АдаланҒан албастылар 10 страница

Мен басымды изедім де, сыпыға шықтым. Әкем көше айналып кете берді. Сұрғылт аспаннан аяз қылауы ұйытқып түсіп тұр еді. Ызғары желемік, лапас астын тінткендей суық қолын сумаң-сумаң жүгіртеді. Қанипа шеше бізге жылы жүзбен қарап қайта өтті. Сөйтсе де, тістеулі, қатпарлы ұрты бүлкілдеп, өте ширақ басып барады. Оның Дәмешті көрмей, тынши алмайтыны да, тамақ іше алмайтыны да, ұйықтай алмайтыны да белгілі сияқты. Сақтық үшін бізге қайырылып қарамай кетті. Соңында қырсық жүргенін біледі.

Міне, сол қырсық та өтті алдымыздан. Маған ызғармен анықтап қарап қойды. Маңайыма тімтініп, алақ-жұлақ етеді. Сұм көзіне әкем түспеді білем, біраз кідіріп, көшені түгел ақтарды да, жүгіре жөнелді. Қанипа шешенің артынан кетті. Япырмай Дәмештің шешесі екенін қайдан білген бұл сұмдар!.. Біле тұрып-ақ әудем жердегі анасын баласына, баласын анасына көрсетпей, мәңгіге айырып, мәңгіге зарлатпақ қой, неткен арам еді! Япырмай, бір шақырымнан аспайтын жерде тұрып-ақ, бір көруге зар болған ана мен бала бірінің-бірі тірі екенін де білмей зарыққан екен ғой!.. Ит саудагер Дәмешті тойған жерінде енесін ұмытып кететін күшікке санап, біраз жыл қамаса, мүлде ұмытып, көрсе де танымайды деп есептеген ғой!.. Енді айрылып қалысымен шешесінің есігін дәл тауып, баса қоюын қарашы. Дәмеш енді қолға түссе, апасын өмір бойына көре алмай кетеді ғой!.. Мен әлгі қырсықтың қараған қарасынан қауіптеніп, дорбама без түскенше тықыршыдым. Қанипа шеше мен соңындағы сол қырсықтың түр-сипатын Биғазыға айтып бердім де, дорбама бірдеме түсісімен жөнелдім.

Дәмеш бүгін өте көңілді екен, әкемнен естіпті, көзі де жалт-жұлт етеді. Шешесінің соңында жүрген аңдушының түрін толық айтып беріп едім, біле қойды: қамап иеленушінің осы жерде өскен ағасының ұлы екен!

– Қазақша тілді толық біледі, асқан қу, сені алдап сыр тартып жүрмесін! – деп қатты тапсырды Дәмеш. – Сенің осы қоржаның жолына түскеніңді көрсе қайда баратыныңды біле қояды.

Мен әр күні таңертең кетерімде бақылаушыдан сақтанатындығым жөнінде ант беріп жүрдім. Бақылаушы да баспалап мені маңайлап өтіп жүрді. Бір рет алыстан қарауылдап маған еріп те көрді. Мен "Жер Дөрбілжін" деп аталатын тозған дуал орнында сырғанақ теуіп жүрген балалардың қасына тұрып алдым да, ол өтіп кеткен соң Дүйсенбайдың үйіне барып біраз отырып шығып, төменгі жолмен кеттім.

Ертеңіне күндізгі мекеніме келгенде қасапшы столының астында жаңа ақ дорбалы буыншақтың тұрғанын көрдім. Биғазы оны Дәмешке кіші бауыры әкелгенін айтты:

– Әне, қарсы бұрышта тұрған сары бала сол, – деді, – сен қасына барып, тәтесінің жайын айтып берші, қатты сағынған екен, көзі боталап тұр.

Бойы дәл мендей, толық бетті, ақ сары бала қасына барғанымда маған ұмтыла түсіп, жымиып тұрып қалды. Мен не деп сөз бастарымды білмей кідірдім де, жеңінен ұстадым. Ол қолымның сыртынан ұстап мені аялағандай болды. Бар жүрегімен үзіле сағынған әпкесін аялағаны да, маған деген ең жақыншылығын бейнелегені де бұл.

– Дәмеш тәтең біздің үйде, аман!.. Мен соның қасында ұйықтаймын, сенің атын Бәйкен ғой, сол айтты маған, – дедім. Оның көзі жыпылық қақты, – жүр анау есіктің далдасына барып тұрайық!

