АдаланҒан албастылар 11 страница

– Оны кейін жаратылыс ғылымынан оқисың, – деді сонан соң, сөзін күбірге айналдырып жалғастырды, – бірақ молдаға мұндай сұрау қойма, мені мысқылдады деп түсінеді ол! Өзінің оқытып жатқан сабағынан білмей қалғаныңды ғана сұра!

Сөйтіп, мен бұл екі ұстаздың екі түрлі қалыптан шыққанын түсіне бастадым. Бұл жәйт "жұмалық" пен өздері көшіріп беретін оқулықтарының ақысын алуда айқын көрінді.

Әр бейсенбі күні әкелген тиын-тегеш жұмалығымызды молда шұқшия қарап, санап алады да, азырқанса бізге алара қарайды. Көзінің сондай ағын көріп қалған оқушы сабақ уақытында "су ми", "көзсіз", "ақпақұлақ" деп аталады да, сол күні оған "найзағай" көп түседі. Разы еткен оқушы маңдайы жарылып, "озып" шыға келеді.

Ал Атабай мұғалім санағаны былай тұрсын "жұмалыққа" қараудан да ұялады. Сондықтан, әкелгенімізді терезенің алдына қоя саламыз. Сабақ бітіп қайтар кезде қызарыңқырап барып жиып алады.

– Биылша осылай болды, балалар, – деді бір күні жиып алып жатып Атабай, – келер жылы үкімет ақысы шыққан соң бұл ұяттан құтылармыз!.. Қазір де молда екеуміздің айтарымыз: бізді разы етеміз деп ата–аналарыңды қинап қоймаңдар, шама шарқына қараңдар!

Мұғалім бұл сөзге келгенде сол молданың құйрығы қоныс таппай қипыжықтап кетті. Күле сөйлесе де күйе тойтарды:

– "Құдай берсе, қойныңа сал" дейді әпәндім, өзіміз жиып отырғанымыз емес, хукумат ал деп отыр ғой!.. Шәкірттердің тауанын қайтарма, бұлардан алмай кімнен аламыз.

Атабай мұғалім күлімсірей қарап сөйледі бізге:

– Молдекеңнің айтары әлі бар, балалар, қазір есіне түспей тұр, мен қосып қояйын "жоқты тап деген – кәпір" демекші бұл кісі.

– Иә, ол да бар ғой, бірақ, бір теңгесі жоқ ата-ана баласын оқуға бере ме, "барды жоқ деген – кәпір" деп алдымен айтылатын.

– Иә, ол да дұрыс, – деді мұғалім оған да күліп, – бірақ, "барға – қанағат, жоққа – салауат". Жұмалығың аз деп жұмаламаймыз, көп деп те көкке көтермейміз. Әйтеуір қайсысың жақсы оқысаң, бізге соның жақсы! Естуімізше, бейсенбі күннің жұмалығы үшін сейсенбі күннен бастап қыңқылдайтындарың бар екен, ол дұрыс емес. Бар болса әке-шеше өзі-ақ береді, бере алмай қалған күні үндемей жүре беріңдер! Оқыта білген молдаларың кешіре де біледі.

Оқуға уақытында түсе алмай, ақыл тоқтата келген өңшең естияр балалар масайрап жымиыса қарасты бір-біріне. Ширыққан молданың есіктен алдымен сақалы шыққанда ептеп күлісіп те алдық. Артынан ілесе шыққан Атабай мұғалімге молда ашуын білдірді:

– Әпәндім, "оқыта білген молда ақысыз да оқыта біледі" дедің бе ақырында! Жұтқыншағы жоқ, нан да жемейді деп қосуың ғана қалды ғой!..

Мұғалімнің күлкісі ғана естілді. Не деп жауап қайырып бара жатқанын ести алмай қалдық. Бірақ, дәл осы түйеше адымдап жүретін мол денелі, қызыл сары атандай Атабай болмаса, биыл да оқи алмайтындығымды түсіндім.

