Илалын, тудым мондена гын, 7 страница
«Мылам тек ынже сыре тудо,
Кӧм йӱктыде мый коденам…
Тыгай тӱшкаште монденат мый,
Товат, иктажым кертынам…
А кушто тудо, кӧ мондалтын?
Ӱж тудым тышке, тек шинчеш. -
Тамла да тудо шер теммешке
Пайрем сийнам йӱеш-кочеш» -
«А теве тудо, кӧ мондалтын!» -
Авагашташке ончыкта,
А тушто пеш кугу ош пырыс
Ракатланен кия. Оза!
Еҥ тудым кидышкыже налын,
Умшажым пырысын почеш
Да чукыр гычын шолтыметым
Чыла вик тушко опталеш.
Сай сайынак сырен кудалтыш:
«Мом тый тӧчет? Ушет каен?
Кораҥ тышечын, колто тудым!»
А пырыс шылынат шуктен…
Тунамак кредалмаш тӱҥале,
Да мушкындо модеш гына:
Кӧ кӧм кыра, от пале вигак,
Ореныт пуйто лӱмынак.
«А тиде мушкындо – чаҥгатлан!
А тиде – так игылтметлан!»
Чараш тӧчат, кӱвар ӱмбалне
Сай пӧрдалеш – кырат тазан.
«Мом тӧчеда? Ушда каен мо?
Айдемыла тендам ончат,
Да вожылде ӱмбакышт кидым
Нӧлталында теак, ӧрат»
Окалче пӧрт гычын уремыш,
Чон йӧсын кычкырлен, куржеш -
Полшаш изаштлан куржын тольыч
Пешсай, Энсай…Вара - Регеж…
У вийым ужын, йӱшӧ-шамыч
Вик лывыжгышт да шӧрлышт вик:
«Ышна ваш умыло изишак…
Тый, мурызо, ит сыре, ит.
Мый мыскарам ышташ тӧчальым,
А тыйын эргыч кредалаш...
Пайремым локтылаш сай огыл!
Тӱҥалын, маныт, кугешнаш.
Пошкудо ял гыч шоҥгыеҥым
Ӱмаште мыскылен колтен:
Еҥ шӱвыр ден пояш тӧчалын,
Коштешыс пуйто ужален!
Ме тудым туныкташ изишак
Санден тендан дек пурышна.
Эше йодам: нелеш ит нал тый…
Регеж, ит сыре мыланна.
Сай шӱвыржым огеш ужале!..
Молан тугеже ыштылеш?
Марий коклаш шарлалже манын,
Мӧҥгешла ужалаш кӱлеш» -
«Мом тый ойлет, чынак, сай огыл…
Но кугешнаш уке амал.
Кӧ шулдын налын, ужала гын
Чот шергын – тиде сай? Сӧрал?
Шонем мый: умылет тый тидым
Да Сайлан от тӱҥал сыраш.
А шӱвыр- калыкын шӱм-чонжо,
Огеш лий тудым йомдараш.
Сай шӱвырым ышташ чарна гын,
Марийым мо тунам вуча?
Шоналтенда уке те тидым?
Ушда, векат, ыш сите чай?
Кодеш мураш еҥ мурым веле?
Тидлан ушдаже ситышаш…
Кредал коштмеш тунем тый лучо
Сай дечын шӱвырым ышташ!
А тый кертат… сай мыскараче!
Кӧ пырысым тыге йӱкта?
Толеш мо ынде тудо мӧҥгӧ?
Осалым пырыс сай шарна.
А Шыжвазар толеш куанлан,
Ок кӱл йӱмашке савыраш!
Мемнан илемыш толында гын,
Чон семын тыршыза канаш»
ЭШМЕТ РӰДЕР ГЫЧ ТОЛЕШ
Ойлымыла кум кече эртыш –
Илемыш пӧртыльӧ вуйе.
Шижалте, кумылжо укела,
Рӱдерыш, кеч Он дек миен.