Бір-біріміздің қолымыздан айрылмай барып, төменгі жағымыздағы үлкен сауда дүкеннің қайырылған есігін далдаладық.

– Қандай, денсаулығы жақсы ма екен! – деп тақылдап сұрады менен.

– Өте әдемі, киімі де жақсы, бірақ біз ескі киім кигізіп қойдық. Біреу танып қойса қытай алып кетеді ғой, іздеп жүргендер бар екен. Сендерге бармады ма?

– Біз тұрған қораның алдында бір қытайлар жүретін болды. Біздің қожайын оларды ұрысып қуалады. Сонда да алыстан байқап жүр. Мен артқы есіктен алып шығып бір дорба әкеліп қойдым. Ішінде хат та бар, сен тәтеме апарып берші!..

– Мақұл, мен ешкімге білдірмей әкете аламын. Менің артымнан да бір баласы еріп жүр, мен адастырып басқа жаққа кетемін! Сен барып тәтеңді көргің келе ме?

Бәйкеннің көзінен жас бұршақтап ала жөнелді. Менің ернім дірілдеп еріксіз қисайып кетті де, теріс қарап алып солқылдап едім, ол қалшылдап кетті. Тұншығып, қыстығып өксіді.

– Сенімен бірге барып көрейін десем, апам жібермейді, – дегенде үні қаттырақ шығып қалды. Біздің мұнымызды көріп, қарсы бұрыштағы Биғазы да көзін сүртті. "Қайт" дегендей ишарамен маған қолын бұлғады.

– Кейінірек ертіп апарамын, – деп мен жөнелдім де, көзін сүрткіштеп Бәйкен қайтты.

Біз тұрған қалтарыстың қарсы жағында бір қазақ жігіті тұр екен.

– Үй, мына балалар не ғып жылап жүр?!

– Ей, бала, біреу тиісті ме? – деп маған үңіле қарады.

– Жоқ... Әншейін!..

– Әншейін жылай ма екен?!

Мен жауапсыз ширап, күлімсірегендей өттім де, сыпыға шығып алдым.

"Тергеушім", екі қасқыр кездессе, ыржаңдаспай қоймайды. Олар иенде ыржаңдасады ғой, біз қайнаған қан базарда, қалың адам арасында ыржаңдасып алдық. Сөйтіп, қасқырдан да өнерлірек қылмысты екенімізді көрсеттік білем, расында да солай емеспіз бе? Қасқыр ілуде бірі болмаса, адам ұрлай ала ма? Біз жай адамды емес, тіпті бар көзге түсетін айдай сұлу қылмыскерді ұрлаған қылмысты болдық қой. Біз ыржаңдаспай, кім ыржаңдассын. Соңымызда қуғыншы жүрсе де ыржаңдастық. Қылмысы асқан сайын ыржаңдап, аузы ашыла түспеген қылмысты алдағы уақытта зор қылмыстың үлкен шебері бола алар ма? Бұл – менің қылмысқа сол кезде-ақ барынша дәніккендігімді көрсетеді.

ІІ

Бұл қысты мен базарға ашық келіп, жасырын қайтып жүріп өткіздім. Соңымнан сол барлаушы ғана емес, қара көрінсе қашып, басқа жолмен айналып қайтып жүрдім. Қашқын Дәмештің ізі суый келе оған шешесін де, Бәйкенді де ерте келіп көрістірдім. Оларды жыластырдым да, күлістірдім де. Жазғытұрым қар кетіп, жер қарая келе Дәмеш менің тапқан төте жолыммен кештетіп үйіне де барып жүрді. Дәмештің өз үйі тұрақ болмайтын нысай байқалды.

Панасыз гүлге пәле көп, ол үйдің қожаларынан да Дәмештің бетіне үңілуші-қызығушы шықты. Шешесі оны "жамағайын туыстың қызы, күйеуі бар" деп жариялап қойыпты. Сөйтсе де, соқтықпалы рай байқалған соң Дәмеш үйіне тым сирек барып қайтатын болды. Саудагер "жаңгүдейдің" торушыларының да толастамауы анық еді. Қызығушысы көп мұндай қылмыстыға түрмеден басқа орын қайдан табылады? Сондықтан әкем, өзіміз сияқты шеткірек қонған қалтқысыз туыстардан қауіпсіз қуыстар тауып, орын ауыстыра қамады.

