажет. Гильзаларды іздестіру барысында ұшып келе жатқан гильза алдында тұрған қандай да бір тосқауылмен соқтығысып, үшу бағытын өзгертуі мүмкін екендігін естен шығармаған жөн.

Кейбір жағдайларда гильзаларды табу өте киынға соғады, олар қардың астында, шөптердің арасында калуы мүмкін. Сон-дыктан металл іздейтін құралдарды пайдалану керек. Олар нак-ты белгіленген жерлерде жүргізіледі.

Ал кейде керісінше аддымен гильзалар табылып, кейінен сол гильзалар бойынша қарудың моделі, аткан адамның ату кезіндегі түрған орны аныкталуы мүмкін.

Нөмірлену кезектілігі сактала отырып гильзаның табылған жері (орны) хаттамаға бекітіледі және схемасы сызылып керсе-тіледі. Гильзалар масштабты сызғыштың көмегімен детальды түсірілім әдісі бойынша фото суретке түсіріледі.

Гильзалардан кол іздері табылуы мүмкін, сондықтан да гильзаны қарау кезівде оның түпкі және ауызғы бөлігінен ұстаған жөн. Хаттамада гильзаны сипаттау кезінде міндетті түрде келесі жәйттер көрсетіледі:

— оның табылған орны ( жері) мен жағдайы;

— гильзаның материалы, түрі, формасы (цилиндрлі, бөтелке тәріздес), өлшемі (ұзындык диаметрі және ішкі диаметрі);

— маркілік белгісі;

— оқты орнықтыру әдісі;

— боек ізінің сипаттамасы (формасы, орналасуы, размері);

— кем-кетігінің, ақауының, сызаттың, бөгде заттар мен жанған порох иісінің болуы.