Дарси дуюм: нишондиҳандаҳои омори хизматрасонии манзилию рифоҳй. омори хизматрасонии нақлиёт ва алоқа.
Омор ба мақсади омӯхтани шароити манзилии аҳолй ҳаҷми фонди манзилро муайян мекунад. Фонди манзил гуфта хонаҳою биноҳои истиқоматиро мефаҳманд. Фонди манзил аз рун мансубият ба чор гурӯҳ тақсим мешавад: манзиле, ки дар биноҳои давлатй ҷой гирифтааст; манзиле, ки дар биноҳои ташкилоти кооперативй ҷойгир аст, фонди манзили кооперативҳои манзилию бинокорй; фонди манзили инфиродй.
Фондҳои манзил аз масоҳати муфид ва истиқоматӣ иборат
аст.
Масоҳати муфид ин хонаҳои истиқоматӣ ва ҷойҳои ёрирасонро дар бар мегирад. (ошхона, ҳаммом).
Масоҳати истиқоматй танҳо масоҳати хонаҳои истиқоматиро дар бар мегирад.
Омор оилаҳоро аз рӯи дараҷаи хароҷоти манзилии онҳо, ба ибораи дигар аз рӯи хароҷоти манзили дар буҷаи оила гурӯҳбандӣ мекунад. Хароҷоти манзилиро ба пардохти хона (хонапулй) ва хароҷоти дигари манзил ҷудо кардан мумкин аст. Дар баъзе ҳолат коэффициента хароҷоти манзили муайян карда мешавад.
Р - хароҷот барои манзил;
Ч - шумораи аъзои оила;
Д - даромади умумии оила.
4. Барои тавсифи ҳаҷми мусофиркашонн чунин нишондиҳандаҳо истифода мешаванд.
«Мусофирон рафтанд», «мусофирон омаданд» «Ҷараёни мусофирон»- микдори одамоне, ки аз нуқта ба нуқтаи дигар аз рун ягон намуди муайяни маршут кашонида мешаванд.
Омор якчанд нишодиҳандаҳри микдориро, ки тарафҳои гуногуни раванди мусофлркашонро инъикос менамояд, муайян мекунад:
Дурий миёна - масофаест, ки ба ҳисоби миена мусофир кашонида мешавад.
-Суръати миенаи чойивазкунии мусофирон -
-масофаест, ки дар он мусофирон ба хисоби миена дар воҳиди муайяни вақт махалли худро тағйир медиҳанд.
Ҳаҷми зиёди хизматрасониро ба аҳолӣ муассисаҳои алоқа ба ҷо меоранд.
Дарси сеюм:
Савол ва супоришот
1. Системаи нишондиҳандаҳои хизматрасонии муассисаҳои савдо ва хӯроки умумй.
2. Нишондиҳандаҳои омори хизмати маишй.
3. Гурӯҳбандии фонди истиқоматй.
4. Нишондиҳандаҳои омори хизматрасонии нақлиёт ва алоқа.
Дарси чорум:
Масъалаи 1.
Даромади боркашонb дар наrлиёти ро[и о[ан 500 млн. сомонb аз xумла мусофиркашонb-120 млн.сом., арзиши кор[ои боркунb- фаровардан- 25 млн.сом. Даромад аз амалиёт[ои наrлиётb-экспелитсионии бор[о 9 млн.сом. Ма[сулоти умумии наrлиётт боркашонро муайян намоед.
Масълаи 2.
Тахфифи (болонархb) ба мол[о дар савдои чакана фурeхташуда 100 млн.сом
{аrrи хизмати наrлиёти боркашон барои кашонадани мол[о- 8 млн.сом.
Пардохти [исоби[ои алоrаи телефонb ва почтавии корхона[ои савдо- 2 млн.сом.
{аxми мА[сулоти савдоиро муайян намоед.
Масъалаи 3.
Мувофиrи наrшаи даромади соли 2009гардиши моли чаканаи савдои давлатb ва кооперативb ба андозаи 2373 [аз.сом., [аrиrатан бошад дар соли 2009 ба 2520 [аз. сомон мол[о фурeхта шуд. Бузургии нисбии иxроиши наrшаи гардиши моли чаканаро [исоб намоед.
Масъалаи 4.
Маълумот[ои зерин оиди гардиши моли чакана дар сол[ои 2005-20010 оварда шуда аст.
| Гардиши моли чакана млн.сом | 270,5 | 286,0 | 295,7 | 305,8 | 316,0 | 324,2 |
Бузургии нисбии динамикиро муайян намоед.
Масъалаи 5.
