ВОПРОС№14:Фармiраванне беларускай народнасцi. Станауленне старабеларускай мовы i развiцце лiтаратуры.

У X-XII ст.пачынае складвацца беларускi народ-этнас.Беларуская народнасць

сфармiравалася на аснове трох блiзкiх этнiчных аб'яднанняу:крывiчоу,дрыга

вiчоу,радзiмiчау.Яны былi непасрэднымi продкамi беларусау. Кожная народнасць,у тым лiку i беларуская,характарызуецца шэрагам адметных рыс. Сярод iх наiбольш важныя - сумеснае пражыванне на адпаведнай тэрыторыi,адзiнства гаспадаркi,мовы i культуры.Людзi адной народнасцi усведамляюць сваю прыналежнасць да яе i складаюць тым самым народ-этнас.Фармiраванне беларусау было выклiкана з нешнiмi i утутранамi умовамi развiцця Панямоння,Падзвiння,Верхняга Прыдняпроуя,Пасожжа,Палесся i Пабужжа. Над гэтымi землямi у XII-XIII ст.навiсла з захаду пагроза з боку кры-

жакоу,а з усходу - вельмi блiзка прадыйшлi татары.Панямонне i Верхняе Па-

дняпроуе знаходзiлася далей ад знешнiх ворагау.Таму Наваградская, Менская

i Мсцiслауская землi сталi аб'яднальным цэнтрам тэрыторыi беларусау.Выгад

нае становiшча Панямоння i Падняпроуя было прычынай перасялення сюды асоб

ных груп падзвiнскага i палескага насельнiцтва.

З утварэннем Вялiкага княства Лiтоускага склалiся спрыяльныя умовы для

фармiравання тэрыторыi беларусау.Яго ядром стала Наваградская зямля. Уста-

науленне адзiнай вярхоунай улады у канцы XIII ст. спрыяла росту сувязей

памiж асобнымi беларускiмi землямi.

Межы i характар рассялення беларусау у многiм былi прадвызначаны пры-

роднымi умовамi тых зямель,дзе адбывалася утварэнне iх супольнасцi.Клiмат

рэльеф,глебы аказалi значны уплыу на заняткi i побыт мясцовых жыхароу.

З цягам часу родная зямля стала спадчынай кожнага беларуса.Важнай ры-

сай у фармiраваннi народнасцi з'яуляецца складанне старабеларускай мовы.

Паступова у мове насельнiцтва панеманскiх,падзвiнскiх,падняпроускiх i iнш

зямель замацавалiся агульныя рысы. На працягу XIV o- XVI стст. на аснове старажытнарускай мовы развіваліся такія спецыфічныя рысы беларускай гаворкі, як цвёрдае "р" (рабіна, бяроза), "дзеканне" і "цеканне" (дзеці замест детн, цень замест тень), "аканне" і "яканне" (кароль, лебяда), прыстаўныя гукі на пачатку слова (восень замест осень, вобраз замест образ). Фарміравалася гутарковая мова як сродак зносін паміж людзьмі. У лексіку гэтай мовы траплялі запазычанні з польскай, балцкай і некаторых заходнееўрапейскіх моў, што нада-вала ёй спецыфічную афарбоўку.

Адметныя рысы беларускай народнасцi праявiлiся i у фальклоры. Гэта во-

бразы жывельнага свету:хiтрая лiса,мудры кот, прагны воук, баязлiвы заяц.

Распаусюдзiлiся вусныя апавяданнi пра дрэвы,кветкi i дэманiчных iстот:

русалак,лесавiкоу,дамавiкоу i iнш. Цудоуныя паданнi створаны пра гiстрыч-

ныя падзеi на тэрыторыi Беларусi.Значная частка паданняу расказвае аб па-

ходжанняу беларусау,iх продкау.

Утварэнню беларускай народнасці садзейнічаў і шэраг эканамічных фактараў.

Эканамічнай асновай этнаўтваральных працэсаў з'явіліся далейшае развіццё сельскай гаспадаркі (замена двухполля і іншых архаічных форм - ляснога пералогу, ворыва наездам, падсекі - па-парнай зерневай сістэмай трохполля), удасканаленне рамяства (разам з традыцыйнымі рамёствамі__- ганчарнае, ткацкае, бандарнае, сля-сарнйвт-анрацоўка дрэва, косці, металаў і іннгшг растгаўсюджваліся новыя віды рамёсніцкай дзейнасці - выраб паперы, адліўка шкла ў гутах, кнігадрукарства і інш.), пашырэнне гандлю на тэ'рыторыі ад Прыпяці да Заходняй Дзвіны і ад Нёмана да Дняпра

3 папярэднімі этнаўтваральнымі фактарамі цесна звязаны сацы-ьныя фактары. Далейшае развіццё феадальных адносін, паступо-Іае ўсталяванне прыгоннага права садзейнічалі кансалідацыі аматлікіх катэгорый насельніцтва зямель Беларусі ў сацыяльныя рупы з агульнымі п'равамі і абавязкамі для кожнай з іх. Так, розныя сатэгорыі свецкіх феадалаў кансалідаваліся ў шляхецкае саслоўе, Ікому належала вядучая роля ў дзяржаўным кіраванні. Асобным Іаслоўем з'яўлялася духавенства. Фарміраваліся таксама саслоўі пры-'онных сялян і мяшчан - жыхароў гарадоў і мястэчак. Гэты працэс адзейнічаў усталяванню больш шырокіх сувязей у межах кожнага ;аслоўя і паміж імі. Так сацыяльныя ўмовы ўплывалі на ўтварэнне беларускай народнасці.