Политический кризис РП, попытки реформирования. Разделы РП и присоединение Бел земель к Российской империи.
На фоне эканамiчнага развiцця еурапейскiх краiн у XYII-XYIII ст.Рэч Паспалiтая выглядала застылай у летаргiчным сне.Узровень канца XYI ст.застауся вышэйшай адзнакай гаспадарчай i ваеннай магутнасцi краiны.Каб рушыць паперад - патрэбны рэформы у грамадстве:палiтычныя,ваенныя,эканамiчныя.Неаб-
ходнасць была i у канцынтрацыi улады у руках манарха-дыктатара.Шляхта ж нежадала паступiцца сваiм усеуладзем,якое перарастала у разгул анархii.Вольны Сойм "дзякуючы" "лiберум вета" стау недзеяздольным.
Такое становiшча у Рэчы Паспалiтай старанна апекавалi суседзi:Прусiя,Аустрыя i Расiя.Iм было выгадна мець суседам слабую краiну. Але з 60-х гадоу XYIII ст. у Польшчы "РП" пачала праводзiцца iнтэнсiуная рэфармацыйная дзейнасць.Дзякуючы рэформан Тызенгауза на пауночным захадзе Беларусi з'явiлася значная колькасць мануфактур,скасоуваецца шэраг прывiлей шляхты,арганiзуец
ца i працуе "адукацыйная камiсiя". У 1764 г. было уведзена абмежаванне на ужытак права "лiберум вета",але ужо гэтыя рэформы прывялi да незадаволенас цi з боку магнатау якiя iмкнулiся як i раней панаваць у краiне. Грамадства аказалася расколатым на варожыя групоукi,якiя шукалi падтрымкi у больш моцных суседзяу:Расii,Аустрыi,Прусii.З дапамогай апошнiх пачалi стварацца канфедэрацыi "узброенныея арганiзацыi": у 1767 г.у Слуцку i Тарунi ( Расiя i Прусiя).У адказ на гэта была створана канфедэрацыя у Бары ( Украiна 1768г)
Пачалiся межусобныя войны.Расiя для абароны праваслауных увяла 40 тыс.войска,якое i разбiла барскiх канфедэратау у 1771 годзе.Пасля гэтых падзей адбываецца у 1772 годзе першы падзел Рэчы Паспалiтай.Да Расii адыйшла Усходняя частка Беларусi з гарадамi Полацк, Вiцебск, Ворша, Магiлеу, Рагачоу,Гомель
Але нават гэта трагiчная падзея не астанавiла варагуючыя магнацкiя гру
поукi.Выратаваць Рэч Паспалiтую магла толькi цэнтралiзацыя.Такая спроба была зроблена 3 мая 1791 года, падчас прыняцця канстытуцыi Рэчы Паспалiтай першай у Еуропе. Канстатуцыя 3 мая заклала асновы вываду Рэчы Паспалiтай з палiтычнагу крызiсу i ставiла яе на шлях буржуазнага развiцця. Але час рэфармавання быу упушчаны.Ды гэтыя мерапрыемствы выклiкалi незадаволенасць у Расii Аустрыi i Прусii.У сярэдзiне мая 1792 года Расiя накiравала у Польшчу 100 тыч. войска.Пад час баявых дзеянняу войскi Рэчы Паспалiтай панеслi паражэнне Опсай, Мiрам, Зельвай, Бярэсцем.Рэч Паспалiтая капiтулiравала, канстытуцыя 1791 года была адменена.А у студзенi 1793 года Прусiя, Аустрыя i Расiя ажыццявiлi другi падзел Рэчы Паспалiтай.Да Расii адыйшлi землi Беларусi па лiнii Друя-Пiнск.Стала зразумела,што ад канчатковага падзелу Рэчы
Паспалiтай можа выратаваць рашучае супрацiуленне аб'яднанага грамадства. Паустанне 1794г. на чале з Тадэвушам Касцюшкам давала для гэтага апошнi шанс.Але атрады Касцюшкi не вытрымалi удары рускiх войск на чале з Суворавым.6 лiстапада 1794 года рускiя войскi занялi Варшаву.Паустанне было разгромлена,чакаць выратавання Рэчы Паспалiтай цяпер не было адкуль.
