Аяқ киімнің табанының бөлшектерін аяқ киімнің жоғарғы бөлігінің дайындық үлгісіне бекіту әдістері

Аяқ киімді бекіту әдісі - бұл аяқ киімнің табанын оның жоғарғы бөлігіне бекіту тәсілі тігіс бойынша орналасқан бөлшектердің барлығымен ерекшеленеді. Аяқ киімді бекітудің барлық әдістері материалдарға тәуелді түрде, аяқ киімнің табанының бөлшектерін, оның жоғарғы бөлігінің дайындық үлгісіне бекіту үшін қолданылатын химиялық, механикалық және аралас болып бөлінеді. Аяқ киімді бекітудің химиялық әдістеріне желіммен (клеймен) бекітетін әдіс, пресстеу, вулканизациялау әдісі және құйып бекіту әдісі. Желіммен бекітетін әдісте бөлшектер желімнің адгезиясына сай желімденетін материалдардың бетіне және аутогезиясына желімдейтін пленкалардың желімденетін жоғарғы бөлікке жағылған сәйкес жүргізіледі. Желімдеудің беріктігі, желімнің когезиясына тәуелді. Адгезия –бұл молекулалар аралық күштердің әрекеттері нәтижесінде пайда болатын, әр текті сыртқы бөліктердің өзара жанасуы арасындағы байланыс. Аутогезия- бірдей химиялық табиғатты жоғарғы бөліктерінің арасындағы байланыс. Когезия-өзара тартылыс күші әсерінен заттың молекулаларының жабысуы. Пресстеп вулканизациялау әдісінде аяқ киімнің табанын бекіту, бұл табанды резіңкелі қоспадан, бір уақытта аяқ киімде жасаумен жүргізіледі. Құйып бекіту әдісінде аяқ киімнің табанын бекіту, аяқ киімде бұл табанды поливинилхлориутен, этилен винилацитин, рәзіңкелі қоспалардан, этилен винилацетатты сополимерлерден және сұйық полиуретаннан жасап шығарумен біріктіріледі. Аяқ киімді бекітудің механикалық әдістері нетифті бүркеншіксіз шегелер қолдану әдісі және жіптік әдістерді қосады. Аяқ киімді бекітудің нетифтік әдістеріне ағаштық-шпильдік екі жағы бүрлі шегелерді қолдану әдісі, винттік-бұрандалар қолдану әдісі және шегелік әдістер жатады. Нетифтік әдістерде аяқ киімнің табан бөлігін оның жоғарғы бөлігіне екі жағы бүрлі шегелермен, бұрандалармен және шегелермен бекітеді. Сурет 4.16

