Полигонизация процесінің дислокациялық механизмі.

Металлдармен қорытпаларда жүретін көптеген процесстер (кристаллизация процесі, фазалық түрлену,рекристаллизация,беттердің басқа компоненттермен қанығу процестері) диффузиялық мінезге ие.

Сүр.7.1.Металда блокпен тұйиршектерінің бағдардандырлығы

Егер тығыздық α мәнінен кем болса, деформация кедергісі күрт өседі ал, беріктігі теориялыққа жақындайды. Беріктіктің жоғарылауы ақаусыз құрылысты металл дайындаумен, олардың қозғалуын қиындататын дислокация тығыздығын жоғарлатумен жүзеге асырылады. Қазіргі кезде ақаусыз кристалдар пайда болды, олардың ұзындығы 2м, ал қалыңдығы 0,5...20 мкм. Металдардың беріктігін дислокация тығыздығын жоғарлату арқылы көтергенде мәнінен аспау керек. Өйткені жарықшақтар пайда болуы мүмкін.

Дислокация тек беріктік пен пластикалыққа емес, кристалдың басқа да қасиеттеріне әсер етеді.Дислокация тығыздығының өсуімен оптикалық қасиеттері өзгереді және металдың электр кедергісі жоғарылайды. Дислокация кристалдағы диффузияның орташа жылдамдығын өсіреді, тозу және басқа да процестерді жылдамдатады, химиялық төзімділікті азайтады. Сондықтан, кристалдың бетін арнайы заттармен өңдегенде, дислокация шығатын жерде тесіктер пайда болады.

Дислокация кристалдардың қорытпа мен газ тәрізді фазадан құралғанда түзіледі. Кристалда вакансиялардың орын ауыстыруы кезінде олар диск тәрізді қуыс түзеді.

Беттік ақаулар- бұл дәндердің, үзінділердің, блоктардың шекарасы (7.1.сур)

Дәндердің мөлшері 1000 мкм дейін жетеді. Дәнаралық шекара жұқа 5-10 атомдық диаметр болып табылады.

Ауыспалы қабат құрылысы онда дислокацияның жиналуына мүмкіндік туғызады.Дәндердің шекараларында қорытпалардың концентрациясы жоғарылатылған. Тіпті шомырт ішінде де мінсіз кристалдық құрылыс байқалмайды. Дәндерді бөлшектерге бөлу процесі фрагментация немесе полигонизация деп аталады. Әрбір бөлшек блоктардан тұрады. Олардың мөлшері 10 мкм кем болмайды. Мұндай құрылысты блокты немесе мозайкалы деп атайды

Бақылау сұрақтары:

1.Металл түйіршігі неден тұрады?

2.Бөлек түйіршіктер арасындағы шекара қандай болып келеді?

3.Блоктар шекарасы дегеніміз не?

Глоссарий:

Фрагменттер – бірі екіншісіне қатысты бірнеше градусқа бағытталмаған аумақтар ( ).

Блоктар – өлшемдері 10 мкм болатын, бір градустан аз, бұрышқа қарай бағытталмаған аумақтар ( ).

Фрагментация немесе полигонизация – дәндерді фрагменттерге бөлу процесі.

Беттік ақау – дәндер, фрагменттер және блоктар шекарасы.

Блиц-тест

1. Металдар мен қоспаларда өтетін көптеген процестер қандай сипатқа ие?

А) қатал сипат

В) елірген сипат

Б).диффузионды сипат

Г) реакциялы сипат

2. Балқытпадан немесе газтәріздес фазадан кристалл түзілгенде, блоктар мен бағдарсызданудың шағын бұрыштары тұтасуы кезінде түзіледі:

А) Вакансиялар

В) Дислокациялар

Б). Концентрациялар

Г) рекристаллизациялар

3. Өтпелі қабат құрылуы ненін жиналуына әсер етеді?

А) қуат

В) Концентрация

Б). Дислокация

Г) Вакансия

4.Фрагмент, блок және дән шектері бұл:

А) ұзындық ақау

В) бос орын

Б). Дислокация

Г)беттік ақау

5. дәннің максимал өлшемдері:

А) 108 мкм.

В) 1000 мкм.

Б) 20 мкм.

Негізгі әдебиеттер

1.Лившиц Б.Г. Металлография М, Металлургия, 1990.

2.Вегман Е.Ф., Руфанов Ю.Т., Федорченко И.Н., «Кристаллография, минералогия и рентгенография» М, Металлургия, 1990г.

3.Миловский А.В. «Минералогия и петрография» М, Москва 1979г.

4.Торопов Н.А. , Булак Л.Н. «Кристаллография и минералогия» М, Москва 1972г.

5.Захаров А.М.Диаграммы состояний двойных и тройных систем.М, Металлургия ,1978г.

6.Ермолов В.А. Геология: Учебник .Часть 1.М.МГТУ.2004г

7.ЕрмоловВ.А.Геология,Учебное пособие.Часть5 «Кристаллография, минералогия и геология камнесамоцветного сырья».М.МГТУ.2007г.

8.ЕрмоловВ.А, ПоповаГ.В, МосейкинВ.В.и др.Учебник. «Месторождения полезных ископаемых»М.МГТУ.2007г.

9.ЕрмоловА,ПоповГ.Б,МосейкинВ.В. и др.; Под ред.В.А.Ермолова. Месторождения полезных ископаемых .М.:Изд.МГГУ, 2004год (электр.библ.)

Осымша әдебиеттер

10.Емельянов Н.А. «Практика руководства по минералогии» М, Москва 1972г.

11.Юшко С.А. Руководство для лабораторного исследования руд. Методы лабор. исследования руд.

12.Смагулов Д.У. Металлография: Окулык/ Д.У. Смагулов. - Алматы: КазУТУ, 2007

Дәріс 8