Сабақтың тақырыбы: Арифметикалық амалдар және олардың қасиеттері тақырыптарын оқытудағы көрнекiлiк
Жоспар
1.Есептеу тәсілдері тақырыбын оқытудағы дидактикалық материалдар
1. Математиканы оқытудың негізгі мақсаттарының бірі-бастауыш сыныпта мұғалімнен балаларда ауызша және жазбаша есептеулердің берік дағдысын қалыптастыру, оқушыларды натурал сандар мен амалдар орындай білуге және сол амалдарды қарапайым шамаларға қолдануға үйрету. Оқушылардың бастауыш буынды бітіруіне қарай бірдей дәрежедегі математикалық дайындықтан өтуін қамтамасыз ететін есептеулер жүргізу іскерліктері мен дағдыларының минимум деңгейі бағдарламада анықталған.
Есептеулер жүргізу дегеніміз – оқып үйренген нысандар мен ауызша немесе жазбаша амалдар орындау. Ауызша есептеулерде қосу (азайту) мен көбейту (бөлу) кестелері, амалдардың «ерекше» және кестеден тыс жағдайлары жайындағы білімдер, ал жазбаша орындалғанда амал алгаритомдері қолданылады. Бұлардың бәрі–есептеуге машықтандырудың құрамды бөліктері. Есептеудің орындалу сапасы оқыту нәтежелерінің нақты деңгейіне байланысты. Оны бағдарлама талаптарына сай қалыптастыру үшін мыналар қажет:
1) әр түрлі көрнекі құралдарды тиімді пайдалану және есептеулер жүргізу теориясы мен практикасының ара қатынасын дұрыс сақтау арқылы олардың қатесіз орындалуына негіз жасау;
2) есептеулер саналы және дұрыс жүргізіліп қана қоймай, оны сенімді де шапшаң орындау дағдыларын орнықтыра, жетілдіре түсетін жұмыстарды дәйекті және жүйелі, әрі уақыт жағынан үйлесімді ұйымдастыру;
3) бүкіл сыныптың және жекелеген оқушының есептеулер жүргізуге бейімділігін әрдайым тексеріп, анықталған кемшілік пен ол қылықтардың дер кезінде жойылуына үнемі қамқорлық жасап отыру. (әр оқушының өзіне тән жеке ерекшеліктерді де айрықша ескерту);
4) есептеулер жүргізуге үйретудің қай кезеңінде болмасын, оқушының өзін-өзі тексеру мен бақылауына басшылық ету.
Математика теоремасын оқып үйренгенде кейбір дәлелдеулерді логикалық түрде байымдау білуді талап етумен қатар, осы дәлелдеулерді ауызша есептеу әдістерін негіздеу үшін пайдалана білуді талап етеді. Бастауыш сынып оқушылары ауызша есептеу әдістерінің барлығын да арифметикалық амалдардың заңдарымен, қасиеттерімен негіздей алуы керек. Есептеу қабілетін қалыптастыру, жетілдіру және дамыта түсумен байланысты қазіргі әдістеменің принциптік және мәнді белгілері болып табылатын бұл талаптар математиканы оқыту мазмұнын анықтауда маңызды роль атқарады. Өйткені, оқытылатын материалдар осы тұрғыдан іріктеліп алынады, олардың құрылымы мен қарастылу кезеңдері анықталады, ауызша және жазбаша есептеу тәсілдерінің белгілі бір ара қатынасы тағайындылады. Жалпы алғанда, ауызша және жазбаша есептеу тәсілдерінің түрлерін іріктеп алу өте оңай шешілетін мәселе емес, өйткені қай тәсілдің басымырақ болуын ғылыми - техникалық жетістіктер мен өмір талабы анықтайды.
Мысалы, қазіргі кезде жоғарғы сыныпта микрокалькуляторлармен жұмыс жасауға оқушыларды үйрету есептеулерді қатесіз, шапшаң жүргізуде барынша тиімді екенін тәжірибе көрсетіп отыр. Қарапайым микрокалькуляторларды бастауыш буында да қолдану мүмкіндігі ғылыми зерттеулер мен озық тәжірибелер нәтижесінде дәлелденіп, оның тиімділігі анықталған уақытта ауызша және жазбаша есептеу тәсілдерінің қазіргі арақатынасы белгілі бір өзгерістерге ұшырауы ықтимал.