У кастрычнiку 1795 года Расiя,Прусiя, Аустрыя ажыццяуляюць трэцi падзел Рэчы Паспалiтай.Па iм уся тэрыторыя Беларусi была далучана да Расiйскай iмперыi.Сяляне,гараджане спакойна успрынялi далучэнне да Расii.Новыя парадкi заусёды неслi у сябе надзею на лепшую будучыню,на мiрнае жыццё.
Грамадска-паліт. жыццё беларусаў (1945-1985гг.)
Пасля смерці ў 1953г. Сталіна гр.-паліт. жыцці рэсп., як і ўсёй краіны, вызначыўся адыход ад сталінскай рэ-прэсіўнай с-мы і прыняцце пры Хрушчова курса на дэсталінізацыю грамадства – пераадоленне адмоўных наступстваў сталінскага таталітарнага рэжыму. У 1956г. на ХХ з’ездзе КПСС упершыню было ўзнята пытанне аб кульце асобы Сталіна і злоўжываннях у час яго праўлення. У БССР пасаду Першага сакратара ЦК КПБ займаў, пачынаючы з 1956г., Мазураў – ак-тыўны ўдзельнік партызанскай барацьбы, першы бе-ларус, які заняў гэту пасаду. Тыя мерапрыемствы, якія прах. Ў СССР і адпаведна ў БССР пасля смерці Ста-ліна, атрымалі назву паліт. “адлігі” і сведчылі аб лібе-ралізацыі (паліт. працэсе, які абумоўлівае дапушчэнне некаторых дэмакр. свабод). Былі спынены масавыя рэпрэсіі, пачала ажыццяўляцца рэабілітацыя (аднаў-ленне добрага імя) бязвінна асуджаных. Простыя лю-дзі сталі больш свабодна выказваць св. думкі і жыць больш раскована. Аднак усе гэтыя змены былі накіра-ваны не на злом таталітарнага рэжыму, а на яго рэфар-маванне.З сяр. 50-х гг. рабіліся спробы павысіць ролю Саветаў у кіраўніцтве краінай і грамадствам. Але па-ранейшаму выбары ў Саветы насілі фармальны хар-р, праводзіліся на безальтэрнатыўнай аснове, а ў саміх Саветах гаспадарамі стан-шча былі партыйныя камітэ-ты. Пашыралася роля і ф-цыі камсамола, прафсаюзаў, грамадскіх арганізацый. Праўда, дзеянні прафсаюзаў абмяжоўваліся арганізацыяй працоўных калектываў на выкананне вытворчых планаў, тады як уласцівыя ім ф-цыі абароны людзей адсоваліся на другі план. Насе-льніцтва БССР падтрымала паліт. курс кіраўніцтва, выказвала давер партыі лібералізацыі. У 1961г. была прынята Праграма КПСС, накіраваная на пабудову ка-мунізму ў СССР. Былі вызначаны і тэрміны 80-я гг. Але нічога гэтага не адбылося, а палітыка, якая право-дзілася Хрушчовым без уліку абхектыўных законаў развіцця грамадства і рэальных абставін, атрымала назву “паліт. авантурызму”. Такім чынам, палітыка Хрушчова была перша, у значнай ступені абмежава-най, спробай дэмакратызацыі гр.-паліт. жыцця. Фак-тычна адбываўся пераход ад таталітарнага да аўтары-тарнага (заснаванага на бясспрэчным падпарадкаванні ўладзе) паліт. рэжыму пры захаванні камандна-адміні-страцыйных метадаў кіравання. У кастрычніку 1964г. Хрушчоў быў зняты з пасады Першага сакратара ЦК КПСС. Кіраўніком партыі, а гэта азначала фактычна ўсёй дзяржавы, стаў Брэжнеў, гады ўлады якога (64-82) атрымалі назву “застою”. У гэты перыяд рабіўся выгляд, што ў краіне існуюць дэмакр. ф-мы ўлады. На самой справе ўся ўлада была ў руках партыйнага апа-рату. Асаблівасцю палтт. С-мы стала