Екі үйлі жанға бір ауыз үй тарлық етіп, сұлу қылмыстымызды қыспай қамау қолымыздан келмей жүр еді. "Ағылық" көшесінде екі қора жайы бар Шерік дейтін момын ұйғырдың ескілікті аурулы кемпірі әкеме тамырын ұстатып, дәріленбекші болыпты да, Еміл жағасындағы ескі қорасынан екі ауыз үй беріпті. Пәтерге ыңғай өзіміз сияқты қазақтар орналасқан кедей қолды кең қораға біз дереу көшіп орналаса қойдық.

Бұл бізге өте қызығарлық тұрақ болды, қызығарлығы – қызу жұмыс басталған жер екен. Тасжол құрылысы мен Емілге салынатын көпір жұмысы басталыпты да, маңайының бәрі жұмысшылар тұрағына айналыпты. Байлар мен "жаңгүдейлерден" аулағырақ, еңбекшілер еңсе көтеріп жүре алатын өз әлінше думанды көше болып шықты.

Бұл көшеде қырсық борату қолынан келерлік үлкен қожа – жол құрылысының бастығы, салбыраған ұзын бурыл мұртты, қара шұбар Құсайын атты егде адам екен. Әйелі мен жалғыз қызы – нағыз қазақ. Атымен кейбір сөз алысы – татар. Бет әлпеті – өзбек. Артық ауыз, ұсақ-түйек ғайбатпен жұмысы жоқ, айтарын шорт айта салатын мінезіне, жүріс-тұрыс әрекетіне, байсалдылығына, үн-әуеніне қарағанда орыс дәстүрлі, жұмысшыларға бір қалыпты, тең қарайтын қарапайым бастықтың қырсық-қырыстық атаулымен сыбайластығы жоқ екені белгілі бола қалды. Үйі біз түскен ауланың дәл алдындағы жол құрылысы кеңсесінде екен. Әкеме әйелінің науқасын қаратып, бізбен байланыса кетті ол.

Сөйтіп, бақылаушылар мен шолғыншылар еркін тіміскілей алмайтын жерге келгенімізді білдік те, Дәмешті оншалық тұмшаламай "ауру көрсете келген жиеніміз" деп кеңірек түрмеледік. Сұлулықтың қылмыстысы бұл жерде де көз тартқанымен, бұл көздер сұқ көзден емес, сойқансыз көздер болғандықтан, суық сезінбедік. Оның үстіне, тасжол жұмысшылары арасында да, Емілдің арғы-бергі жағалауынан да туыс-жекжаттарымыз көп табылды. Тұрмысымыз өте тапшы болғанымен, туысымыз өте тапшы емес. Іргелі елімізге қосылғандай өгейлік сезініп, селкілдей бермейтін болдық.

Дымды жерде қалып шіріген бір уыс талқан мен көгерген бір екі момы көтеріп Бигелді келді бір күні. "Жаңгүдейіне" көрсетіп тұрмыстарын жақсартып тұруды талап етуге келіпті. Ауыр жұмыс пен ащы талқан мүлде титықтатыпты өзін, үні де бітіп сыбырлап қалған екен. Шаупаңдағы жұмысшылар талаптарын жеткізу үшін жұмысты жақсы істеп көзге түскен Бигелдінің халін көрсін деп, "бетке ұстар" ретінде әдейі сайлап жіберіпті.

"Шашты жаңгүдейдің" сәулетті ауласына ағамыз мені ерте барды. Бір күтуші әйел алдымен "жаңгүдейге" хабарлай кірді де, қайтып шығып бізге есігін көрсетті. Кеңсе сияқты мәутілі бірнеше стол, шкаф, алтын потолмен гүлденген кантра меш, жібек перделі үлкен-үлкен терезе түсті көзіме. Үш-төрт "Шәнсіңнің" төр жағында, қара көк костюмді, майланып бір жағына жыға таралған жылтыр қара шашты, семізше ақ ханзу отыр. "Шашты" осы екен. Бигелді ескі шүберек белбеуінен ханзуша жазылған арыз қағазын алып, соған ұсынды. Ескі қағазға оралған шірік нан мен сасық талқанды үстеліне апарып жайды да, шегініп келіп орнына тұрды. "Жаңгүдей" өзінің бергізіп жүрген тамағына көзінің қырымен қарай бере тыжырынып қалып, қолын сілтеді. "Әкет" дегені еді.

– Сіздің өзіңіз көрсін деп жұмысшылар беріп жіберді! – деп сыбырлады Бигелді, – татып көріңізші, адам жеп жүрген тамақ қой!