«Кузе вара Оннам ужатышт?» -
«А калык шуко погынен?» -
«Кузе колен? Чот черле але…» -
«Шижде… Шӱм кырымым чарнен…
Ужатышт сайын…Калык шорто:
«Марийын шӱдыржӧ йӧрен»…
А тойышт курыкеш…Мотор да
Кугу вӱдан эҥер воктен» -
«А кӧм вара шогалтышт Онлан?
Марияк дыр мемнан Онна?» -
«
Марийже марияк да…Тудо
Вес Юмылан кумал ила…
Ох, икте кумылемым волтыш –
Вес калык погынен йыр-ваш:
Я шкет, я ешыж дене нуно
Илаш куснат марий коклаш» -
«Вашке мемнан декат илемыш
Руш ешыжге толеш илаш…
Укет шеҥгеч Арсут ден коктын
Пералтышт кидыштым ваш-ваш» -
«Арсут, мурызына ок шойышт?
Чын – тиде? Але…» - «Чын, Эшмет.
Пеш йодешат, тореш шым лий мый…
А мланде лыҥ…Кузе, шонет?» -
«Чын, мландыже сита чылалан,
Кертеш нумалын кеч-кӧмат…
Но калыкна илен кодеш мо,
Илен-илен, коклаш варналт?
Тыгай шол улына – марий-влак:
Мом йодыт – ыштена чыла.
Осалже, порыжо, удаже –
Шканнак толешыс мӧҥгешла.
Пеш шукын нуно улыт... Ме гын…
Парнят сита мемнам шотлаш!» -
«Мый шонышым, пошкудо семын
Тӱҥалына келшен илаш» -
«А такшым Юмо улмо годым
Сӧсна огеш коч, ман ойлат.
Тугеже Юмылан кумалын
Илаш тӱҥалына эрлат»
ЭШМЕТ ОМЫМ УЖЕШ
«О , Юмо, калыкем арале!..
Пеш шучко, кочо пӱрыш деч.
«Эшмет, мо лийыч? –«Чытырет вел….
Ала тый каласет, Эшмет?» -
«Кава мемнан илем ӱмбалне
Йолга тул гае, йыр йӱла» -
«А тушто воштыл, вуйын почын,
Чоҥештылеш чара ия.» -
«Эшмет, лыплане…Омо веле…
Пеш шуко шол пашам ыштет…
Конча санденак тӱрлӧ ок кӱл…
Айдемыла мален от керт.
Тый кушко? Воч да мале…
Ыш муро агытан эше…
Эр шуэшат, кузежым-можым
Эрла кутырена,Эшмет».
ЭШМЕТ ШӦРТНЬЫМ ШЫЛТА
…Пычкемыш шыже йӱд. Куп велыш
Ик еҥ илем гычын вола
Да нелым-нелым, яшлык гайым,
Ала-мом нумалаш тӧча.
Кеч вӱдылка монь лийже ыле,
Кает, сакет да вачӱмбак!
А яшлыкым нумал от кае
Пеш куштылгын торашкыжак.
Йӱр кенета эше тӱҥале –
Кава лакан гыч опталеш.
Нимом от ыште, лектынат гын
Уремыш – ошкылаш кӱлеш.
Шижде, шӱртнен шуҥгалте тудо,
Нумалтыш кид гыч камвозеш,
Да тушто, кӧргыштӧ, пич йӱкын,
Чиҥ-чиҥ гына шоктен кодеш.
Лач тукым пӱнчӧ лишне улшо
Ужар куп деке волышат,
Волгалте кенета волгенче
Да койо еҥын чурийжат.
О Юмо-Пӱрышӧ, серлаге!
Эшмет мо тиде? Чын, Эшмет!
Молан тыгай пич йӱдым тыште?
Да йӱрыштӧ эше – ялт шкет!
Чылт куп покшеке пурыш тудо –
Волгенче корным волгалта.
Тугакак яшлыкым кучалын,
Шога да йӱкын пелешта:
«О Куп оза! Мылам ит сыре
Тыгай пич йӱдым толмемлан:
Тылат пӧлекым – яшлык шӧртньым
Яндар чон дене конденам.
