Илдус гыйлӘҖев иҖатында миллӘт мӘсьӘлӘсенеҢ яктыртылышы

Усманова М.,

Азнакай шәһәре 4 нче урта

мәктәбе,

Фәнни җитәкче: Сабирова Х.Г.

Якташ шагыйребез Илдус Сабир улы Гыйләҗев иҗаты әдәбиятыбызда зур урын алып тора. Кешеләрдән гел матурлык кына эзли торган изге ниятле, шигъриятнең тирән серләренә үтәрлек тылсымлы ачкычны Илдус абый бала чагында ук тапкан.

Илдус Гыйләҗевның шигырьләрен укып чыккан һәркем, нишләптер бик сагышлы һәм боек бу шагыйрь дияр. Шул ук вакытта Такташ бунтарьлыгы да бар аның иҗатында.

Милләте өчен җан атып торган андый тагын берәр шагыйрь бармы икән? Илдус Гыйләҗевның “Җир китабы”, “Җилкенү”, “Өмет”, “Серле мәгарә”, “Хак сүз”, “Чатыр тау тылсымы”,”Яратканга күрә”, “Кадерле китап” шигырь җыентыклары чын йөрәктән язылганнар. Китапларында мәхәббәт җырчысы буларак та танылды, ләкин авыл, аның кешеләре, туган җир төп тема булып кала. Милләт язмышы өчен борчылып, янып-көеп яши, иҗат итә ул. Илдус абыйның кызы Резидә Гыйләҗева кечкенәдән үк музыкага тартылган, бик матур көйләр яза. “Азнакаем, Азнакай” дип аталган җырлар китабы да әтисе белән икесенең уртак җимеше.

Каләм иясе кайда гына, кем генә булып эшләмәсен, кайда гына булмасын һәм кем белән генә аралашмасын, ул һәрчак халык, Ватан вәкиле булып кала. Олы тарихны аңында һәм иңендә тойганнар гына йөрәк тибеше аша үткәреп, саркып чыккан уй-хисләрен кәгазьгә теркәп бара. Илдус Гыйләҗев үз халкының канлы, фаҗигале, кимсетүле, кисәтүле һәм горур тарихын беркайчан да исеннән чыгармый:

Бигрәк моңлы халык дисең,

Тыңлыйм хәйран калып дисең.

Үзәк өзгеч моң-сагышны

Көйли каян алып дисең.

...Моңаймаска юк шул чара,

Бәйсезлеккә ерак ара.

Дүрт йөз кырык катлам аша

Үтеп чыгып яшәп кара...

(“Татар моңын аңлар өчен”)

Рәсәй Президенты вазыйфаларын башкарган яагында В.Путинның болай дигән иде: “Абсолютно недопустимо, если кто-то говорит о том, что нужно сокращать изучение родного языка», - дигән иде. Кызганыч, Русия Президенты белән Дәүләт Думасы законы берсен-берсе сызып ташлый. Мондый гамәлдән соң, әлбәттә, логика дигәннәре бик мескен хәлдә кала. Сүз белән эшнең бернинди мантыйкка да сыймавына йөрәге әрнегән шагыйрь:

“Өчле – тугызлы” - ди татар, акылга таман затын.

Никтер шуны хәтерләтә өч йөз тугызлы закон,- дип, үзенең “309 лы закон” шигырендә кыю фикерен белдерә.

Илдус Гыйләҗев – милләтенә тугры хезмәт итәргә туган җир улы.

Дүрт йөз илле ел буенча

Тыелган сүзне

Бер башласаң, туктап булмый,

Ышанасызмы? –

дип яза шагыйрь “Кысылган сүз” шигырендә. Шул гасырлар дәвамында изелгән, теленнән, диненнән ваз кичәргә дучар ителгән милләте өчен һәр шигырендә җаны әрнеп, аны йокысыннан уянырга чакырып яза ул. Без гаепне читтән, башкалардан эзләргә өйрәнгән. Шулай җиңелрәк бит. Ә менә Илдус абый куркып тормый, турысын йөзгә бәреп әйтә:

Мәҗбүриләп беркем бозмаса да,

Сатылдык шул күбебез:

Югалтабыз, бетерәбез

Үзебезне үзебез.

(“Үзебез гаепле).

Туры әйткән туганына ярамаган, дисәләр дә, аңа үпкәләп булмый. Үзе әйтмешли:

Яратканга сүгәм...

яратмасам,

Яшәр идем мин дә битараф.

Бүгенге заманда шигърият трибунасыннан милләтеңә карата үз фикереңне кыю ярып салу өчен Илдус абыйныкы кебек гаярь йөрәк кирәк. Шагыйрьнең үз халкын башкалар белән тигез хокуклы итеп күрәсе килүе “АКШта алдану” исемле шигырендә дә бик ачык күренә. Ул, турист буларак, АКШка барып чыккач та, БМО ишегалдында, гасабиланып, Татарстан әләмен эзләп йөри:

Нью-Йорк. БМО ишегалды.

Чын хөррият монда, тигезлек.