– Ал деген соң, ал! – деді таяу отырған бір "шәңсің", – көрсеттің, болды!

Бигелді қайта барып қойған нәрселерін жиып алды да, пештің есігі жақ іргесіне әкеліп тастай салды. "Жаңгүдей" суық тәкаппарлығын өзіндегі бар сыпайлығына әрең сыйдырғандай кердиіп, қазақша бір сыдырғы үнмен сұрады:

– Атың кім?.. Мұнда сені кім жіберді?

– Атым Бигелді, мені осы арызға қол қойған жұмысшылар жіберді. Бәріміз ауырып қалдық, ахуалымызды айт деп жіберді. – Сені жақсы деп еді, ең бұзығы сен екенсің, ә!..

– Жоқ, жаңгүдей, мен бұзық емес, мына тамақ бұзық! Бәрімізді қыратын болған соң әкелдім!

– Мына қағазды кім жазды?

– Жабыла жалынып, жолдан өтіп бара жатқан біреуге жаздырдық.

– Өтірік сөз, кімнің жазуы екенін білемін, оны мен тексерім!.. Сен барып істей бер! Мына астық бітпей, жаңа астық берілмейді!

– Олай болса, мен істей алмайды екенмін, ауырып қалдым. Менің ақымның қалғанын бергізіңіз!

"Жаңгүдей" аяқ жақтағы "шәңсісіне" ым қақты да, жұдырығын столға түйіп қалып, шығып жүре берді. Тізімін ашып, есеп–шотын екі-үш рет қағып тастаған "шәңсің" екі сәрі беріп бізді жөнелтті.

Бигелді жалданған шаупаңның бергі жағында – Ақсуда оның жұмыс істесін көріп жүрген Малың дейтін шағын жер иесі хұйзу жолдан сөйлесе кетіп: "Жылдық ақыңа екі ағаш борми, бір ағаш бидай егіп беремін, маған тұр!" деп жабысты Бигелдіге. Тасжол жұмысының айлық ақысынан сол егінді тиімді көрген Бигелді соған барып жалданды. Оның жайлы орын тапқанын артынан білдік.

Бірақ, Биғазы жалданған Рузы қасапшы құмар ойнап, бір-ақ түнде құри ұтылыпты да, үй мүлкін де беріп құтылыпты. Өз құйрығынан айырылған қасапшыдан енді "бос түрме" табылар ма, жас тоқалы да басын ашып кетпекші болып жатқанда, Биғазы бұрынырақ шығып қайтып келді, сөйтіп жол құрылысына жарты еңбек күш болып орналасты.

"Әр ұлттың өз тіл жазуында мектеп ашылады" деген сөз мені елеңдетіп еді де, артынан "оқытушылардың еңбекақысы да, мектеп отыны да оқушылардан алынады екен" деген бір хабар қайғы болып орнай қалды. Мектеп шығындарын төлеп оқуды былай қойғанда, мына тұрмыста қағаз, қарындаш тауып оқу да мүшкіл еді. Он жастағы мені оқыту үшін, тоғыз жастағы Биғаділ кеудесін қақты.

– Қырау, отынды мен таптым, боқ тереміз, оны апам тапалайды, үйге де жағамыз, сенің мектебіңе де береміз! Оның жігерін шешем қостай кетіп, толықтыра түсті:

– Және маңайдан лақ, бұзау жиып берейін, күзге дейін соны өзің бақ! Молданың "жұмалығына" содан бірдеме құралып қалар!

Сөйтіп, мен кәрі кәсібімді қайта таптым. Емілдің көк жасаңы Ілушіндегідей отты еді. Мұнда да лақшы, бұзаушы көп екен. Олардың көбі өзім теңдес "қаңғыған қазақтың" баласы. Тіндәй сияқты зорекер қожайын бұл арада кезіге қоймады, ойын үшін ұйғыр балалар да келіп жүрді қасымызға, олардан бізге оншалық астамдық көрінбеді. Ондайлардың көрінбеуін мен алғашында "біздің көптігімізден" деп ойлап едім, кейінірек одан басқа да жаңалық жағдай бар екенін байқадым.

Бізден ересектеу, Үсен атты бір ұйғыр бала біздің "сарт" деп шақыруымызға шақшия қалды бір күні:

– Сарт демеңдер! Екінші олай айтсаңдар, гуңжуге айдап апарып қаматамын!