Арале тудым жап шумешке
Ӱшанле лӱкӧ помыштет,
Кунам гынат, кӱлеш гын, калык
Толеш кычалын тый декет –
Туштемым тудо умыла гын,
Сита гын ушыжо тидлан…
Тый ит йомдаре, ит чамане,
Пу озала тунам тудлан.
Йодат, молан шым пу мый шкеже?
А, тавален, колен пытат!
Кычалышт - тыршыде пашаште
Да тунемде ок тол нимат!
О Кугу Юмо – Кугу Пӱрышӧ!
Мый калыкем чолгам ужнем:
Пашам ышта гын, кидше модшо,
Мура-кушта гын, чон лушкен!
Тӱня ден илыже келшалын,
Тушманжым кертше чактарен –
Тек пийым пире ден ок луго
Да кертше ваштареш шоген.
О Куп оза! Ош Кугу Юмо!
Шукталзак сӧрвален йодмем:
Тек куанен ила тӱняште
Айдеме семын калыкем!»
Модеш волгенче куп ӱмбалне
Да кӱдырчӧ кӱдыртылеш.
Эшмет, нимат ок темде вачым,
У вийым шижын, пӧртылеш.
ЭШМЕТЫН ТУШТЫЖО
Аланыш погыныш лыҥ калык
Мураш-кушташ, тӱшкан канаш.
Пашаште тыршымек кӱлешыс
Ик ешла порын каналташ!
Кузе эрталын нунын каныш,
Мый кызыт ом тӱҥал возаш –
Ойлем лач иктым: шӱвыр-тӱмыр
Таратышт калыкым кушташ.
Эшмет мурен-куштен эсогыл –
Ыш шого вожылын пырчат.
Но ойырлалме мутшо тудын
Логале шӱмышкӧ чотак:
«Марий таҥ-влак! Пошкудо-шамыч!
Мый йӱдым шӧртньым шылтенам…» -
«Молан шыч пайле калык дене?» -
«А муына иктаж-кунам?» -
«Пайлен пуаш я тӱрыс – ӧрым…
Пайлет… Кӧранымаш лектеш.
Чыла ик кидышке пуэт гын…
Кӱзат, волгалт, нӧлталт кертеш!» -
«А молан тудым шылтенатше?
Иктаж-кӧ шолыштеш, шонет?» -
«Амалже, очыни, тыштат дыр?
Кӧ мом шона, кушеч палет?
Но чонышто ласкалык йомын…
Ала-мом шучкым чон шижеш…
Теве налаш кеч Юмынсуртым…
Мыняр эҥгек шып ышталтеш!
Те шонеда, еҥ-шамыч тушто
Шиждеак эмганат? Колат?
Уке, йолташ-влак, шучко ойго
Кӱлеш моткоч кӧлан-гынат.
Эше Оннам тоен толмеке,
Тӱҥале утыр чон йӱлаш.
Тыгай чолга, таза айдеме
Мемнан деч кайыш пич тӱняш…
Уке тӱняште курымашлык…
Ийготшо мыйымат покта…
Пырля ме улына гын таче.
Эрлаже мо вуча ала?
Санденак чон ласкалык йомын…
Санденак шӧртньым шылтенам…
Кычалын тудым кертыда те,
Кунам шижде уке лиям» -
«Эшмет, тый колашак от шоно?
Тый черлак отыл? Моч коршта?» -
«Уке тӱняште курымашлык…
Ийготшо мыйымат покта…
Сандене мый, кунам да кушто
Те тудым муын кертыда,
Ик корным, ик сай йӧным тушко
Ойлен кодем шоналташда…»
…Лудшем, чыталте! Мый изишлан
Лач лудмо кечышкет ӱжам:
Айда пырля лач тушко, кушто
Мый шочынам да кушкынам.
