Ашламакъ кереклигининъ мусбет тарафлары

Баланынъ индивидуаль-психологик хусусиетлери

Башлангъыч сыныф бала – даа уфакъ олса да, амма пек къыйын, озь ички дюньясынен, озь индивидуаль-психологик хусусиетлеринен.

Башлангъыч сыныф баланынъ яшыны даа балалыгъынынъ тёпеси деп, саялар. Талебе яшлыкъ (балалыкъ) хусусиетлерини сакълап къала, меселя, тюшюнджесизлик, саделик. Амма буннен берабер балалыкъ табиатыны джоймагъа башлай, фикир этюв логикасы денъише.

Башлангъыч мектеп – адамнынъ яшайышында энъ месулиетли вакъыттыр. Тамам бу яшта макъсаткъа бакътырылгъан огретюв ве тербие берув башлана, баланынъ эсас фаалиети – окъув фаалиети ола, кене бу вакъыт баланынъ психик хусусиетлерининъ инкишафында муим ве аль этиджи ер тута.

Башлангъыч сыныф талебеси ичюн, огренюв – муим бир фаалиеттир. Бала мектепте тек бильги дегиль де, белли бир социаль статусны ала биле. Яшнынъ меракълары, къыйметлери, яшайышы денъише.

Бу яшта бала бу вакъыткъадже яшагъан хаял дюньясыны унутмагъа башлай, акъикъий дюньягъа алыша.

Бойлеликнен, башлангъыч сыныф талебеси «кичкене буюк» («маленький взрослый») деп, анъламакъ мумкюн, онда эсас процесслери энди шекилленмеге башлай. Пек муимдир, бала бу яшта мектеп программасынынъ агъырлыгъыны аз дуймакъ керек, оюн буна ярдымджы олып келир. Янъы материалны тез ве анълайышлы оюн шекильде анълатмакъ мумкюн, я да къыйын вазифелерини анълатмакъ егиль ола, окъувны бираз меракъландырмакъ мумкюн ве балагъа яшлыкътан тильге меракъ догъурмакъ мумкюн.

Балагъа къырымтатар тилини яшлыкътан

ашламакъ кереклигининъ мусбет тарафлары

Вакъыт денъише ве талаплар да денъише биле. Земаневий вакъытта баланынъ акъылы тез инкишаф эте, компьютер ве интернет васталарынен балалар ана тилини унуталар ве умумий тильде яшлыкътан лаф этмеге башлайлар. Онынъ ичюн баланы къырымтатар тилине яшлыкътан огретмеге ве ань-аневий адетлеримизни тильнен берабер ашламагъа керекмиз.

Биринджиден, окъутув усуллар денъише биле, чюнки балалар инновацион технологияларынен меракъланалар ве олар ярдымынен малюмат тез анъланыр.

Алимлер мий осюв вакъытта кечирильген огретюв процесслери энъ эффектив олгъаныны исбат эттилер. Онынъ ичюн кучюк балагъа янъы малюмат анълатмакъ ве огретмек енгильдир. Бала ана тилини яшлыкътан бильмек керек. Бираз оськен балагъа тильни огренмеге къыйын келир, яш балагъа бакъкъанда. Белли ки, бала 6 яшынадже онъа огретильген тили тез акъылында къалдыра ве бош бош озь истеклерини о тильде айта биле. Бундан сонъ балагъа бир де бир тильни огренмек ичюн озюне бунъа макъсат къоюв керек ве акъыл, афиза, фикир юрсетюв ве арзу олув керек.

Бала белли бир арекетке яшлыкъта огренсе (тиль огренюви де бу сырагъа кире) ве огренмеге ве инкишаф этмеге девам этсе, бу балада окъушкъа севги догъураа, янъы шейлерни ве малюматны меракънен огрене ве енгиль анълай. Бойлеликнен, биз балада мусбет окъув мотивациясыны шекиллендиремиз.