Расында да, осы ұстаз, өз жолында жүк қалдырмайтын нардай, молданың үлкен көмекейіне көлденең тұрып алған бөренедей көрінді бізге. Тері шалбары мен көнекөз қазақи күпісінің қыс бойы бір де ауыстырылмауынан тұрмыста қаншалық тапшы адам екендігі күнде мәлім бола тұра, ақша керек ететінін бір де көрсетпейді. Басқан жерлерінен құйын ойнатып, боран соқтыратын көп "дөрт аяқтың" арасында бір рет ашуланғанын да көрмеппін. Солай бола тұра сөзді тыңдатады ол. "Күн күркіреп", "найзағай жарқырап" тұрғанда да тәубесін ұмыта беретін тынышсыз "пенделер" Атабай мұғалім сабақ өткенде тып-тыныш отыратын болды. Сыйлау ғана емес, оны біз анамыздай аяймыз. "Жақсылықты білетін естияр оқушылар қасында отырған "есуасты" қабағымен иә, шынтағымен шектей салады". Сөзі де, жазуы да тайға таңба басқандай ап-анық, аз сөйлесе де нақ сөйлейтін осы алғашқы ұстаз зерегірек оқушыларға ғана емес, кейінірек бар оқушыға осындай аяулы болып кетті. Өзінің әрқандай оқушысына тең қарайтындығы әрқайсымызға терең әсер қалдырыпты.

Бойларына тоғытпайтын сұлу мұртты мұғалімдер, сол қыс аяқтай бере "диуана мектебіне" келгіштеп, біздің сабағымызды, өлеңімізді тыңдап кетіп жүрді де, "қораш" мұғалімімізді ортаға ала бастады. Артынан байқасақ, "негізгі мектепте" оқушылар айтатын ән-өлең жоқ екен. "Диуаналардан" соны үйреніп қайтуға келіп жүріпті. Қыстай үйренген төрт-бес өлеңіміздің әнін бізге айтқызып үйреніп, өлең сөзін мұғалімімізге жаздырып әкетті. Бәрі де Атабай мұғалімнің өзі шығарған өлеңдері екен.

Бір күні сұлу мұрттылардың үшеуі бір-ақ келді. Біреуі бізге сабақ өтіп, екеуі мұғаліміміздің екі жағына отырды. Үшеуі үш қарындаш ұстап күбірлесті де, үнсіз тұнжырап ұзақ отырысты. Екі жақтағы екеуі бір жазып, бір өшіріп, бастарын сипалай берді де, Атабай мұғалімнің астаудай басы бұрқырап кетті. Біз мүшкіл халге душар болғандықтарын білдік. Екі рет демалысқа шығып қайтып кіргенімізде бізге үнсіз отырып сабақ пысықтауды тапсырды да, төртеу болып күбірлесіп, жазғандарын талқыға салды. Бұл күні "дөрт аяқты" босырақ айтып, "найзағай" түсіре алмаған молдамыз да келіп, арттарынан қыдиып тұр еді.

– По!.. Бәрің өлең жазып, Абай болыпсыңдар ғой, – деп жымия тігілді.

– Жаңа үкімет Абай болмасымызға қоятын емес, молдеке! – деді Бірке атты кексе мұғалім, – он екінші апрель мерекесіне оқушылар тым болмаса бір күн кешке айтуға жететін ән керек екен. Мына сары атамның өркешіне келіп жабысып отырмыз, мақтау–алқау сөзіңіз болса мынаған біраз қосыңызшы, жеткізе алмай отырмыз!

– Жаратушы тәңірге де бір ауыз мақтау өлең шығара алмай жүргенде менен не шықсын! – деп сықылықтай күлді молда, – "қиссасіләмбия" мен "Бәдуамды" айт десең мен дайынмын!..

– Шыңдубан жанабына оныңызды қимайсыз ғой бірақ, – бір күлісіп алды да, өлеңдеріне қайта үңілісті олар.

– Сенің мынауың ауызға толымды сияқты, осыны басынан алайықшы! – деп Атабай мұғалім үлкенірек қағазға қайта реттеп, оқи көшірді:

"Данышпан көсем Шыңдубан,

Бостандық күнін туғызған..."

Молда бұған да бір сықылдап алды:

– Бәсе, сары атаныңыздың аузы толарлық қаңбақ табылмай ашығып отыр екен ғой!

– Молдаеке, балалардың сабағына қараңызшы! Біз тойып алып бір-ақ тұрамыз енді.

"Толымды мақтау", "толымсыз мақтау", "сиымды", "сиымсыз" десіп отырып, жазғандарының бәрін сыйғызған мұғалімдер, бір шумақтың үстінде ғана қағытпа пікірлер жүргізді.

"Жүз отыз қазақ баласын,

Оятып сезім-санасын,

Мектеп беріп оқытқан,

Керім Шиянжаң жасасын!"