Шпилькалар екі жағы бүрлі шегелер қолданылатын әдісте бөлшектер екі жағы бүрлі шегенің жоғарғы бөлігі және біріктірілетін материалдардың арасындағы үйкеліс күші әсерінен бекітіледі, ал бұрандалар қолданатын әдісте бұранданың жоғарғы бөлігі және біріктірілетін материалдардың арасындағы үйкеліс күшінің әсерінен және қозғалуға материалдардың қарсы тұру күші әсерінен бұранданың кесіліп бекітілгеніне қарай, ал шегелік әдісте - шегенің жоғарғы бөлігі және біріктірілетін материалдардың арасындағы үйкеліс күші әсерінен және шегенің басы және иілетін ұшының тесіп өтуіне материалдардың қарсы тұру күшінің әсерінен. Аяқ киімнің табанын бекітудің нетифтік әдістері негізінен арнайы және өндірістік аяқ киімдерді жасап шығару үшін қолданылады. Аяқ кимнің табанын бекітудің ағаштық-шпильдік және винттік бұрандалар қолдану әдісі екі жағы бүрлі шегелер қолдану әдісі қазіргі уақытта аяқ киімдердің жаппай өндірісінде тәжірибеде кеңінен қолданылмайды. Аяқ киім табанын бекітудің шегелік әдісі етіктерді және жартылай етіктердің өндірісінде кеңінен таралатын орын алды, бұл етіктердің жоғарғы бөлігі былғарының ерекше былғарының және сортынан ерекше сорты және жасанды терімен және иленген былғары терімен комбинациядан алмастырып пайдаланылады. Аяқ киімді бекітудің жіпті қолдану әдістерін тігіп бекітетін рантолық, Сандалий, жеңіл, доппельдік, сызықты түрде бекітілетін әдістер жатады. “Парко” айналдырып тігу әдісі, жамау әдісі. Жіпті қолдану әдістерінде аяқ киімнің табанын оның жоғарғы бөлігіне сырттан өрілген бір жіптік тігіспен (сурет 4.17а) немесе іштен өрілген екі жіптік тігіспен (сурет 4.17б) бекітеді. Жіпті қолдану әдістерінде детальдарды бекіту, иненің көмегімен жіптің тесіп шығуына біріктірілетін материалдардың звеноаралық бөліктерінің қарсы тұру күші әсерінен және осы бөліктер жағынан қысым әрекетіне жіптік звенолардың қарсы тұру күшінің әсерінен жүргізіледі. Аяқ киімді киіп жүру процесінде, жіптік тігістердің сыртқы звенолары бұзылады, сөгіледі және бекіту беріктігі төмендейді, звенолық біріктіруден шпильдік екі жағы бүрне шегелер қолдану әдісі біріктіруге айналады және жіптің жоғарғы сыртқы бөлігі және біріктірілетін материалдар арасындағы үйкеліс күші әсерінен жүргізіледі.

Сурет 4.16 Детальдарды бекітудің нетифтік әдістерінің схемалары

Аяқ киімдерді бекітудің аралас әдістері.

А) шпилькалармен; Б) жіптермен; В) шегелермен.

Химиялық және механикалық әдістердің байланыстыру болып қарастырылады. Аяқ киімнің табанын бекітудің ең кенінен тараған түрлері шегекермен және желіммен, жіптермен тігу арқылы және желіммен. Аяқ киімді бекітудің аралас құрастырылған әдістеріне шегелік-желімдік, сызықты-желімдік, доппельдік-желімдік, сызықты-тігілген, желімделген тігілген, қайып тігілген, женіл түрде бекітілген (сандалики) - желімделген, қайып тігілген. Желімделген-тігілген, қайып тігілген, крестеп вулканизацияланған, қайып тігілген, құйылған.

Төменде аяқ киім табанын бекітудің ең кеңінен тараған әдістеріне қысқаша мінездеме берілген.

Желіммен (Клеймен) бекіту әдісі: Аяқ киімнің табаның оның жоғары бөлігінің дайындық үлгісінен тартылатын жиегіне суға қарсы шыдамды желімдермен бекітеді, бұл клейкерде желімдеп жапсырудың жоғарғы деңгейдегі беріктігі сақталған, көп мөлшерде майыстыруға қоршаған ортаның әсер етуіне шыдамды (сурет 4;17a).

Пресстеп вулканизациялау әдісі: Вулканизациялау ысыту пресін пресс пішімінде қысымның және жоғарғы температураның (140-200c) әсер етуінен бір уақытта пішімге келтіріледі, вулканизацияланады ысытылады және аяқ киімнің табаны, төменгң бөлігі резенкелі қоспадан бөлініп алынып, аяқ киімнің жоғарғы бөлігінің дайындық үлгісінің тартылатын жиегіне бекітіледі (сурет 4.17б).

Теріден жасалған ұлтараққа жоғарғы температураның әсерін төмендету үшін,құрастырылған ұлтарақтар қолданылады,бұл ұлтарақтар аяқ киімнін табаны үшін температура шыдамды теріден жасалған және аяқ киімдік картоннан жасалған.