Маълумоти зерин оиди шумораи коркунон дода шуда аст. Мувофиrи рeйхат дар мо[и ноябр (шумораи шахсони 31 октябр дар рeйхат буда 400 нафар)
2-6 ноябр 450 нафар
9-13 ноябр 408 нафар
16-20 ноябр 405 нафар
23-27 ноябр 406 нафар
31 ноябр 412 нафар
1, 7, 8, 14, 15, 21, 22, 28 ва 29 ноябр рeз[ои ид ва истиро[ат. Шумораи миёнарeйхатии коркунон дар нимсолаи якум – 380, дар квартали 3 -400, дар мо[и октябр- 415 нафар.
Шумораи миёнарeйхатии коркунонро муайян намоед.
1.Дар мо[и ноябр
2. Аз авали соли [исоботb
Масъалаи 6.
Мувофиrи [исоббарории табелии [озиршавb ва uоиби коркунон суммаи рeйхатии одам – рeз 3000 шуд, суммаи одам-рeз ба кор [озиршавb дар 24 рeзи кори корхона -2280 одам-рeз бекории пурра сменавb коргарон дар ин рeз[о 24. Муайян намоед:
- Шумораи миёнарeйхатии коркунон.
- Шумораи миёнаи ба кор [озиршудагон.
- Шумораи миёнаи [аrиrатан кор кардагон.
Масъалаи 7.
30-декабр дар басти 1-24, дар басти 2- 18 ва дар басти 3- 6 [аз.наф. коргарон кор карданд.
Муайян намоед:
1.Коэфитсиенти сменавии кори коргарон
2.Коэфитсиенти истифодабарии тартиби сменавb.
Пурсиши умумии донишчуён
Хафтаи чордахум: Омори даромади миллй ва молиявй
Дарси якум: Мафҳуми даромади миллй, аҳмияти иҷтимои ва иқтисодии он. Муайянкунии ҳаҷм, таркиб, сохт, динамика ва омилҳои афзоиши даромади миллй
1. Даромади милли - нн арзиши аз нав ба вуҷуд омада ё як қисми маҷмӯи маҳсулоти ҷамъиятӣ аст, ки баъди тарҳи воеитаҳои истеҳсолоти дар раванди истеҳсолот истифода шуда боқи мемонад. Он дар соҳаҳои истеҳсолоти моддй ба вуҷуд мсояд. Чуноне, ки К.Маркс муайян кардааст Маҳсулоти умумии ҷамъиятй ММҶ баробар аст, ба:
C+V+ m
ки дар ин ҷо:
С- воситаҳои истеъмолии истеҳсолот (ё ин ки маблағи хароҷоти модцӣ)- ХМ; V- маҳсулоти зарурй; m-маҳсулоти иловагӣ; (V+ m)- арзиши аз нав ба вуҷуд омада ё даромади миллӣ
(ДМ).
Ҳамин тавр; даромади миллй баробар аст ба: ДМ=ММҶ -
ХМ
Сатҳи даромади миллӣ аз рӯи усулҳои истеҳсоли, тақсимотӣ ва усули истифодаи ниҳои муайян карда мешавад.
Аз рӯи усули истеҳсоли даромади миллй бо роҳи аз маҷмӯи маҳсулоти сохдҳои истеҳсолоти моддӣ тарҳ кардани арзиши истеҳсолй арзиши истеъмолӣ воситахои истеҳсолот, ки дар натиҷа маҳсулоти соф пайдо мегардад, ҳисоб карда мешавад. Маблағи маҳсулоти софи ҳамаи соҳаҳои истеҳслоти модцй ҳаҷми даромади миллим тамоми хоҷагии халқ инъикос мекунад.
Ба арзиши воситаҳои истеъмолии истеҳсолот ҳамаи хароҷоте, ки аз сарфи меҳнати гузашта ба вуҷуд омадаанд, дохил мешавад.
Дар саноат ба хароҷоти моддии мустақим масолеҳи асосӣ, ёрирасон ва дигар масолеҳ, сӯзишворй, ҳама намуди барқ, истеҳлоки (амортизатсия) воситаҳои асосӣ, маҷмӯи маҳсулоти харидашуда ва нимфабрикатҳо дохил мешаванд. Дар кишоварзӣ ба арзиши хароҷоти моддй-истеҳсолӣ арзиши тухмй, хӯроки чорво, сӯзишворӣ, пору ва дигар хароҷоти моддии истеҳсолот дохил мешаванд.