– Мектепті бар ұлтқа Шыңдубан ашқызып отыр ғой, қазіргі қарайған, бар табысыңызды Дөрбілжіннің Керім Шияжаңына (әкім) ғана жазсақ, бұрмалағандық болып шықпасын?!

– Дубан жанабы мына жесір қатынды қайдан біледі! – деп молда төтелей соғып жіберді, осы Шиянжаң болмаса мешіттің анау үйі де, жесірлердің мына үйі де бізге биыл жоқ еді.

– Иә, ұлы данышпанның ұлы қамқорлығын бастан-ақ айтып келеміз ғой, мына кісінің еңбегі де қалмасын!

– Үлкен мектеп салғызып бергенде үлкен адамға арнап жазармыз, қазірше осылай тұрсын! Біреу көлденеңдеп мектебің қайсы десе, ұлы көсемге ұят болып қалар!

– Үй, осы мектеп жөнін айтып "жасасын" десек, мына кісі де ұялып жүрмесін, осы шумақ қалса қайтеді?!

– Жоқ, қалдырмайық! – деп күлімсіреді Атабай мұғалім, – ұялатын жәйт екенін білетін, қолынан келетін адамның ұялғаны пайдалы, қосалық! Бұл өзі біздің жай–күйімізді аян ететін шумақ. Балалардың несі кетеді, айта бермей ме! ––бұған бәрі күлді де, келісе қалды.

Шың Сысай өкіметі құрылған он екінші апрель мерекесін біз сол жылы осы өлеңмен құттықтап шықтық.

Алдымен "негізгі мектеп" оқушыларына қосылуға барып едік. Олар мерекеге біркелкі жаңа көк киім киіп дайындалыпты, бізбен бірге тізілуге намыстанып, "бөлек жүрсін!" деген күңкіл шығарды да, шулай жөнелді:

– Мұғалім Әбзи, аналардың киімі бір түрлі екен, бөлек жүрсін!

– Халпе әбзи, аяқтарын да бірдей алып жүре алмайды!

– Біздің тәртібімізді бұзады, молда Әбзи!

– Халпе әбзи, айырым мектеп қой, айырым жүрсін өздері!

– Қараңызшы, диуана сияқты, осылармен қайтып бірге жүре аламыз!

– "Диуана мектебі бізден аулақ жүрсін" Кет, пәлекет!.. Шайқы–бұрқы!..

Олардың мұғалімдері де күлісті бұл сөзге. Бәрі Атабай мұғалімді әжуалап тұрғандай көрінді. Мерекеге дайындаламыз деп ата–ананың мазасын алмауды айтқан сол кісі болатын: "жаңадан жаздық киім ала алатындарың мерекеге қарсы көк пұлдан алғызып киіңдер! Жаңадан ала алмайтындарың бұрынғы киімдеріңді жуғызып, жаматып кисеңдер де болар!" деп еді бізге. Мырза сабақтастарымыздың айбарына шыдамай біз де соған қарастық. Мұғаліміміз "еш оқасы жоқ" дегендей күлімсіреп қана, Исабек дейтін кәртең мұғалімге қарады. Мектеп бастығы сол кісі екен.

– Оқушыларымыздың халі осы!.. Жә, сіз не айтасыз? "Диуани мектебі" деген атпен "айырым", "аулақ" жүрейік пе?!.. Олай болса, қақпадағы мектеп туының біреуін бізге бере тұрсаңыз болғаны, біздің жігіттер де туысқансырай қоймас!

Исабек оқушыларының алдына келіп, ызбарлай қарап шықты.

– Сендерге айтарым, мектеп деп кім ұқтырды?.. "Диуана мектебі" дегенің қайсысың? Бұлар сендердің сабақтастарың! – деп ақырып жіберді Исабек, оқушылары жым-жырт бола қалды, – намыстанғандарың былай шық! – оқушыларынан ешкім шықпай қойған соң бізге қарады, – сендердің киімдерің ұқсамайды, мыналарға жалғасып, артына тізіліңдер! Егер енді бөлектейтіні болса, маған дереу мәлімдеңдер! Направ-во! Шагом... марш! – деп команда берді онан соң.