Сурет (4.17) Аяқ киімнің төменгі бөлінген бекітудің негізгі әдістерінің сызбалары: а- желіммен: б-престеп вулканизацияланған және құйылған: в-шегеленген: г-тігілген; ж- доппельдік: <Парко>, и-айналдырылған: к-жамылған: л-шегеленген-клейленген: м-сызықталған: н-сызықталған тігілген: о-клейленген тігілген: п-қайып тігілген желімделген: р-қайып тігілген сызықталған : с-тікелей құйылған: т-сызықталған-доппельдік-желімденген.

1-дайындама: 1)ұлтарақ жұқа төсеніш ұлтан, 2)табан желімделген тігіс, 3) текс, 4) шеге жікті тегіс, 5)сыздықталған ұлтарақтың ерні, 6) қапсырма шеге, 7) негізгі сыздық, 8)салынатын сыздық, 9)подкожный төл етегі, 10)жанау ұлтарақ, 11)платформа, 12)платформа үшін қаптама.

Құйылған әдіс. Құю агрегатының пресс пішімінде, қысыммен немесе сұйық пішімге келтіру сияқты құю әдістерімен аяқ киімнің төменгі бөлігін, оның жоғарғы бөлігінің дайындық үлгісінен тартылатын жиегіне бекітеді. (сурет 4.17бет).

Жекеленген әдіс. Аяқ киімнің табанын, оның жоғарғы бөлігінің дайындық үлгісінің тартылатын жиегі арқылы ұлтараққа табанды қағатын шегелермен бекітеді. (шегелер батуыннан немесе коррозияға қарсы шыдамды алюминий-магнийдің қоспасынан АМГ-5 жасалған) циклдік өзекпен негізбен, конус тәріздес басымен және ұзартылған сопақша өткір ұштарымен (сурет 4.17в).

Тігісті әдіс. Аяқ киімнің табанын,оның жоғары бөлігінің дайындық үлгісіне тартылатын жиегі арқылы ұлтараққа жіптермен тігіп бекітеді. (сурет 4,17e).

Сызықты әдіс: Аяқ киімнін табанын негізгі сызыққа жіптермен тігіп бекітеді,ол өз кезегінде алдын ала, аяқ киімнің жоғарғы бөлігінің дайындық үлгісіне тартылатын жиегі арқылы жіптермен тігіліп ұлтарақтың ерніне біріктірілген (сурет 4.17б).

Сандалий жеңіл түрде бекітілетін әдіс. Аяқ киімнің табаның оның жоғарғы бөлігінің дайындық үлгісіне горизанталды түрде салынатын сызық арқылы, майыстырылған тартылатын жиегіне жіптермен тігіп бекітеді (сурет 4.17е).

Доппельдік әдіс. Аяқ киімнің табанын өкшенің бөлігіне дейін, сандалий жеңіл түрде табанды қосқандай бекітілетін әдіс қосады. Ерекшелігі мынада салынатын төсеніштін тартылатын жиегін ұлтараққа бүктейді және ұлтараққа бекітеді.(сурет 4.17е).

Парко әдісі. Аяқ киімнің табаның негізгі сызыққа жіптермен тігіп бекітеді, ол өз кезегінде алдын ала дайындық үлгісін пішімге келтірілгенге дейін аяқ киімнің жоғарғы бөлігінің дайындық үлгісінен тартылатын жиегіне барлық периметр бойынша жіптермен тігіліп біріктірілген немесе өкшелік бөлігіне дейін. Ескеру керек: Парко 1 аяқ киімін ұлтарақсыз жасап шығарады. Сурет (4.17з) . Парко аяқ киімінде табанның өкшелік бөлігін шегелер қағып бекітеді. (сурет 4.17в).

Айналдырып тігу әдісі. Аяқ киімнің,оның жоғарғы бөлігінің дайындық үлгісіне жіптермен көрінбейтін тігіс тігіп бекітеді. (сурет 4:18а). Аяқ киім табандарын киізден, аяқ киімнің төменгі бөлігіне арналған теріден және табаңдар жасауға қолданылатын және айтарлықтай қалың, мықты берік төзімді басқа материалдардан жасап шығарады.