непасрэднае пра-мое партыйнае кіраўніцтва эк-кай (планы пяцігодак прымаліся на з’ездах КПБ). Стварылася вялікая армія партыйна-дзярж. бюракратаў, якая падпарадкоўвалася Маскве. Кіраўніком рэсп. (Першым сакратаром ЦК КПБ) быў Машэраў (65-80). Ён карыстаўся вялікай па-вагай сярод насельніцтва за прастату, даступнасць, дэ-макратычнасць. Машэраў быў адзіным Героем СССР сярод партыйных чыноўнікаў, які атрымаў гэта званне за гераізм у гады вайны. Гр.-паліт. жыццё ў 70-перш. пал. 80-х гг. у Бел. – з’ява складаная і пакуль што мала вывучаная. Эк-ка знаходзілася яшчэ на ўздыме і мн. яе супярэчнасці часова згладжваліся. Увод савецкіх вой-скаў у Афганістан (79г.) тлумачыўся неабходнасцю дапамога паўднёваму суседу СССР у яго барацьбе за самастойнае развіццё. Хаця пазней гэта дзеянне было прызнана паліт. памылкай. Паліт. рэжым у гэтыя гады характарызаваўся абмежаванасцю дэмакратыі, узмац-неннем ролі цэнтра ў кіраванні краінай, усеўладдзем адной партыі.
23.касцюшка и 3 падзел
Тадэвуш Касцюшка скончыў Любешаўскі піярскі калегіум (1760), Кадэцкі корпус у Варшаве (1769), Парыжскую акадэмію (1774). Вывучаў артылерыю, архітэктуру, фартыфікацыі, быў слухачом у Акадэміі жывапісу і скульптуры. Пасля заканчэння вучобы ў Парыжы вярнуўся на радзіму.
Пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай пры падрыхтоўцы да агульнапольскага паўстання абраны яго правадыром (верасень 1793). Менавіта ў гэты момант быццам сказаў: "За адну шляхту біцца не буду. Хачу свабоды цэламу народу, і толькі за яе дам сваё жыццё". У 1792-93 выязджаў у Лейпцыг і Парыж за дапамогай для паўстання, аднак канкрэтнай дапамогі не атрымаў.24 сакавіка 1794 Тадэвуш Касцюшка аб'яўлены галоўнакамандуючым узброенымі сіламі і начальнікам паўстання. Менавіта ён абвясціў у гэты дзень Акт Паўстання ў Кракаве. Яму даручалася сфарміраваць вышэйшы заканадаўчы і адміністрацыйна-выканаўчы орган паўстання для ўсёй Рэчы Паспалітай — Вышэйшую народную раду (утворана 21 мая). Сярод іншага выдаў Універсал, які памяншаў паншчыну сялян (май 1794). Арганізоўваў народныя атрады касінераў. Як галоўнакамандуючы, перамог у бітве пад Рацлавіцамі (4.4.1794), панёс паразу пад Шчэкацінамі (6.6.1794), кіраваў абаронай Варшавы у ліпені — жніўні 1794, панёс паразу пад Мацяёвіцамі (10.10.1794), быў узяты ў рускі палон і трапіў у Петрапаўлаўскую крэпасць (Санкт-Пецярбург). Пасля вызвалення з палону імператарам Паўлам I жыў у ЗША, Францыі, Швейцарыі, не граў значнай палітычнай ролі.
У 1795 г. адбыўся трэцi падел РП. Да Расii адышла Заходняя Беларусь i ўсходняя Лiтва, а таксама ўкраiна да Зах. Буга. РП перастала iснаваць як самастойная дзяржава: не абмежаваныя шляхецкiя вольнасцi, нацыянальны прыгнет,рэлiгiйны фанатызм, падзенне нораваў шляхецкага саслоўя, адсутнасць моцнай улады ў краiне, анархiя, раскол грамадства паводле этнiчных i iдэалагiчных прыкмет, няспынныя войны i iнш. – усе гэта аслабляла дзяржавы знутры, рабiла легкай здабычай суседзяў.