Ілушіндегі айбарлы Тіндайдың командасынан мына кісінің командасы жұмсақ та, ұғынықты естілді маған. Сонысы болмаса, сәулетті "армияның" артындағы шаңдай болып, көңілсіз ілестік. Лек-лек болып ағылған оқушы мен халық "Шәуешек көшесінің" басындағы "ұйғыр мектебінің" үлкен көшесіне қараған дарбазасы алдына келіп, сап-сабымен тұр екен. Қып-қызыл болып жасанған мереке сахнасы, керме тулар, "алты ұлы саясаты" бейнелейтін алты бұрышты жұлдыз сызылған қызыл тулар бүкіл көшеге қызыл дүние орнатып, қызыл нұр шашып тұрғандай көрінді. "Диуана мектебінің" оқушыларынан басқа адам біткен мәз-майрам. Ыңғай жақсы киінген жұрттың ішінде біз ғана диуана сияқты бұрынғыдан да жүдеп тұрдық, жамаулы қоңыр көйлек пен шоқпыт қара сымыма қараудан өзім ұялып, сахна жақтан көз алмай қойдым. Сонда да әлгі бір өлеңімізді әндетіп тұрдық. Әр ұлттық мектептер өз тілінде өлең айтып, ұрандатып–ұрарлатып кетті де, біздің өлеңіміз өзімізден басқаға естілмей қалды.

"Шиңжияң сөйлейді" деген сөз естілісімен сахнадан дөңгелек қара сақалды, жеңіл қара шұға пәлте-шляпалы, имек қара таяқ ұстаған келбетті бір ұйғыр көрінді.

Шатырлаған қол шапалаққа ол да қол шапалақпен жауап қайырып тұр.

– Дөрбілжінге жергілікті ұлттардан тұңғыш Шиянжаң болған осы кісі шығар?! – деп күбірледі Атабай мұғалім.

– Бұл кісі Совет Одағынан – Өзбектен келіпті, – деп оған қасындағы Бірке мұғалім жауап қайырды, Жиңшурын өкметіне қарсы төңкеріс кезінде Қожанияз қажыға ақылшы болып қосылған екен.

Керім Шиянжаңды бірінші рет көріп, көз алмай қарадым.

Ол көпшілікті аралай қарап, бір қолын кеудесіне қойды.

– Салам, халайық! Апрель байрамы мунасуаты білән хәммаңызларны тәбіркләймән!

Халықтың шатырлаған қол шапалағына қосыла көтерілген ұран ұзаққа созылып, дүркіреп кетті. Шиянжаң бір қолын көтеріп, үнсіз тұрып қалды да, жұрт алғысы саябырлаған соң сөзін жалғастыра жөнелді, ұзақ сөйледі.

Батыс түстік жақ алдымыздағы сахнаға қарап тұрған біздің бетімізді жарқыраған ыстық күн шыжғырып тұр. Желсіз тымырсық тұншықтырып бара жатыр. Сондықтан оқушылар күбірлесіп Шиянжаң сөзінен ұққандары бойынша "алты ұлы саясатты" бір-бірден құрап санай берді. "Жаһангерлікке қарсы тұру", "Совет Одағымен дос болу", "ұлттар теңдігін орнату", "парақорлықты жоғалту", "тыныштықты қорғау", "Шиянжаңды жаңаландыру" деп рет тәртібімен санап шықты бір ұзын бойлы оқушы.

– Өте данышпандық, әділ саясат, ә! – деп деді біреуі. Мұның "данышпандық" пен "әділдік" жағын түсінгенімен, "саясат" дегеннің не екенін де, бұлардың қайдан келгенін де түсінбейтін көпшілік жүрегін әйтеуір Шың Сысайға төсеп, қаужаңдаса түсті. Қаужаңдасақ та қаңсып, тіліміз аузымызға сыймай кеуіп бара жатыр едік.

– Қабыкен! – деді бір жас әйелдің дауысы, жеңіл киініп бетін қара салыммен перделеп алған Дәмеш екен, "шөлдедің бе?" деп бір бөтелке сүт ұстата салды да, жан қалтасынан үш-төрт жұмыртқа алып берді.

– Шөлдегем жоқ, тәте, қайтып кет! – деп сыбырладым мен.