Жалпы алғанда, ауызша және жазбаша есептеу тәсілдерінің түрлерін іріктеп алу өте оңай шешілетін мәселе емес. Өйткені қай тәсілдің басымырақ болуын ғылыми-техникалық жетістіктер мен өмір талабы анықтайды. Шараушылықтың әр түрлі салаларына электрондық есептегіш машиналардың батыл енгізілуі ұзақ жылдар бойы практикада қалыптасқан ауызша және жазбаша есептеулер жүргізу тәсілдерінің арақатынасын түбегейлі қайта қарауды талап етеді. Төрт жылдық бастауыш мектептің алғашқы екі класында есептеудің ауызша тәсілдері басымырақ та, арифметикалық амалдар көбінесе үшінші, төртінші ғана жазбаша орындалады, яғни амал алгоритмдерін жүйелі оқып үйрену бір ғана кластың үлгісіне тиеді. Бұл - оқушыларға артық жүктеме туғызып, қиындық келтіреді. Төрт жылдық бастауыш мектепте ауызша және жазбаша есептеулер жүргізудің арақатынасын жаңаша жолға қою талабының тағы бір себебі осыдан деп білуіміз керек. Мұның өзі ұзақ жылдар бойы бастауыш буын математикасын оқыту процесін бақылау мен арнайы зерттеулер қорытынды-сында негізделген. Ал, бұл – есептеу бейімділігі мен оған машықтану деңгейін жоғары сатыға көтеруге мүмкіндік беретін озық тәжірибе нәтижелері дәлелдейді.
Бағдарлама мен оқулықтар көздеп отырғандай, математиканы оқыту процесінде қалыптасатын есептеуге бейімділік пен оған машықтанудың өзара байланысын төмендегідей шартты блок-схема түрінде көрсетуге болады.
Осы схемадағы талаптар жүйесі есептеулер жүргізудің сапасын анықтайды.
Мысалы, жазбаша қосу мен азайтудың тәсілдерін оқыту әдістемесі төмендегіше:
Қосу мен азайтудың алгоритмдері екі таңбалы санды мысалға ала отырып енгізіледі. Қосу мен азайтудың жазбаша тәсілдерін ілгеріде сандар аймағының кеңеюіне алынған білімді тасымалдау жүзеге асырылады.
“Баған” түрінде қосу мен азайтудың жазбаша тәсілдерімен таныстыру (бір сабақта қатар).
Кестенің бірінші қатарындағы санды оқы. Ол
санның ондықтары мен бірліктерін қандай
цифрлар көрсетеді? Кестенің екінші қатарындағы
санды оқы. Ол санның ондықтары мен
бірліктерін қандай цифрлар көрсетеді?
Кестедегі цифрлардың жазылу реті туралы не айтуға болады?
Екі таңбалы сандарды кестедегі түрде жазып қосқан дұрыс. Оны баған түрінде немесе жазбаша қосу дейміз. Сонда: а) Ондықтар ондықтардың астына, ал бірліктер бірліктердің астына жазылады. Жазу үлгісі:
|
ә) Бірліктерді қосады: 5 + 3 = 8. 
8-ді бірліктердің астына жазады.
б) Ондықтарды қосады: 4 + 2 = 6.
6 – ны ондықтардың астына жазады.
в) Жауапты оқиды: қосындының мәні 68 – ге тең.
Кестелік қосудың қандай теңдіктерін қолдандық? Жаз.
3. Кестенің бірінші қатарындағы санды оқы.
Ол санның ондықтары мен бірліктерін қандай
цифрлар көрсетеді? Кестенің екінші қатарын-
дағы санды оқы. Ол санның ондықтары мен
бірліктерін қандай цифрлар көрсетеді?
Кестедегі цифрларлың жазылу реті туралы не айтуға болады? Екі таңбалы сандарды кестедегі түрде жазып, азайтқан тиімді. Оны баған түрінде немесе жазбаша азайту дейміз. Сонда:
а) Ондықтарды ондықтардың астына, ал бірліктерді бірліктердің астына жазады.
ә) Бірліктерді бірліктерден азайтады: 8 – 3 = 5.
5 – ті бірліктердің астына жазады.
|
Жазу үлгісі: | | |||
 | |||
 |
в) Жауапты оқиды: айырманың мәні 45 – ке тең.
Кестелік азайтудың қандай теңдіктерін қолдандық?
Жаз.