Басты сот талқылауының хаттамасына скертпелердi қарау 330-бап.

Басты сот талқылауының хаттамасына ескертпелердi төрағалық етушi, ал ол ұзақ уақыт бойы болмаған кезде осы соттың басқа судьясы қарайды, ол нақтылау үшiн ескертпе берген адамдарды шақыртуға құқылы. Ескертпелердi қарау нәтижелерi бойынша судья олардың дұрыстығын куәландыру туралы не оларды қабылдамау туралы дәлелдi қаулы шығарады. Хаттамаға және судьяның қаулысына жасалған ескертпелер басты сот талқылауының хаттамасына қоса тiгiледi.

9. Қылмыстық іс жүргізу заңы бойынша қылмыстық істердің құрамына байланысты бірінші сатыдағы сотгар ретінде іс-қимыл жасайды.

Істің соттылығы — бұл барлық қылмыстық істің белгілері ҚР ҚІЖК-нің 38 тарау негізінде бірінші сатыдағы істің қай сотта, соттың қай құрамында қарастыратылатыны анықталады.

Қылмыстық істің жағдайына байланысты (қылмыстың жасалған жері, субъект және оның түрі, қылмыстың характері және зақымдалған дәрежесі) сотқа жататындығын былайша айырады:

— соттылықтың тума (пәндік) белгісі;

— соттылықтың арнайы белгісі;

— соттылықтың мекендік (аумақтық) белгісі; Соттылықтың тума белгісінде кылмыс сипаттамасы және оның қоғам үшін қауіптілігі анықталып, заң бойынша ол қай сотта карастырылатыны анықталады.

1. Аудандық және оған теңестірілген соттың соттауына жатқызылған істерді қоспағанда, барлық қылмыстық істер облыстық және оған теңестірілген соттың соттауына жатады (ҚР ҚІЖК 290-бабының 2-бөлігі);

Облыстық жөне оған теңестірілген соттар бірінші сатыдағы, аппеляциялық және қадағалау соты ретінде іс-қимыл жасайды.

Бірінші сатыдагы облыстық соттардың қарауына жататын қылмыстық істер жасалғаны үшін қылмыстық заңмен өлім жазасы мына баптар бойынша беріледі: Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 96-бабы (екінші бөлігі), 156-бабы (екінші бөлігі), 159-бабы (екінші бөлігі), 160-бабы, 162-бабы (төртінші белігі), 165, 167, 171, 340-баптары, 367-бабы (үшінші бөлігі), 368-бабы (үшінші бөлігі), 369-бабы (үшінші бөлігі), 373-бабы (үшінші белігі), 374-бабы (үшінші бәлігі), 375-бабы (үшінші бөлігі), 380-бабы (үшінші бөлігі), 383-баптары жатады.

— сондай-ақ жоғарыда аталған әрекеттерді есі кіресілі-шығасылы күйінде жасаған не оларды жасағаннан кейін жүйке ауруымен ауырған адамдарға өлім жазасы беріледі (ҚР ҚІЖК 291-баптың 2-бөлігі).

Айта кететін жайт, облыстық және оларға теңестірілген соттардың қылмыстық істер жөніндегі алқасы аудандық және ола-ға теңестірілген соттардың заңды күшіне енбеген үкімдері мен қаулыларына апелляциялық шағымдар, наразылықтар бойынша істерді аппеляциялык тәртіппен қарайды.

Сонымен қатар облыстық соттың заңды күшіне енген үкімдеріне, қаулыларына, сондай-ақ нақ сол соттың қылмыстық істер жөніндегі алкасының апелляциялық қаулыларына қадағалау шағымдары, наразылықтары бойынша істерді қарайды.

Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының соттауына барлықістер, апелляциялық щағымдар, прокурордың наразылықтары бойынша істерді, сондай-ақ осы соттардың заңды күшіне енбеген қаулыларына жеке шағымдарды, прокурордың наразылықтарын апелляциялық тәртіппен қарайды.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау алқасы:

- аудандық және оған теңестірілген соттардың занды күшіне енген үкімдері мен қаулыларына; облыстық және оған теңестірілген соттардың кьшмыстық істер жөніндегі алқасының апелляциялық шығарған қаулыларына;

- облыстық және оған теңестірілген соттардың істерді бірінші сатыда қарау кезінде шығарған, заңды күшіне енген үкімдері мен қаулыларына;

- облыстық және оған теңестірілген соттардьщ қадағалау алқаларының қаулыларына;

- Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының кылмыстық істер жөніндегі алқасының апелляциялық тәртіппен шығарған қаулыларына;

- Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы осы Кодекстің 458-бабының үшінші бөлігінде көрсетілген негіздер бойынша Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау алқасының қаулысына Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынысы немесе Қазақстан Республикасы Бас прокурорының наразылығы бойынша істерді қарайды.

Осы Кодексте көзделген жағдайларда Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты тиісті сот сатысында жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша істерді қарайды.

Соттылықтың арнайы белгісінде қылмыс жасағандардың қызметі, шені анықталады. Бұндай жағдайда әскери қылмыс жасағандардың соттылығы шектеледі.

Қылмыстық істердің әскери соттардың қаралуына жатуы:

-Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 16-тарауында көзделген әскери қылмыстар туралы;

- Қазақстан Республикасының әскери жиындардан өтуі кезінде запастағы азаматтар өздері тұрған жерлерде жасалған барлық қылмыстар туралы.

Қылмыстык істердің аумақтық сот қарауына жатуы қылмыс жасалған жердегі сотта каралуы тиіс.

Аумақтық сот талқылауы арқасында істің қай сотта қаралатыны белгілі болады.

Қылмыс жасалған жер мен оны тергеу орны әрқашанда сәйкес келе бермейді. Мысалы, қылмыстық істер аумақтық ішкі істер органдарына қарасты. Сонымен қатар қылмыстык, істер аумақтық сотқа қарасты емес, ол тек ҚР ҚІЖК-нің 291-бабының 2-бөлігіне сәйкес тек облыстык, немесе оған теңестірілген сотқа ғана қарасты.

ҚР ҚІЖК-нің 294-бабына сәйкес қылмыстық іс жасалған жердегі сотга қаралуы тиіс. Ол үшін мынадай жағдайлар болуы қажет. Егер қылмыс бір соттың қызмет жасайтын жерінде басталып, баска соттың қызмет жасайтын жерінде аяқталса, іс тергеу аяқталған жердегі сотта қаралады.

Егер қылмыс Қазақстан Республикасынан тысқарыжерде жасалса немесе қылмыс жасалған жерді анықтау мүмкін болмаса, немесе қылмыстар әртүрлі жерде жасалса істі тергеу аяқталған жердегі сот құрайды (ҚР КІЖК 294-бабының 3-бөлігі).

Қылмыстық істерді біріктіру кезінде соттың қаралуына жатуын белгілеу.Бір адамды немесе адамдар тобын істерді өртүрлі деңгейдегі соттарда каралатан бірнеше қылмыс жасағаны үшін айыптау кезінде іс жоғары тұрған сот сатысында қаралады.

Қосымша белгілер бойынша істің соттылығы:

1) бірнеше қылмыс жасады деп айыпталған адам немесе топ істері түрлі деңгейде сотталады (мысалы, ұрлық жасаған жағдайда іс аудандық сотта, ал қылмыс облыстық сотга қаралады), бұл жағдайда екі істе жоғары облыстық сотта қаралады;

2) егер өскери қызметшілер немесе басқа адамдарға қатысты әскери соттарда қылмыстық істерді қарауға жол берілмейді;

3) егер ісі әскери соттарда қаралатын әскери қызметшілермен немесе баска адамдармен бірге қылмыс жасалған басқа жағдайларда жол беріледі;

4) егер әскери міндетті емес адамдар немесе әскери қызметін өтеп жүрген өскери қызметшілер болса әскери сотқа қарасты болады, ал азаматтық тұлға қалыптаспаған жағдайда іс жалпы заң органына жүктеледі (ҚР ҚІЖК 295-бап).