Ол дереу бұрылып, оқушылардың арасынан шыға бергенде, алдынан сұр киімді бір сақшы тоса қалды. Не деп тосқаны да, Дәмештің не деп жауап қайырғаны да маған естілмеді. Сақшы "жүр" дегендей ишарамен оны ертіп әкете берді. Жүрегім арпалысып тыпырши қарадым артыма. Көп халықтың далдасынан көз жазып қалып, жүгіріп шетке шықтым. Төменгі жақтағы көшеде көлденең тартылған керме тудың астынан өтіп барады екен, Дәмештің артынан екі сақшы ілесіпті. Соңдарынан маңғазсып дөңгелек шляпалы біреу кетіп барады. Ол Дәмешті кейінгі сатып алып әйелденген "Жаңгүдей" болса керек. Тұтқын тоты торға мықтап түсіпті!.. Қалтырап кеттім. Жан-жағыма алақтай қарасам жақын таныстардан ешкім көрінбеп еді, көбі Дәмештің соңынан кетіп барады екен. Менің шешем де, Дәмештің өз шешесі де, Бәкен де, Биғаділ де, тіпті Биғайша да бар, көшенің екінші жақ шетімен тұтас жүріп барады. Бөрі көрген ешкідей елеңдеп, топтасып алыпты. Көзімнен жас шығып кетіпті. Жаңа ғана пысынап, ыстықтап, еріп тұрған денем енді тоңып бара жатқандай, тамызда аяз қақағандай бола қалды.

– "Ұлы көсеміміз Шыңдубан жасасын!" – деген ұран көтерілді. Шақыру бойынша мен барып өз орныма тұрдым. Қып-қызыл тулар желбіреп, жалаулар бұлғаңдап, көшеде жүріс салтанаты басталды. Ұрандар жер көкті жаңғыртып тұрды. Менің жүрегім әлем-тапырық, қызыл туларға қалтырай ілесіп, өлеңге де, ұранға да үнімді қалтырай қостым. Қолымдағы қызыл қағаз жалауым тіпті қалтырады.

"Тергеушім", Шынжаңда көтерілген алғашқы қызыл туға енді ілескен менің көңіл-күйім осылай болған. Тау сарымсағы: "тоғыз қабат торқаға оранған мен мына халге түскенде, жауқазын байқұс не күйде екен" депті. Сірне талшықты сарымсақ осы жанашырлықпен тітірегенде, ет бауырыммен мен қалай қалтырамаспын. Сақшы мен сатып алған қожаның алдында қашқын Дәмеш қандай күйге түсті екен?! "Қашқын күң" деп енді оны қалай тұншықтырар екен!.. Мәңгілік түрмеде сөнеді-ау сол нұр, мәңгіге солады-ау сол гүл!.. Сары ала, қара ала таудың астында үш ағаш бидайға сатылып, күңге айналған қайран Дәмеш енді жақсы саясат жаңғырыққанда жауланып, қызыл ту астында қылқынады-ау". Менің қылмысты диуана жүрегім осылай ойлаған да, осылай кемірілген. Жүректі қылмыс кеміреді, қылмыс мүжиді. Қылмысың болмаса бірыңғай киінген "әдемі сабақтастарым" "кет бәлекет, шайқы-бұрқы" деп қуалар ма еді. Өмірдің көркін, көңілдің сұрқын кетіретін – қылмыс қана.

ІІІ

Көше жүрісі тарқасымен сақшы мекемесіне қарай жүгірдім. Туыстас – тұқымдастардың көбі-ақ сол мекеменің айбынды қақпасы алдына жиналыпты. Екі босағада қақшиып алыпты. Дәмештің шешесінен басқа ешкімді кіргізбепті, қуалап қақпа маңына жолатпай тұр. Шляпалы "жаңгүдей" Дәмешті де, шешесін де қаматып кеткен көрінеді. Күн батқанша олар шықпады.

Біздің туыстардан сол кезде Дөрбілжінге атағы жайылған Құрышбек, Нұрасыл дейтін екі жігіт бар еді. Ерліктерімен ешкімге есесін жібере қоймайтын, өжеттіктерімен, шешендіктерімен олар "қос бөрі" аталыпты. Жұбын жазбай қосарлана жүретіндіктен "қос" болып аталған екеуі екі кәсіптің адамы. Құрышбек – құрылысшы, тамшы, Нұрасыл – ұсақ-түйек бұйым саудагері екен. Дөрбілжінге келіп қоныстанғалы екеуіне екі түрлі абырой бітіпті. Құрышбек үлкен байлардың ғана сауда дүкендерін, үкіметтің ғана қамба – түрмелерін жаратын "Жұрт сүйген ұры" болыпты да, Нұрасыл саудагер, ара түскіш адвокат болыпты. Сөйтіп бірі аудан ұрыларына "Құрекең" аталыпты да, бірі саудегерлерге "Нұрекең" аталыпты. Мен сақшы мекемесінің алдына келсем, сол екі дос екі түрлі пікір көтеріп отыр екен. Сақшыға екеуі де сыр мінез таныс болғандықтан қалпақтарын көздеріне баса киісіп алып, көшенің қақпаға қарсы шетінде, көпшілік арасында отыр.