Тиль огретювде эмоциональ фактор пек муимдир. Талебе онъа меракълы ве эмоциональ тарафтан тесирли олгъан сёзлерни тез акъылында пеките. Амма эмоционаллик бедиийликнен тез багълана. Къырымтатар тили дерслеринде чокъ ве мувафакъиетли бедиий ава ола биле. Меселя, театраль, музыкалы, эдебият ве дигер балалар арекетлери тиль огренювде меракъ ве истек догъа, баланынъ шахыс хусусиетлерининъ инкишафына мусбет тесир эте.

Башлангъч сыныфларгъа тиль огретмек ичюн къулланылгъан усуллар акъкъында чокъ фикирлер бар. Энъ актуаль ве эффектив – бу оюн шекильде тильни огретюв.

Оюнлар фаалиетинен огърашкъан буюк теоретик Д.Б. Эльконин оюнда бала ичюн 4 эсас функцияларыны косьтере:

1. мотивацион-ихтиядж саасыны инкишаф эттириджи васта;

2. бильги арттырыджы васта;

3. сербест арекет тарзынынъ инкишаф эттириджи васта;

4. акълий фаалиетининъ инкишаф эттириджи васта;

Оюн фаалиети баланынъ дикъкъат инкишафына, хатыр къавийлешкенине, фикир этюв ве тасавур кенишлигине тесир эте.

Демек, оюн – баланынъ фикир юрутув фаалиетини ишлетмек ве баланы окъутмакъ ичюн къулланылгъан бир алеттир. Окъув процесси оюн ярдымынен меракълы ве озюне чекиджи ола, эйеджанладырмагъа ве яныкъламагъа меджбур эте, буннен балада тильни даа яхшы огренмеге стимул догъа.

Башлангъыч этапта оюн къулланувынен тиль огретюви усулларынен Г.В. Рогова, Е.И. Пассов, Д.Б. Эльконин, Е.И. Негневицкая ве башкъа алимлер, методистлер ве психологлар чалыштылар.

Орта ве юкъары этапларда окъув тешкилятландырманынъ араштырма суалинен Н.А. Саланович, В.В. Андриевская ве дигерлери чалыштылар.

Окъув ве инкишаф эттириджи оюнларнынъ эффективлигининъ энъ эсас шарты – талебелерининъ психо-педагогик чагъынынъ (яшынынъ) хусусиетлеерини эсапкъа алмакъ.

Меселя, кучюк балагъа тиль ашлагъанда онынъ эр шейнен меракълангъаныны ве эр шейни бильмеге истегенини унутмамакъ керек. Бу яштаки бала чокъ вакъыт озь дикъкъатыны тек бир арекетте тутмагъа олмагъаныны да къайд этмек керек. Онынъ ичюн, талебенинъ фаалиети дерсте фаркълы ве эмоциональ тарафтан тойгъун олмакъ керек. Медодистлерден чокъусы бильдиргени киби, оюн шекильнен ве табияты акъкъында яшдашлары тарафтан къыймет кесмесинен окъутув макъсаткъа мувафакиетлидже ве тездже етмек мумкюн. Лескиканы огренмеге башлагъанда ве пекитювде, беджерювлерини ве нутукъ алышкъанлыкъларыны инкишаф эткенде оюннен къулланмакъ мумкюн. Тамам оюн фаалиетининъ процессинде балалар арасында табиий къонушмакъ ичюн шартлар пейда ола.

Кетирильген материалгъа эсасланып, бойле нетидже чыкъармакъ мумкюн:

- оюнны эр тюрлю дерс шекилинде къулланмакъ мумкюн:

- оюннен къулланув окъувнынъ тербиевий макъсаткъа етмеге ярдым эте;

- окъутув процессте оюнлары ишленме ве тетбикъ этме тиль огренювде агъзавий нутукънынъ эсас вазифелерини чезмеге ярдым эте.

Бойлеликнен, тюрлю педагогик услюплеринен къулланувы ве баланынъ шахыс хусусиетлерини бильмеси оджагъа окъув процессини даа эффектив этмеге къол тута.