Менің достарым күлісе жауап қатты оған:

– Сартты "сарт" демей енді "шарт" деп айтайық па?! Бізді "қазақ" деп шақырсаңдар оған біз намыстанбаймыз ғой!

– "Сарт" қып туғызған әкеңнен көрмей, бізге неге шақшиясың?!

– Біз сендерді "қаңғыған қазақ", "қалендыр қазақ", "қоңқабай" дегендеріңе де көніп келеміз ғой.

– "Сарт" деген аттарың бастарыңа сарт ете түсетін тас емес қой. – Бұл сөздерге Үсеннің өзі де күлді. Ол бізден гөрі сауатты семьяның ескіше болса да оқып жүрген баласы екен, бізге анықтап түсінік берді:

– "Сарт", "қытай", "қоңқузы", "Қоңқабай" деген атаулардың бәрі де қорлау үшін шығарылған. Оған қазір «Гұңанжүй» (КГБ) қатты тыйым салып жатыр. Шың Дубан атамыздың шығарған алты саясатының біреуі – "ұлттар теңдігін" орнату. Енді он төрт ұлт тең болады, бірін–бірі қорламайды. "Ұйғыр", "қазақ", "ханзу", "манжу" өз атымен аталады.

Шың Сысайдың "алты ұлы саясатын" мен тұңғыш осы рет естіп, аңқиып қалыппын. "Алты саясатты" жаттап алыпты өзі, саусақпен бір-бірден санап айтып берді. Бұлардың ішінде мені ойландырмай-ақ түсінікті болғаны – "Совет Одағымен дос болу" деген екіншісі. "Өзі Совет Одағының жәрдемімен үкімет болған, досы емес пе" деп түйе салдым. "Енді мектепте Совет Одағындағы сияқты өкімет шығынымен оқытса екен!" деген үміт-тілеу қосыла қалды оған. Шашты "жаңгүдейдің" жауыздықты шауиеше ақыраңдамай, "жұмсақ" қана жүргізуі де, жол құрылысына Құсайынның бастық болуы да осы саясаттың салдары екенін байқағандаймын.

Тілеуім ол жылы да қабыл болмай, қыс бойы бізге көршілес, бір қаридың үйінде жүгініп құран жаттап шықтым. Менің оқи алуыма 1936 жылдың күзінде ғана мұрсат болды. "Қазақ мектебі" атына "Шәуешек көшесінде" мешіттің ауласынан екі ауыз үй, Төрт көшенің батыс жақ аузындағы жесір қатынның тап–тар ауласынан бір ауыз үй беріліпті. Мен сол жесір қатынның үйіндегі "бөлімше мектепке" түстім. Бір-екі жылдан бері татарша, ұйғырша-қазақша аралас тілде оқып жүрген ауқатты семья балалары мешіт үйіндегі негізгі мектепке қабылданыпты. Олардың мұғалімдері де әдемі киінген, ыңғай сұлу мұрттылар екен. Ал бізді оқытуға бөлінген мұғалім мен бір молда сүмірейінкілеу, өздерінің жалба-жұлба қораш оқушыларына лайық қораш мұғалімдер болып көрінді. Қораш болмаса "тілашары" мен "жұмалығы" жарытымсыз, ыңғай қораштардың балаларын оқытуға бөліне ме, негізгі мектептің оқушылары біздің мектептің алдынан тұмсықтарын көтере өтеді. "Диуана мектебі" деп қорлай өтеді.

Мен сол "диуана мектептің" сынауына үш күнде-ақ толдым да, бірінші кластан екінші класс қатарына көштім. Екінші кластың міндеттісі – Атабай дейтін мұғалім екен. Ана тілі мен есеп сабағын екі класқа да сол кісі беретін. "Байтұрсынов" емлесі маған бейтанысырақ болса да, дін сабағын бұрын біраз көргенімді байқап, өз класының орындығына отырғыза қойды ол. Нәбиолла атты молдамыз қынжылды оған:

– Бар тәуір шәкіртімді сен тартып әкете берсең, мені тотитады екенсің! – деп күлді.

– Осы бір бөлмеге отырған бар оқушы екеумізге ортақ емес пе, молдеке? Бірер айға жетпей-ақ қатарға қосылып кететін баланың алдын тоспаған жөн. Қайда отырса да дін сабағын сіз бересіз, "сенікі", "менікі" дегенді қоялық!..