– Іргесінен суырып әкетпесе, бұлар есігінен адам шығарушы ма еді, – дейді Құрекең, – қарындасты өзім-ақ шығарып апарамын, Жәке, – сіздің үйден сақшыға ешкім көрінбесін, қайтып кетіңіздер!

– Дәмешті іргеден шығарып әкетсең, шешесі түрмеде шірімей ме? – дейді Нұрасыл, – тіпті осы келген жанашыр-жақындарының бәрін бірақ қамаудан ерінбейді бұлар! Одан да Керім Шиянжаңға бәріміз қол қойып арыз кіргізелік! Осы үкімет уақытында үш ағаш бидайға сатылған жетімді жаңа үкімет құтқарар, ауыздары жақсы ғой!

Нұрасылдың бұл пікірін үлкендер қолдады да арыз жазуға кірісті. Қамалған Қанипа мен Дәмешке "Қорықпай мықты тұрсын" деп шай кіргізушілерден сәлем айтып қайтысты. Бір шетте жалғыз жылап отырған Бәкенді Биғаділ екеуміз үйге ертіп қайттық.

Құрышбек пен Нұрасыл арызды ұйғыр тілінде жыздырып, Дәмештің жанашыр жақындарынан басқа өз сыбайластарынан да, абырой аты бар дегендерінен жүз шақты адамның қолын қойғызып Шиянжаңға кіргізген екен.

– Мәселе жетім қыздың еріксіз матылып барғандығы ғана болса, шығартып берейін, – депті Шиянжаң, – әйелдер еркіндігі қорғалады, бірақ, бұл әйелде басқа бір үлкен күнә бар деп естідім: ерінің бар ақшасы мен бар алтынын алып кетіпті.

– Шиянжаң тақсыр, Жаңгүдейдің ол айтқаны – жала, – депті Нұрасыл, – бұл баланың оған әйел болып келгелі сандықтың кілті тұрмақ, есікке салынатын құлыптың кілтін де ұстап көрмегені анық. Сұмдықпен байыған саудагер екі жыл бойына айырым үйде қамалып жатқан тұтқын әйелге қазынасының кілтін ұстатып қоя ма! Екеуін де өз алдыңызға шақыртып, беттестіріп көріңізші!

– Көрейін, – депті Шиянжаң жылы жүзбен күлімсіреп, – біз де оған әлі толық сеніп кеткеніміз жоқ, тексереміз!

Екі-үш күн өткен соң істің ұлғая түскені байқалды. "Жаңгүдейлердің" де топталып Шиянжаң жамбылға кіргіштеп жүргенін байқаған қазақ саудагерлері Құрышбек пен Нұрасылға дем беріп топтала түсіпті. Ұйғырдың бай саудагерлерінен де бірнешеуін ертіп, Шиянжаңның алдына топ-топ болып кіріп жүріпті.

"Жаңгүдейлер" жағы "Дәмеш бұлап кетті" деп тізген алтын ақшаны молайтып жіберіпті.

«Әйел шығамын десе өз еркі, бірақ, ол алып кеткен алтын мен ақшамызды қайтарып беріп шықсын! "Әйел еркіндігі" деп бұлап кетуге жол берсек, саясатты дұрыс атқарғандық бола ма?» деп саясатшы "жаңгүдейлер" зіл тастапты Шиянжаңға. Дәмешті құтқаруды жақтаушылар да кем түспепті.

– Олардың жаласынан қорқып, жетім қызды күңдікке тағы байлап бере алмаймыз, алты саясатта адам ұрлап, малша матап, құлдана берсін деген статья жоқ шығар! Қарыс жердегі шешесін көрсетпей, екі жыл қамаған жауыз, оған алтын қазынасын көрсетіп пе!

– Жиңшурын уақытында күңдікке байланған қызды алтынның құлыбын былай қойып, тіпті өз басының құлыбын аша алмай зарлап, түрмеде жатқан жетім қызды енді жаламен зарлауына мұсылман баласы шыдай алмайды! – десіп шығыпты.

Шиянжаң қалыс, білікті деген адамдардан тексеру алқасын құрыпты да, қала Ханзуларының бір шаңиясы мен қала қазағының Күнтуған атты шаңиясын бастық етіп сайлапты. Бұл алқа алтын мен ақшаның ұрланған-ұрланбағынан анықтап, тексеру материялы мен өз шешімдерін Шиянжаңға жеткізбек екен.