Шернур воктен, марий яллаште,
А тидыже – Тумерсола,
Регеж да Мушко – еҥ коклаште
Акрет манеш тачат ила:
«Кӧ кум ияш шем ӱшкыж дене,
Да пӱнчӧ вуйышто эше,
Пич йӱдым киямат тӧралан
Шке ешыж дене кумалеш,
Эшметын шӧртньыжым муеш да
Илемже пиалан лиеш…
А шӧртньыжым кумалме годым
Лойгалтше тул почеш муеш»
Эртен ик курым, весе, кумшо…
А шӧртньым огыт му тачат.
Ыш код эсогыл тудо пӱнчын
Вожшат – куралыт да ӱдат.
Ойлат, кеч южгунам, пич йӱдым,
Еҥ-шамыч ужыт тулымат,
Но огыт му металлым шижше
Моткоч ушан тарман* денат.
*Тарман – аппарат, инструмент
Эшмет, Эшмет, могае туштым
Тый калыкетлан коденат?
Сита гын ушышт муыт, маньыч
Куп озалан, кунам-гынат.
Мыят эре шоналын коштым,
Кумал кертат мо тыгела:
Пелйӱд…шем ӱшкыж…пӱнчывуй да…
Эше ешге…Ала-ала?..
Эшмет, векат, пушеҥге вуйыш
Тамгам кылден коден улмаш
Да ӱшанен, лач тудым муын,
Тӱҥалыт шӧртньым кычалаш.
Тыгакак шижтараш шонен дыр –
Кунам тый шӧртньым кычалат,
Кӱнчет да пургедат шем рокым,
Тыгодым шӱлалта мландат?
Эшмет, Эшмет, марийын патыр,
Ок мондо тыйым калыкет –
Ынде пӱртӱсыштӧ вел огыл,
Лудышыштат йоҥга лӱмет.
САЙ ДЕН ОКАЛЧЕ КОЛАТ…
Лектеш ма Сай кастен уремыш,
Пазарыш але ошкылеш,
Еҥ-шамыч пыльгыжын эрталыт -
Эре аяр манеш-манеш.
Шеҥгеч, йышт игылтме ок сите,
Ойлат шинчашке вик, тура –
Чаманымет-мочет ты годым –
Илен кодат уке? – руат!
Вот кызытат, урем покшелнак,
Шогальыч Сайым авырен
Да йодыч нуно порын-порын,
Кеч йылмышт тулымак пӱрген:
«Окалче, маныт, мӱшкыраҥын?
Могай изаже деч вара?
Тенданлак шочыт дыр кум йыгыр…
И кажныжын ача - Онар…»
Шинчаже Сайын - ялт подкинде,
А шӱмжӧ тулшолла йӱла…
А вате-влак ойлат тугакак –
Туш ӱйым ешарат гына.
«Кок изатат Окалче дене –
Пешсай, Энсай – ойлат, малат…
Кеч тыгайлан мый ом ӱшане,
Но чаманем чыладамат.
Пӧръеҥ виет ок сите моли?
Я темдыме тунар ватет?
Ӧрат, мала изат-влак дене…
Кузе яжарым тый чытет?
Я кум изак-шоляк ик ватым
Тӱшкан модаш те налында?
Тыгак гын, чаманем моткоч мый
Тыматле шоҥго ачадам»
Сай кайыш мӧҥгыжӧ лӱҥгалын,
Чот йӱын пуйто, уш йоммеш…
«Пешсай…Энсай…Окалче дене?..» -
Лач икте вуйышто пӧрдеш.
Кудывечыш пурыш Сай… А тушто
Окалче вольыкым йӱкта.
Шинчажлан койо ӱшкыж огыл,
Энсайым ватыже вӱчка.
Пудыраныш вуйжо, а шинчаште –
Энсаяк ватыж ден модеш…
Товарым кидыш руалта да
Окалчым вуйжо гыч шелеш.
Руалмыла йӧрлеш Окалче –
Вуй шелын тудын кокыте:
«Лач тыйым, Сай…йӧратенам мый…
Лач тыйым…Титакем уке…
Сай, иле сай…Йӧрат…» - Окалче
Шыпланыш ӱмыреш. Пешсай
Кудывечышке пура: «Ой, Юмо!..