Маҳсулоти соф бо усули тақсимотй бо роҳи ҷамъ намудани даромадҳои ибтидои ҳисоб карда мешавад (музди меҳнат, ки корхонаҳои истеҳсоли додаанд музди меҳнати колхозчиён; даромадҳои коргарон, хизматчиён ва колхозчиён аз хочагии шахей; махсулотҳои иловагӣ - фонда, андоз аз гардиши; андозҳо ва дигар пардохтҳои корхонаҳои истеҳсолӣ ва андӯхтдар шакли натурллй - аз колхозҳо).
Даромади миллиро бо усули истифодаи ниҳои низ ҳисоб кардан мумкин аст, яънс бо роҳи ҷ. мъи ҳамаи унсурҳри, ки фонди андӯхт ташкил медиҳад ва ,ама намудҳои истеъмолоти ғайриистеҳсолӣ.
Омор муфассалан таркиби даромади миллии иетеҳсол шударо тибқн соҳаҳои хоҷагии халқ, шакли моликиятдорй, таркиби нитуралию ашёро меомӯзад.
Барои омӯзиши динамикаи даромади миллй дар омор инцекси ҳаҷмн физикиро истифода мебаранд.
к и дар ин ҷо
q - маҳсулот дар шакли нату v ли
М- миқдори ашёи хом, сӯзш 1ворй ва дигар масолеҳи харҷ
шуда.
Ро- нархҳои муқоисавӣ.
Афзоиши даромади миллй пеш аз ҳама аз зиёдшавии вақти коркардашуда дар соҳаи истеҳсолоти моддй ва аз баландшавии ҳосилнокии меҳнат вобаста аст. Инчунин аз тагйиребии саҳми нисбии хароҷоти моддй аз маблаги умумии маҷмӯи маҳсулот вобастааст. Чи қадаре, ки сахми хароҷоти моддй дар мачмуи маҳсулот паст гардад, хамон қадар саҳми маҳсулоти соф баланд мешавад.
Тақсими ниҳоии даромади милли дар истеҳсолоти моддй, ҷое, ки он ба вучуд омадааст, сурат намегирад. Раванди мураккаби азнавтақсимкуни он дар шакли азнавз зқсимкунии даромадҳои пулй амалй мегардад, ки натиҷаи ниҳоии ш раванд истифодаи даромади миллй барои истеъмолӣ аҳолй, барои истемол дар соҳаи хизматрасонию идора ва барои андӯҳт мебошад. Ин ҷараёнро омор аз рӯи марҳилаҳои зерин меомӯзад: Таксимоти аввалаи даромади миллй ба маҳсулоти зарури ва иловаги (маҳсулот барои худ ва маҳсулот барои ҷамъият); азнавтақсимкунни даромади миллй ва ба вуҷуд омадани даромадҳои маҳсулй, ба вуҷуд омадани даромадҳои ниҳои ва истифодаи даромади миллй.
Тақсимоти аввалаи даромади милли дар хамон ҷое, ки он ба вуҷуд омадааст ба вуқӯъ мепайванданд. Ба даромадҳои аввала яъне даромадҳои меҳнаткашон дар истеҳсолоти моддй музди меҳнати дар истесолоти хизматчиён лап сохаи исте[солоти модди дигар намудҳои мукофотҳои пулй-натурави. ки ба фондп муздп меҳнат дохпл нашудаанд, (маблағи сафарҳои хидматӣ, мукофот ва дигар иардохтҳо аз фондн ҳавасмандкунии моддй; даромади колхозчиёнс, ки бар ивази кори худ дар колхоз ба даст мсоранд; даромадҳоп натуралй ва пулни колхозчиен, коргарон ва хизматчиён, ки аз хоҷагии шахсии худ ба даст меоранд дохил мешавад). Даромадҳои аввала бояд баъди баровардани хароҷоти моддй, яъне бароварданп хароҷоти тухмй, пору, хӯроки чорво ва ғайра хисоб карда шаванд.
Аз нав тақсимкунии даромади миллй аз ду марҳала иборат
аст:
а) Аз истехсолоти моддй хориҷ кардани як қисми даромадҳои аввала аз додани онҳо ба соҳаи хизматрасонй, идора ва мудофиа, инчунин барои таъмини аҳолй, ки дар бунёди неъматҳои моддй иштирок намскунанд;
б) Супоридани қисми даромадҳои соҳаи давлатй ва кооперативй ва баръакс, инчунин супоридани даромад аз як соҳаи истеҳсолотй моддй ба соҳаи дигар. Мисол: аз саноатй сабук ба саноатй мошинасозп барои маблағгузории умумй тибқи таносубҳои муқаррар гардида ба тараққиёти соҳаҳои гуногун
Омори даромади миллии мамлакатҳои капиталистӣ бо усули тақсимкунӣ муайян карда мешавад. Он даромади меҳнати кирояи сохаи истеҳсолот, хизматрасонй ба аҳоли ва ҷамъият; даромад аз моликият, ки дар истеҳсоли молҳо ва хизматрасонй истифода мешаванд; даромад аз иҷораи моликият; фоидаи сармояи саноатй ва молиявиро дар бар мегирад.