ҚР КІЖК-нің 297-бабында қаралуына жататын соттан қылмыстық істі басқа сотқа беруі қаралған. Сотқа келіп түскен істін, аталған соттың қарауына жататындығын сот анықтауы керек (ҚР ҚІЖК-нің 300-бабының 1-бөлігінің 1-тармағы).

Егер сот келіп түскен істің өзінің қарауына жатпайтынын анықтаса, онда істі соттың қаралуына жатқызылуы бойынша қарасты сотқа жібереді.

Аумақтық сот қаралуына жатқызылу ережелерін бұзушылық басты сот отырысывда анықталуы мүмкін. Бұндай жағдайларда процестің барлық қатысушыларының келісімімен сот істі езінің іс жүргізуінде қалдыруға қүқылы. Егер келіспеген, айыпталушы, жәбірленушінің және т.б. қатысуынсыз сот отырысы болған жағдайда немесе аумақтық соттылық бұзылған жағдайда судья сот отырысын тоқтатып, істі басқа соттың қарауына береді. Бұл туралы судья қаулы қабылдайды.

Егер істің жоғары түрған немесе әскери соттың қарауына жататыны анықталса, ол барлық жағдайларда сот қаралуына жатқызылуы бойынша жіберілуге тиіс (ҚР ҚІЖК 296-бап).

Қарауына жататын соттан қылмыстық істі басқа сотқа беру.Жекелеген жағдайларда, істі мейлінше тез, жан-жақты және объективті қарау мақсатында ол тараптардың өтініші немесе келісімі бойынша бір соттан сол деңгейдегі басқа соттың қарауына берілуі мүмкін. Бұл ретте істі беруге оның сот отырысында қаралуына дейін ғана жол беріледі.

КР ҚІЖК-нің 297-бабында айтьшғандай істі бір сотган екінші сотқа берутуралы мәселені жоғары түрған сот шешеді:

- егер ҚР ҚІЖК-нің 90-бабына сәйкес судьяға (сотталушының, жәбірленушінің және олардың қорғаушылары) қарсылық болған жағдайда;

- егер соттар құрамына кіретін судьяның денсаулығына немесе өзінің бас тартуына байланысты қатыса алмауы;

- егер белгілі бір жағдайларға байланысты соттардың істі қарауға мүмкіндігі болмаған жағдайда (ҚР ҚІЖК 90-бап).

Істі бір соттан екінші бір сотқа беру туралы мәселені жоғары тұрған сот шешіп, ол туралы қаулы шығарады.

Сот қаралуына жататындығы туралы дауларды шешу.Соттардың арасындағы сот қаралуына жататындығы туралы дауларды жоғары тұрған сот шешеді, оның шешімі түпкілікті болып табылады және ол шағымдануға жатпайды.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. Мемлекеттік айыптаушының басты сот талқылауына катысуы, оның құқықатары мен міндеттері.

2. Жәбірленушінің басты сот талқылауына қатысуы, оның құқықтары мен міндеттері.

3. Жәбірленушінің сот талкылауына келмеудің салдары.

4. Азаматтық талапкер мен азаматтық жауапкердің басты сот талқылауына катысуы, олардың құқықтары мен міндеттері. Олардың келмеудің салдары.

5. Басты сот талқылауының шегі.

6. Басты сот талкылауын кейінге қалдырудың негіздері мен іс жүргізушілік тәртіптері. Қылмыстық істі токтата тұрудың негізі мен іс жүргізушілік тәртібі.

7. Бұлтартау шарасы туралы және олардың мерзімдері туралы мәселелерді шешу.

8. Басты сот талкылауында қылмыстық істерді кысқарту.

9. Басты сот талқылауында қаулылар шығару тәртіптері. Басты сот талқылауында тәртіпті қамтамасыз ету максатында қолданылатын шаралар.

10. Басты сот талқылауының хаттамасы, оның мазмұны мен маңызы. Басты сот талқылауы отырысының хаттамасына ескерту жасау және оларды қарау тәртіптері.