Pojecie konsumenta w świetlie prawa polskiego

W polskim kodeksie cywilnym efinicja konsumenta pojawiła się po raz pierwszy pojawiła się po raz pierwszy w brzmieniu nadanym ustawą z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedziałności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Za kosumenta uważało się osobę, która zawiera umową z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio niezwiązanym z działalnością gospodarczą.

Status konsumenta został zatem jednoznacznie powiązany wyłącznie z osobą fizyczną, co eliminuje z zakresu tego pojęcia osoby prawne (art.33 KC) oraz tyw. Ułomne osobe prawne (art. 33¹ KC), w tym nawet takie, które przedsiębiorcami nie są.

Prawo UE, choć istotnie ogranicza pojęcie konsumenta do osób fizycznych, nie wyklucza jednak przyznania ochrony także osobom prawnym, na mocy przepisów prawa krajowego.

W nowym ujęciu kodeksowej definicji konsumenta stosunek umowny, który nawiązywał on z przedsiębiorcą, został zastąpiony szerszym pojęciem czynności prawnej. Zabieg ten umożliwia przypisanie osobie fizycznej statusu konsumenta, zarówno gdy zawiera ona umowę, jak i wtedy, gdy dokonuje jednodtronnej czynności prawnej. Usuwa to wątpliwości o do utraty przymiotu konsumenta przy odstąpieniu od umowy czy udzieleniu w związku z nią pełnomocnictwa. Jednocześnie, umożliwia jednak uznanie za konsumenta np.ocobę fizyczną sporządzującą testament.

Z brzmienia art. 22¹ KC wynika, że konsument może być wałącznie w zakresie czynności prawnych niezwiązanych bezpośrednio z własną działalnością gospodarczą lub zawodową. Jeżeli osoba fizyczna nie prowadzi takowej działalności, nie trudno rozpoznać w niej konsumenta. Co ważne, status ten powinen być oceniany w chwili dokonania czynności prawnej. Zatem późniejsze zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej pozostaje bez znaczenia.

W nowej kodeksowej definicji konsumenta pominęto okreśklenie drugiej strony stosunku prawnego, z którą lub w stosunku do której konsument dokonuje czynności prawnej. Przepis przyznawał status konsumenta tylko temu, kto zawierał umowę z przedsiębiorcą. Literalne odczytanie art.22¹ KC może zatem prowadzić do uznania, że druga strona stosunku prawnego może być każdy podmiot prawa cywilnego (konsument, przedsiębiorca, a także podmiot niebędący ani konsumentem, ani przedsiębiorcą). Celem kodeksowej definicji konsumenta jest jednak wyodrębnienie podmiotów, które odznaczają się strukturalną słabością w stosunkach z profesjonalnymi uczestnikami gry rynkowej. Ochrona interesów konsumenta jest bowiem zbędną w relacjach z podmiotami równorzędnymi- Wyrażano także podgląd, że pominięcie w art.22¹ KC określenia drugiej strony stosunku prawnego nie ma nic praktycznego znaczenia, bowiem i tak poszczególnie przepisy ochronne przesądzają o zastosowaniu ich wyłącznie w relacjach konsument.przedsiębiorca.

Omówiona definicja konsumenta, zawarta w Części Ogólnej Kodeksu cywilnego, ma znaczenie dla całego systemu prawa polskiego. Do kodeksowego określenia konsumenta odsyła wiele innych aktów prawnych, w tym m.in.ustwa z 21.3.2007 r. o ochronie kokurencji i konsumentów, ustawa z 23.08.2007r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym czy ustawa z 16.9.2011 r. o timeshare.

Wśród aktów prawnych przewidujących wąskie ujęcie pojęcia „konsument” wskazać można m.in. ustawę z 27.7.2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego. Zgodnie z treścią jej art.1 ust.1, „Ustawę stosuje się do sprzedaży rzeczy ruchomej osobie fizycznej, która nabywa tę rzecz w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą”.

Z drugiej strony, najszerszą definicję podmiotu chronionego przewiduje ustawa z 29.8.1997r. o usługach turystycznych. Zgodnie z przepisem art.3 pkt 11, klientem jest osoba, zamierza zawrzeć lub zawarła umowę o świadczenie usług turystycznych na swoją rzecz lub na rzecz innej osoby, a zawarcie tej umowy nie stanowi przedmiotu jej działalności gospodarczej, jak i osoba, na rzecz której umowa została zawarta, a także osoba, której przekazano prawo do korzystania z uslug turystycznych objętnych uprzednio zawartą umową.

Analiza przytocznych definicji wskazuje, że w prawie polskim termin „konsument”zazwyczaj definiowany jest przez odwołanie do faktu dokonywania czynności prawnej bądź przez określone jej jako umowy, bądź przez wskazanie jej rodzaju. Jednak już w orzecznictwie sądowym można zauważyć przejawy szerszej wykładni pojęcia konsumenta, obejmującej również osoby fizyczne, które dopiero przejawiają zamiar dokonania czynności prawnej, np. potencjalnego nabywcy.