Дар омор чунин системаи нишондиҳандаҳоро истифода мебаранд: маҷмӯи маҳсулоти миллй, маҳсулоти софи миллй, даромади миллй.
Маҷмӯи маҳсулоти - Пардохтҳои истеҳолкй = маҳсулоти миллй софи миллй
Маҳсулоти софи - Андозҳои ғайри + Кӯмак = Даромади миллй мустақим пулиҳо миллй
Дарси сеюм: Нишндиҳандаҳои тақсимкунй, азнавтақсимкунй ва истифодаи ниҳоии даромади миллй. Мафҳуми омори буҷаи давлати. Нишондиҳандаҳои оморм муомилоти пулй
Буҷаи ҷумҳурй ва минтаҳаҳо нақшаи асосии молиявии ташкил ва истифодаи фонди мутамарказй воситаҳои пулии давлат мебошанд.
Буҷаи давлатй аз нуқтаи назари иқтисодиаш ба даромадҳо аз аҳоли, аз рӯи намуд (партохт аз фоидаи кохона, даромади гумрук ва ғайра) ва аз рун еоҳаҳои хоҷагни халқ тақсим карда мешавад. Хароҷоти буҷаи давлатй аз рӯи самтҳо (ба хоҷагии халқ, чорабнниҳои иҷтимоӣ- маданӣ, мудофиа ва идора) тақсим карда мешавад, дар дохили ин самтҳо бошад аз рӯи соҳаҳо, вазоратҳо, корхонаҳо ва баъд аз рӯи намуд (хароҷот барои ҳифзи саломати ва ғ.) ва дар охир аз рӯи хусусняти хароҷоти пулӣ (дар ташкилотҳои буҷавй ин додани музди меҳнат: пардохт ба суғуртаи иҷтимои ва ҳоказо; дар мақомоти хоҷаги бошад- хароҷот барои нигохдории бино, маблағгузори, рӯйпуш кардани зарари нақшави ва ғ.) тақсим карда мешавад.
Нишондиҳандаҳои динамикии даромадҳо ва хароҷоти буҷаи давлатй афзоиши мутлақ, суръати миёнаи афзоиши солона, суръати афзоише, ки тамоюлоти умумии даромад ва хароҷоти буҷаро тавсиф мекунанд дар бар мегирад.
Бино барин даромад ва хароҷоти буҷаи давлатй - ин маҷмӯаи маҷроҳои воситаҳои молявӣ мебошад, ин омор алоқамандии бо нишондиҳандаҳо. ки шакли онҳоро муайян мекунад, муқаррар месозад.
Кредит (қарз) системаи мунособатҳои муратаби иқтисодй оиди сафарбаркунии маблағҳои пулии муваққатин озоди хоҷагии халқ ва ба этиёҷоти такрор истеҳсоли васеъ истифода бурдани он\о бо шарти баргардан, мӯҳлатдор будан ва фриздор будани онҳо мебошанд. Хдмчун объекти мушоҳидай оморй қарз ба як қатор нишонаҳоро (шаклҳо ва намудҳои қарз, тақснмоти мақсаднок, шартҳои супоридан ва пардохт кардан, фоизҳои қарз) тавсиф мешавад. Ба қатори нишондиҳандаҳои асосй, ки қарзро тавсиф мекунанд, маблағи қарзи дода шуда маблағи қарзи адошуда, қарзи боқимонда, мӯхлати миёнаи қарз, маблағи замонат, мӯҳлати пардохт накардан ва маблағи безамонати қарз дохил мешаванд.
Дар маҷмӯаи гардиши пулй, қарз гардиши худро дорад. Фарқи байни дебету ва кредита суратҳисоб қарзи боқимондаро тавсиф мекунад. Алоқаи мувозина байни барқия ва нишондҳандаҳо и гардиш чунин мебошад.
Ом + Обв - Обл = Ок
ки дар ин ҷо:
Ом- қарзи боқимонда аз рӯи қарзи бонк дар аввали давраи ҳисоботӣ.
Обв- маблағи қарзи дар давраи тақвимӣ дода шуда.
Обл- маблағи адои қарз давраи тақвимй.
Ок- қарзи боқимонда аз рӯи карзи бонк дар охири давраи ҳисоботй.