Қытымыр екенін үш күнде білдіріп қойған молданың сабағын жақсы оқып жүрсем де, оған үрке қарап отыратын болдым. Ең қорқынышты белгісі – алға қарай итіне біткен шоқша қара сақалының сабағынан мүдірген шәкіртке ұмтыла қалтырайтындығы еді. Шәкірттер пешке жағуға әр күні қолтықтап келіп жүретін шидің ең ұзынынан іріктеп ширатқан өрме таяғын әмсе білеп отырып оқытатын. Ол: "Үй, дө…рыт аяқ!" деп қалғанда шәкірттердің бірі қайқаң ете түспейтіні қалмайтын. Өйтетіні, сол сөз шығысымен жуан өрме ши біреудің жауырынына шарт ете түсетіні, күн күркірегенде найзағай жарқылдағандай, бәріміздің арқамызға белгілі құбылыс еді.

Мен бұрын күннің күркіреуін "құдайдың ақыруы" деп түсінсем де, оның не деп "ақыратынын" ұқпайтындай болатынмын. "Тегі, құдай тағала да пенделеріне найзағай ойнатарда "өйт, дө.. ырт аяқ!" деп ақырады екен ғой! Деп ойлап, бұл тілді осы молдадан ұққандай сездім. Бірақ, күлкімен емес, тітіреп отырып "түсіндім". "Бір жауырынға шарт ете түскенде бар жауырын бүлкілдеп кетеді. "Найзағай" түсіп жатқан жаққа қарай алмай, бәріміз де бұғамыз. Мұнымызға Атабай мұғалім күлетін.

Бір күні менің алдымда емле жаздырып отырып, ақырын ғана сұрады ол:

– Сен де таяқ жеп пе едің?

– Жоқ, мені ұрмады.

– Онда неге дірілдеп отырсың?

– Білмеймін.

– Сен қорқақсың ба, ұялшақсың ба?

– Екеуі де, – деп мен тұқыра түстім. Мұғалім күліп жіберді:

– "Екеуі де" болып қалай күн көрмексің? Соның екеуі тұрмақ біреуі де болма, қорқарлық қылмысың болса, қорыққан жөн. Ұятты ісің болса, ұялу тіпті дұрыс. Ал, бекерге қорқа беретін болсаң, бір күні жүрегің қабынан шығып кетпей ме! Тектен текке ұяла берсең, өмір сүруге қабілетсіз ынжық боласың! Тұрмыс деген – күрес. Күресе білмесең күн көре алмайсың. Осы сөзді мен бәріңе айтамын! – деп мұғалім оқушылардың бәрін жағалата қарап шықты. – Қорқу да, ұялу да артық болып кетсе, жамандықтарың болады.

Екі-үш шәкіртін қатарынан шартылдатып өткен молда да бұл сөзді тыңдай қалып еді.

– Не бопты? – деп мұғалімге қарады.

– Сіз ана жаққа ақырғаныңызда, мына жақтағы балалар қалтырап жазуларын бұзып алды.

– "Тышқақтың арты өзіне аян", – деп күлді молда, – бұлар да ана үшеуінің ісін істеп отырған ғой. Өзара сөйлессеңдер, айтқанды тыңдамасаңдар, бәрің де ұстаз таяғынан құтыла алмайсыңдар, қорыққандарың жақсы!

– Молданың сабақ уақытында сөйлеспеңдер дегені дұрыс! – деп құптады мұғалім, – егер ұқпағандарың болса бізден сұраңдар! Сұраудан тартынбаңдар, түсіндіру біздің міндетіміз. Өз алдарыңа сөйлесіп кетсеңдер болмайды. – Күннің күркіреуіндегі әлгі бір мөлшерімді сұрап алғым келіп, молдаға қарай беріп едім, оған батылым жетпеді. Емле жазылып болысымен алдымдағы мұғалімге ұмтыла түсіп, ақырын ғана сұрадым:

– Мұғалім! – деп қалып едім, ол да ұмтылып, еңкейе тыңдады. – Күн күркірегенде "дөрт аяқ" деп күркірей ме?

– Не дейсің? – деп күлімсіреді мұғалім.

– Жазда күн күркірейді ғой, бірдеме деп ақырғандай естіледі ғой, сонда ол да "дөрт аяқ!" деп ақыра ма?

Мұғалім күліп алды да, аңыра қараған молдаға білдіргісі келгендей, күннің күркіреуін екі тасты бір-біріне ұрғанда шығатын дыбысқа ұқсатып түсінік берді.