Мөстәкыйль һәм горур дәүләтләрнең

Байраклары китә тезелеп.

Җыеп тотсаң, хасил булыр иде

Аллы-гөлле дуслык бәйләме.

Туган-үскән илем, Татарстан,

Ник күренми синең әләмең?

“Безнең халыкны тамырланган җиреннән аерырга ярамый, күрәсең. Аердыңмы – ул шундук саргая, коргаксый башлый. Теленнән яза. Мәдәниятеннән читләшә. Бисмилласын оныта. Җиде ятка пар була”. Әлеге сүзләрне Газинур Морат әйткән. Әйе, татар өчен торган җир беркайчан да Туган җир була алмый. Җирсү тойгысы татарның канына сеңгән. Иң бай илләрдә гомер итүче милләттәшләребез өчен дә Татарстан газиз Туган җир булып кала. Илдус Гыйләҗевның “Кош күңеле – туган җирләрдә” дигән шигырендәгечә, тора-бара таралган сарык көтүенә охшап калуыбыз да бик ихтимал:

Бу урында элек авыл иде.

Бүген дала, бушлык, ташландык.

Таралышкан сарык көтүедәй

Аунап ята нигез ташлары.

Биредә шагыйрь кайсы халык гомер кичергән авыл турында язгандыр – анысы билгесез. Иң аянычы – авыл беткән, авыл юкка чыккан. Нигез ташлары гына түгел, анда яшәгән милләт үзе дә, сарык көтүедәй, ил-дөнья буйлап таралышкан. Безгә авыл кирәк, чөнки милләтнең яшәеше турыдан-туры авылга бәйле.

Азнакай кешеләре өчен Илдус абый – зур абруйлы зат. Биргән сүзен таш яуса да үти белүче, дуслык-туганлык кадерен югары йөртә белүче шәхес тә ул. Аңа хыянәт итү зур гөнаһ санала безнең төбәктә. Шуңа күрә, милләтнең күңелен яулаган шагыйрь буларак кына түгел, гап-гади кеше буларак та бәхетле ул.

Бәхетле мин: әбелхәят

Иман белән дөнья көтәм.

Балаларга тутык кунмас

Туган телне биреп китәм.

Бәхетле мин хәтта Җиргә

Татар булып туган өчен,

Кеше икәнемне исбат итеп,

Көрәшергә насыйп булган өчен...

Илдус Гыйләҗевның шигырьләре моң белән, язмышлар рухы белән өретелгән тирән фикерле. Алар күзләрең аша үтеп, йөрәгеңә, кан тамырларыңа тавышсыз-тынсыз агылып керәләр дә, гомерең буена онытылмастай булып, күзәнәкләреңә сеңәләр. Аны укыган саен үзеңнең күңелеңне ачкан кбек буласың. Ул кайдадыр болытларда йөзми, йөрәктәгесен, үзәктәгесен өздереп әйтә:

Бар да сыман мәгьнә, юк та сыман,

Соңлап шигырь язам, галәмәт...

Бар, Илдус абый, бар! Синең шигырьләрне укып, хет бер генә татар үз асылына кайтса да, “ятим бала төсле” милләтебез өчен бу – зур отыш!

Әдәбият

1. Гаташ Р. Җир китабын кемнәр яза. / Р.Гаташ// Казан утлары. – 2006. - №1. –Б.70 – 72.

2. Гәрәйшин Н. Җырлап яшим бу дөньяны яратканга күрә. / Н.Гәрәйшин// “Маяк” газетасы. – 2006. - №43.

3. Гыйләҗев И. Җир китабы: Шигырьләр. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1988. – 79 бит.

4. Гыйләҗев И. Җилкенү: Шигырьләр. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1990. – 96 бит.

5. Гыйләҗев И. Серле мәгарә: Шигырьләр. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1995. – 108 бит.

6. Гыйләҗев И. Хак сүз: Шигырьләр. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2000. – 127бит.

7. Гыйләҗев И. Чатыртау тылсымы: Шигырьләр. – Азнакай типографиясе, 2001. – 212 бит.

8. Гыйләҗев И. Яратканга күрә:Шигырьләр. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2005. – 351бит.

9. Гыйләҗев И. Кадерле китап (Шигырьләр). – Казан: “Идел-Пресс”, 2007. – 144 бит.

10. Гыйләҗева Р. Азнакаем, Азнакай:Җырлар. – Казан: “Тамга” нәшрияты, 2005. – 40 бит.

11. Зәйдулла Р. Чатыртауда офыклар киң./ Р.Зәйдулла// “Маяк” газетасы. – 1996. - №8.- Б.3.

12. Сабирова Г. Халык җитәкчесе. / Г.Сабирова// “Татарстан яшьләре” газетасы. – 2006. - №67. – Б. 5.

13. Фәйзуллин Р. Болай гына гади күренә ул... / Р.Фәйзуллин// Казан утлары.- 1996. - №1. – Б. 115-116.

14. Шәрипова Р. Милләтнең кыю улы. / Р.Шәрипова// “Маяк” газетасы. – 2006. - №33. – Б. 7.