Жамау әдісі. Аяқ киімнің табаның онын жоғарғы бөлік дайындық үлгісіне жіптермен жамау тігіспен тігіп бекітеді. Аяқ киім табандарын, оның жоғарғы бөлігіне арналған иленген былғары теріден, аяқ киім астына салуға арналған теріден және аяқ киімнің жоғарғы бөлігінің сыртқы детальдарын жасау үшін қолданылатын басқа материалдардан жасап шығарады.

Шегелеу клейлеу әдісі. Аяқ киімнің табаның оның төс етегіне немесе табанның ішкі қабатына клеймен бекітеді, ол өз кезегінде аяқ киімнің жоғарғы бөлігінің дайындық үлгісімен шегелеу әдісі мен біріктірілген. (сурет 4.17.п).

Сандалий (жеңіл түрде бекітілген)-желімдеу әдісі. Аяқ киімнің табанын, оның төс етегіне желіммен бекітеді, ол өз кезегінде аяқ киімнің жоғарғы бөлігінің дайындық үлгісімен сандалий жеңіл түрде бекітілген әдіспен біріктірілген.

Доппелдік желімдеу әдісі. Оның төс етегіне желіммен бекітеді, ол өз кезегінде аяқ киімнің жоғарғы бөлігінен дайындық үлгісімен доппелдік әдіспен біріктірілген.

Сыздықтау тігілген әдіс. Аяқ киімнің табанын негізгі сызыққа жіптермен тігіп бекітеді ол өз кезегінде алдын-ала, аяқ киімнің жоғарғы бөлігінің дайындық үлгісінің тартылатын жиегі арқылы ұлтарақпен тігіліп біріктірілген (сурет 4,17).

Желіммен-тігілген әдіс. Пішімге келтірілген аяқ киімнің табаның ернеуімен, науасы бар, тартылатын жиегіне және аяқ киімнің жоғарғы бөлігінің дайындық үлгісінің бүйір жақ бетінің төменгі бөлігіне желіммен бекітеді, ал аяқ киімді тартатын қалыптық шешім алған соң, дайындық үлгісінің бүйір жақ беті бойынша, ернеуінің шеті бойынша жіптермен қайып тігіп шығады. (сурет 4.17o).

Қайып тігілген-желім әдісі. Аяқ киімнің табаның платформаның қаптамасына желіммен бекітеді, ол кезегінде аяқ киімнің жоғарғы бөлігінің көлемінде дайындық үлгісімен жіптермен тігіліп біріктірілген. (сурет 4.17k).

Қайып тігілген сыздықты әдіс. Аяқ киімнің табаның негізгі сыздыққа жіптермен тігіп бекітеді, ол өз кезегінде аяқ киімнің жоғарғы бөлігінің көлемдік дайындық үлгісімен біріктірілген. (сурет 4.17р).

Қайып тігілген доппелдік әдіс. Аяқ киімнің табаның оның жоғарғы бөлігінің көлемдік дайындық үлгісіне доппельдік әдіспен жіптермен тігіп бекітеді.

Қайып тігілген-сандалий (жеңіл түрде бекітілген әдіс) желімделген әдіс. Аяқ киімнің табаның төс етегіне желіммен бекітеді, ол өз кезегінде аяқ киімнің жоғарғы бөлігінің көлемдік дайындық үлгісімен жіптермен тігіліп біріктірілген сандалий жеңіл түрде бекітілген әдіспен.

Қайып тігілген, клейленген тігілген әдіс. Пішімге келтірілген аяқ киімнің табанын ернеуімен, аяқ киімнің жоғарғы бөлігінің көлемдік дайындық үлгісіне желімдеп тігілген әдіспен жіптермен тігіліп және желіммен бекітіледі.

Қайып тігілген крестер вулканизациялау әдісі. Аяқ киімнің табанын оның жоғарғы бөлігінің көлемдік дайындық үлгісіне крестеп вулканизациялау әдісімен бекітіледі.