Тый пуштычыс ватетым, Сай…»
А Сай шоген: товаҥын ӱпшӧ,
Шинчаже шолгымла йӱлен
Да шкеже чытырен, лышташла,
Мо лиймым умылаш тӧчен…
Помыжалте…Ушыжо волгалте,
Да шучко лие шкаланжат:
«Осал кӧраныше еҥ-шамыч,
Порволыза те чыланат!» -
Тунамак Сай тайналтын кайыш
Да йӧрлӧ ватыже воктек…
Тыге аяр манешым шӱмжӧ
Шӱвырзынан чытен ыш керт!
«Кӧ кычкырлыш тыге чот? Сай мо? –
Шӱлешт-шӱлешт Регеж толеш. –
О Юмо, сакле!.. Мом ужам мый?
Мо ош тӱняште ышталтеш?
Каласе, эргым, молан тудо
Товар ден шуын еҥ ӱмбак?
Тыге чот нуно йӧратеныт…
А ынде колышо кият…»
Ойлен Сай шуктыш иктым веле:
«Порволыза, шапшак кашак –
Кӧ шаркала манеш - манешым,
Да кӧрана еҥлан шыпак!»
«Ах, эргым, тый лавырам шыч чыте…
Кӧранымашак йӱлалтен!
Адак яндар кок чоным сеҥыш -
Йӧратыше кок еҥ колен.
Иктаж-кунам марий айдеме
Эрна мо тудын деч ала?
Мыняр еҥ тудын верч тӱняште
Шып, ӱмыр лугычын кола?!»
ЭНСАЙ ЙОМЕШ
Эрта ик кече, весе, кумшо…
Вашке ынде шуэш тылзат…
Энсай тугак ок пӧртыл мӧҥгӧ –
Уке туддечын уверат.
Тургыжлана ава – Пикелык…
Тургыжлана ача – Регеж…
Ача-ава гына мо? Калык!
Чылан вучат: садак толеш!
Кӧн дек от пуро, куш от кае,
Лач иктымак эре колат:
Энсай пазарышке каен да
Ыш пӧртыл мӧҥгыжӧ алят.
Чынак, куш йомын кертын тудо?
Сур пире кӱрыштын ала?
Кыша лийшаш тугеже ыле…
Тидлан ӱшанже пеш шагал.
Пырля пазарыш коштшо-шамыч
Ойлат: «Сатужо сай каен.
Мом намиен, чыла ужалыш.
Чыла ден порын мутланен»
Ала еҥак агаш шонен да
Кержалтын кӱзӧ ден кастен?
Ты шучкымат чыташ лиеш дыр…
Лач кодшо патыр да илен!
Ала ия аҥыртарен да
Илем деч мӱндырк наҥгаен?
Тыге, ойлатыс, ӱмыр лугыч
Пеш шуко еҥ чеверласен.
Чынак, Энсай куш йомын кертын?
Ачан ӱшан, вийвал пӧръеҥ!
Шолем, поран да сар жап огыл -
Ала-куш ӱмылла шулен.
Шортеш да йӧслана Пикелык…
Шортеш да йӧслана Регеж…
Ача-ава гына мо? Калык!
Чылаштын шӱмым кӱрыштеш.
…Кувам, мужедшым, ӱжын кондышт –
Мужедын тудо ӱштӧ ден:
Тыгат-тугат кышкен, вискалыш
Да мане, кумылжо волен:
«Энсай ок тол, тулар-тулаче…
Ала-куш тудо йомынак…
Пеш чаманем, ок шойышт ӱштӧ,
Ойла эре лач иктымак»
АДАК ЭНГЕК
Илем кушкеш…Пӧрт-влак чоҥалтыт…
Йоча шочеш…Паша шолеш…
Чыла вере коеш вашталтыш,
Чыла вере у шижалтеш!
Кугу еҥ-влак тыршат пашаште,
Йоча-влак модыт юарлен,
А кас шуэш, да ӱдыр-каче
Мурат-куштат пелйӱд марте.
Тӱжвал кышкарже Юмын суртын
Тора гычак ынде коеш.
Кӱвар ден пургыжым вакшмеке,
Пӧртвуйым леведаш кодеш.