Дар омори бонки нишондпҳандаҳоп суръати адои қарз ҳисоб карда мешаванд. Агар боқимондаи миёнаи қарзҳо аз рӯи қарзҳо ба 
баробар бошад, пас 
- (Ом + Ок)/2 он гоҳ суръати адои қарз-миқдори гардиш баробараст ба.
Ск = Обв / 
, идомати миёнаи қарз (миқдори рӯзҳо) баробар аст ба:
I = 
/ Обв * Д
ки дар ин ҷо:
Д- мнқдори рӯзҳо дар давраи тақвимӣ мебошад.
Дарси сеюм: Массаи пул ин маҷмӯи пулест, ки дар муомилоти нақдӣ иштирок менамояд. Қисми асосии пул дар дасти аҳолй аст. Он дар мувозинаи даромад ва хароҷоти аҳолй акс меебад. Қисми дигари он дар хазинаҳои корхонаҳо, ташкилотҳо, муассисаҳо, колхозҳр ва совхозҳо мавҷуданд ва дар ҳисоботи хазинавии ҷорӣ ва мувозинаи хоҷагиҳо акс ёфтаанд. Ниҳоят, маблаги муайяни пул мунтазам дар роҳест (онро аз рӯи гардиши хазинавии бонк ҳисоб мекунанд).
Ғайр аз таърифи массаи пул, сохти пули қоғазӣ тавсиф мешавад, ки он барои таъмини гардиши босамараи нақдию пулӣ ва суръатафзоии гардиши он хеле муҳим аст. Агар қурби (чанд сомонй будани пули қоғазӣ) пули қоғазие, ки дар муомилот аст ва миқдори он маълум боилщ, он гоҳ қурби миёнаи массаи пул аз рӯи миёнаи арифметики муайян карда мешавад.
ки дар ин ҷо
Mi- қурби пули коғази (купюра) Si- миқдори пули коғазии ҳар як қурб
Микдори умумии пул ҳамчун банд ё басти оварда мешавад. (мисол: дар як банд 1000 варақ). Миқдори банд мутаносиби чаппа ба нишондиҳандаи миёнаи пулҳои қоғази мебошад.
Чи қадаре, ки нишондихандаи миёнаи пулҳои қоғазй баланд бошад, ҳамон қадар массаи пул микдори ками бандро ташкил мекунад.
Ҷамъи пули дар дасти аҳолӣ новобаста аз суръат ва хусусияти даврзанпаш аз рун схемам махсус муайян карда мешавад.
Чунин ишораҳоро меорем:
Д1 н- ҷамъи пули дар аввали давраи ҳиеоботӣ дар дасти аҳолианд.
Д1- ҷамъи пули ба хазинаи бонк дар давраи ҳисоботи дохил шудаанд.
Д2- ҷамъи пули, ки дар давраи ҳисоботй ба хазинаи бонк дода шудааст.
ДЗ - ҷамъи пуле, ки дар давраи ҳисоботӣ дар роҳ мебошад.
Д4- ҷамъи пулҳои дар охири давраи ҳисоботй дар роҳ буда.
Д5- боқимондаи пули мавҷуда дар хазинаи кохона дар аввали давраи ҳисоботй.
Д6- боқимондаи пули мавҷуда дар хазинаи корхона. дар охири давраи ҳисоботй.
Д2н- ҷамъи пули дар дасти ақоли буда дар охири давраи ҳисоботй.
Аз ин ҷо тағйирёбии ҷамъи пуле, ки дар муомилотаст, ба бузургии зерин баробар мебошад:
+ -До = Д2- Д1; тағйирёбии ҷамъи пули дар рох буда баробар аст:
+ - Дп = Д4 - ДЗ; тағйъиребии ҷамъи пули дар хазинаи корхона буда баробар аст:
+ - Дс = Д6 - Д5; Массаи пули нақде, ки дар дасти аҳолиест дар охири давраи ҳисоботй баробар аст:
Д2н = Д1н-До- Дп-Дк.
Дарси чорум:
- Фа[миши даромади миллb
- Усули муайянкунии даромади миллb
- Муайянкунии нишонди[анда[ои даромади миллb
- Фа[миши омории буxаи давлатb.
Масъала.1
Маълумот[ои зерин дода шуда аст.
Хароxоти муомилот 126 млн.сом. Фоида аз фурeши мол[о -341 млн. сом.Маблаuгузорb ба хароxоти хизмат[ои наrлиёти боркашон ва алоrа 14 млн. сом. Ма[сулоти умумии савдоро муайян намоед.
Пурсиши умумии донишчуён