Қайып тігілген құйылған әдіс. Аяқ киімнің табанын оның жоғарғы бөлігінің көлемдік дайындық үлгісіне құю әдісімен бекітеді.

Тікелей құю әдісі. Полиуретаннан немесе басқа материалдардан аяқ киімнің табаны, пішімге келтірілген дайындық үлгісінің тартылатын жиекке құйылады. (сурет 4.17.с)

Сыздықты-доппельдік-желім әдісі. Аяқ киімнің табанын төс етегіне желіммен бекітеді, оны дайындық үлгісімен жіптермен тігілген тігістермен біріктіреді доппельдік әдіспен, ал дайындық үлгісі, өз кезегінде сыздықтың ұлтарақтың ерніне жіптермен тігілген тігіспен бекітіледі. (сурет 4.17м).

Мокасин (жаздық жеңіл аяқ киімнің бекіту әдістерінің сызбаларыы суретте көрсетілген.

Сурет 4.18 (мокаси жаздық жеңіл аяқ киім) бекіту әдістерінің сызбалары а-желімделген - тігілген, табаны теріден, рәзіңкелі төсенішпен: б-желіммен-тігілген, пішімге келтірілген табан: В-желім-тігілген, г-құйылған: 1)жұлық 2) өндірме (қоспа) 3) мокаси 4)табан 5) қосымша төсеніш 6)тігілген тігіс 7) науа кішкентай 8) ұлтарақ 9) жіптермен тігілген тігіс 10) сыздық

Аяқ киім бекітудің химиялық әдістері өндірістік және спорттық аяқ киімдерді жасап шығаруда кенінен қолданылады. Сәндік аяқ киімді негізінен желімдеу, тігу, сыздықтау, доппелдік және аралас әдістермен жасалып шығарылады. Арнайы және өндірістік аяқ киімдерді шегелеу, шегелеу—желімдеу, құю әдістерімен және крестеп вулканизациялау әдістерімен жасап шығарады. Қазіргі кезендерде аяқ киім бекітудің химиялық әдістері ең кеңінен қолданылады. Мысалы, 1985жылы бекітудің химиялық әдістерінің көмегімен аяқ киімдердің 85% жасап шығарылды, оның ішінде желімдеу әдісімен 72,5% құю, крестеп вулканизациялау әдістерімен және полимерден 12,5% Сонымен аяқ киімді желіммен бекіту әдісі негізгі әдіс болып табылады. Аяқ киімнің төменгі бөлігінің бекітудің химиялық әдістерімен, аяқ киімдерді жасап шығаруда 96% дейін жеткізу көзделген, оның ішінде клейлеу әдісімен 78% дейін құю, крестеп вулканизациялау және полимерден 18%. Бекітудің химиялық әдістерінің басқа әдістерінің артықшылығы, аяқ киімдердің табандарын, оның жоғарғы бөліктеріне бекітудің параллельдік әдісінің нәтижесінде енбек өнімділігін артырумен байланысты, материалдық экономды, үнемді жұмсаумен, өндіріс процестерін кешенді түрде механизациялау және автоматизациялау үшін жағдайлар жасаумен, аяқ киімнің массасын азайтумен және сыртқы түрін жақсартумен т.б жағдайлармен байланысты. Химиялық әдістерге полимерден, негізінен поливинилхлоридтен және полиуретаннан, тұтас пішімге келтірілген аяқ киімдер өндірісі жатады. Тұтас пішімге келтірілген аяқ киімдер өндірісі эканомикалық жағынан тиімді, бірақ бұл аяқ киімдердің гигиеналық қасиеттері қанағаттанарлық деңгейде емес. Полиуретаннан тұтас пішімге келтірілген аяқ киімдер өндірісінің болашағы зор, бұл аяқ киімдерге жақсы гигиеналық қасиеттері бар әртүрлі материалдардан төсеніштер және ұлтарақтар салынады.