Эше кият пӧрня-влак йырже,
Эше товар мура тугак,
Еҥ-шамыч тутыш коштыт тышке
Да семынышт кумал шогат.
Нигӧн пунчалже кӱлын огыл,
Иктат ыш кӱштӧ тыш кошташ,
Но тудо савырныш рӱдерыш -
Чон йодо тыгела ышташ.
Тачат еҥ-шамыч тышке тольыч
Ужаш пошкудым, кумалаш…
Шогат коклаштышт мутланалын,
А вуйышто лыҥ шонымаш:
«Могай мотор лиеш тӱҥ верна –
Илемын эн кугу полат!
Ыштен шуктат гын, тый почмашке
Ончаш да кумалаш толат?» -
«Почмашке веле мо, тулаче?
Мый кечын тӱҥалам кошташ!
Кузе ом тол, йӧршеш воктен да…
Тыгайым кӧ шонен ужаш?» -
«Шукерте огыл отыш мийышым…
Мый тольым чон канен мӧҥгем.
Могай сӧрал: йыр-ваш пеледыш,
Шӱшка сар шӱшпык, лым лийде…
Лач икте волтыш кумылемым:
Воктен коремыш шӱк пошен…
Кунам мый ужым кок мешакым,
Шӱмем шуралмыла корштен:
Ала-кӧ колышо деч кодшо
Шӱкшакым туш оптен конден…
Тыгак ме сылне отынажым
Йӧршешлан кертына карген» -
Но кенета: «Яшпай камвозын!»
Тӱҥальыч еҥ-влак мужедаш:
«Кузе тыге? Иктаж шӱкалын?» -
«Ала чот мокмыран улмаш?» -
«Адак ик еҥ эмганыш тыште…» -
«Ок коло гын, эше йӧра» -
«Ала-могай осал еҥ пуйто
Шеҥгечын, йыштак, эскера…» -
«Иктаж-кӧ, ӧрдыж, тыште кошто?» -
«Ме ӧрдыж еҥым ыжна уж…» -
«Чолак токо тыш толын ыле,
Но йомо тудо ала-куш?» -
«Ала, Чолаклан ӱшанаш гын,
Ияк осалым ыштылеш,
Да Юмын суртшо илемнаште
Йӧршеш огеш кӱл – чоҥалтеш!» -
«Уке, кӱлешак Юмын суртшо!
Ме тудым чоҥена гына,
А калык тышке, тиде верыш,
Шке кумылын, лыҥ погына.
Раш икте: кӧ-гынат осалым
Шеҥгечын, йыштак, ыштылеш
Да калыкнажым Юмын сурт деч
Йӱкшыктараш шонен коштеш!
Пошкудо-влак! Лийман пеш тӱткӧ!
Ала-кӧ, чынжымак, тушман!
Эҥгек почеш ышта эҥгекым…
Коклаштынак коштеш докан?»
ЭШМЕТ ЙОЛТАШЫЖ-ВЛАКЫМ ПОГА
Погыненна ме кызыт тышке
Шке илышна нерген ойлаш. …
Ондак саламлынем Арсутым::
Тудат ушнен ватан коклаш….
Шкеж деке ӱдырым кондалын:
Моторым… Мурызым эше!
« Ну, ватыжак манаш огеш лий…
Йӱлам кӱлеш шукташ ынде…
Пӱяш тояш чонаным тӧчышт…
Шылмешке, мый денем ила» -
«Молан шылмешке? Мо ок келше?
Пӧръеҥ тый пеҥгыде …Таза…
Тетла ит колто Шӱргыялыш
Да пиалан лийза…Ешан» -
«Эшмет…Ойлыметлак ыштем мый…
А олымет, чынак, ушан…» -
«А такшым толынна ме тышке
Шке илышна нерген ойлаш. –
Эшмет пелештыш да умбаке
Рудалте тудын шонымаш:
Марий, мумекше ты илемым,
Айдемылак, шонем, ила.
Огеш кошт перныл ош тӱняште
Да шкежым шке, лӱдде, сакла.
Ынде ок иле, еҥ деч вожыл
Да шканже шке ӱшан, оза:
Пашам ышта, шукта йӱлажым,
Кундемжым тыршенак тӱза.
Но таче, кызыт, йӧршын весе
Огеш пу эрыкым мылам:
Уке-уке да ӱмыр лугыч
Йомдарена ме йолташнам.
Адак мемнан дек ойго тольо,
И тольо Юмын сурт гычак:
Колен, леведыш гыч шуҥгалтын,
Марий уста еҥна – Опак.
Кузе пашаште кидше модын!
Кузе товар сӧрал мурен!
Чоҥен гын пӧртым – пӧрт чонаҥын!
Чонанлак пу ден мутланен!
Туддеч посна вӱма ыш эрте,
Да кумылын полшен еҥлан –
Пура куан тек кажнын суртыш!
Санденак ӱжыныт чылан.
Кузе, ӧрат, камвозын тудо –
Тажа, вийвал да патыр еҥ?
Шӱмбел пелашыжым, йочажым
Эрелан орланаш коден!
Шӱкалын кӧ-гынат дыр тудым…
Могае шучко колымаш!
Ны йӱшӧ огыл, ны ораде…
А кӧжым…кӱлешак муаш!
Мом тидын шотышто шонет тый,
Каласе мыланем, Регеж?» -
«Шонем, айо гычак ты шӱртӧ
Шемкишкыла почеш нушкеш…
Тунам ик еҥ - монден одал дыр? -
Со кычкырлыш тореш руэн.
Вара тудак кожлаште койо…
Эсогыл шорто, чаманен…» -
«Кӧ тиде еҥже? Уло лӱмжӧ?
Молан от ойло лӱмжӧ ден?» -
«Чолак – пошкудыжо Регежын!
Тудак айошто кычкырлен!» -
«Чынак, Арсут, пошкудо мыйын…
Регежышке куснен илаш…
Но, чыным палыде гыч сайын,
Лиеш мо еҥым титаклаш» -
«Эрлак сандене тудын дене
Чон почын кутыраш кӱлеш!
Ала, чынакак, титакан гын,
Чытен ок керт да почылтеш?»
АРСУТ ЧОЛАКЫМ ПУШТЕШ…
Адак туштак, вончак* воктене,
Вашлийыч Арсут ден Чолак.
Лачка ойлам вашталтыдеак,
Тӱҥальыч ваш руаш вигак:
*Вончак/ Регеж марийла/ -эҥер гоч вончаш пыштыме пашма
«Ой, кӧм ужам мый!..Кӧм ужам мый…
Кеч шӱрлык поҥгым погенат?» -
«Илем деч ӧрдыжтӧ…тораште…
Мом тыйже тыште кычалат?
Йӱр дечынат шыч лӱд эсогыл…» -
«Йӱр поҥгым йӧрата, ойлат…
От лӱдыс тые…Кече мучко
Кожлаште, очыни, коштат…
Кузе илет? Тажак улат дыр?
Арня лиеш – уке ужмаш....
Тый мый дечем шылаш от тӧчӧ?
Ала кӱлеш пырт туныкташ?» -
Чолаклан шучкын чучын колтыш:
Канен Арсут ок кошт, векат?
Могай-гынат чай шучкым шижын…
Ыштен кертеш осалымат:
«Тый мом ойлет, Арсут, тыгайым?
Ушет ыш кае, ялт ӧрам…» -
«Ыш пуро уш ава шӧр ден гын,
Каза шӧр ден ала пура?
Тый кушко? Шого! Чогынет мо?
Нигуш от кае, йырнык пий!» -
«Ну, мом, Арсут?.. Тый от ӱшане?» -
«Тыгайлан ӱшанаш ок лий!
Тый мыйын ончылно эн ончыч
Раш мутым кучышаш улат –
Вара гына тый калык ончык
Титакым касараш лектат!
Шарнет айошто тӧрштылметым?
Кузе кожлаште шортынат?
Тачат пӧрт деке миенат да
Тушеч пеш писын шылынат!» -
«Но ыштенам мый чыла тидым
Лач тыйын шӱдымӧ почеш:
Ушем, вием ок сите ыле,
Каяш шке калык ваштареш!» -
«Регеж ойла, чыла осалже
Лач Юмын сурт гыч тӱҥалеш…
Эрла Эшмет ужнеже тыйым,
Чон почын кутыраш ӱжеш» -
«Эрла? Пала тугеже тудо…
Кушеч, кузе?..Шонен ӧрам…
Нигушто утым мый шым ойло…
Тылат ойлаш кеч шоненам…» -
«Мылам? Мом ойлынет улмашын?» -
«Ала, Арсут…Ме огына?..
Тӱза тек калык шке илемжым
Чон семын …Куанен ила!
Такшат пеш шуко йӧсым ужын…
Санденак ниможат уке!..
Айда илаш тӱҥалына ме
Еҥлан осалым ыштылде?
Уке гын лектына тушманыш
Шке калыкланна ӱмыреш…
А тиде сулык!..Ой, чот сулык!..
Ласканак илымем шуэш…» -
«Ах, тый кузе мураш тӱҥальыч?
Тый ӧрдыжеш ынде коднет?» -
«Ок кӱл мылам олмотло илыш!...
Ок кӱл мылам шиет-шӧртнет!...
«От пале, тый эре сӧретыс
Узьмакле илышым мылам!
Ош Юмо каргыже, ужеш гын,
Эрелан когыньнам - мемнам!» -
«Ах, тый тыге? Эше каргет тый?
Пуштам пинегыла пиктен!
Лач иктым шарне: садиктак мый
Эшметым сӱмырал шуэм!» -
Да тунамак Арсут Чолакым
Куча, логаржым чот ишен,
Да тудыжо йӧршеш пий семын
Кадыргылеш утлаш тӧчен…
Лач тиде жапыште кожла гыч
Ала-кӧ лекте - тунамак
Вондер коклашке каен йомо
Да шыле тудо тушанак…
Арсут Чолакым шупшын волтыш
Да шуыш вӱдыш сорымла:
«Пий ден келшаш ок лий вес семын,
Кунам озам пуреш, ырла»
Да вигак йомо ӱмыл семын,
Пурен ужар вондер коклаш…
Пален мо, тудымат ялт лишне
Вучалын шучко колымаш?
Тиддеч вара Регеж ял калык
Ты верым колышын лӱм ден
Пакий вончак манаш тӱҥалын -
Тудат мылам сераш полшен.
ЕГЕЖ ИЛЫШ НЕРГЕН ШОНКАЛА
«Эшмет, мый тый денет шукертсек
Чон почын ойласаш шонем» -
« А мо тыгай? Иктаж-мо лийын?» -
«А илышна нерген мутем.
Кечывалвелне илыме годым
Ыш перне мом гына ужаш:
Удажым, сайжым да ушанжым…
Ах, эрлалан серен кодаш!
Каеныт ончык тусо калык…
А ме гын перныл коштмо ден
Нимом ыштен ышна керт сайым…
Эсогыл толна йомдарен!
Кузе шарнат мо лийшым тушто!
Тидлан йочаштым туныктат:
Тунемме верым лӱмын почыт,
Таҥасымашым эртарат…
Лач тиде веле мо? Каҥажым*
Тунемыныт ыштен лукташ!
Тамгашт** мыняре шуко нунын –
Чыла йӱклам лиеш кораш!
*Каҥаж (Регеж арийла) – бумага
**Тамга – буква, нота
Тыгак вияҥыт да ушаҥыт,
Мо лийшым шарналташ кодат.
Тунем толаш шотем ыш сите,
Тушеч кондаш каҥажымат…» -
« Мый умылем, Регеж, ойгетым…
Тышкен мо порым ужынна?
Илаш гына тӱҥалына ме...
Лач Юмын суртлан ӱшанна.
Кумалме вер вел огыл тудо,
Илаш тунемме вер лиеш.
Мый ӱшанем: марий айдеме