Тәжірибелік жұмыс.
№1 тапсырма. Қоян эритроциттерінің осмостық төзімділігіне температураның әсерін зерттеу
Әдісі: Дені сау қоян құлағының шеткі көктамырынан 0,5 мл қанды алдын ала 1 тамшы гепарин құйылған центрифугалық пробиркаға алады. Сали гемометрімен қанды әрқайсысына 5 мл 0,3%, 0,45%, 0,65%, 0,85% хлорлы натрий ерітіндісі құйылған 4 пробиркаға тамызады (бақылау сериясы).
Қалған қанды температурасы 500С су моншасында 5 минөт бойы ұстайды. Осыдан соң ысытылған қанды 0,02 мл мөлшерде басқа штативтегі хлорлы натрийдің сондай ерітіндісіне тамызады (зерттеудің тәжірибелік сериясы). 10 - 15 минөттен соң бақылау және тәжірибелік сериядағы пробиркалардың боялу қарқынын салыстырады. Алынған деректерді кестеге жазып, тұжырым жасайды.
Схема протокола
| Тәжірибе сериялары | хлорлы натрий ерітіндісінің мөлшері | |||
| 0,3% | 0,45% | 0,65% | 0,85% | |
| 1. бақылау | ++ | + | - | - |
| 2. тәжірибе | +++ | ++ | + | - |
Ескерту: ерітінділердің боялу қарқынын + белгісінің әртүрлі санымен белгілейді.
№2 тапсырма. Қоян эритроциттеріне мембранатропты жайттардың зақымдаушы әсерін зерттеу бойынша тәжірибе нәтижелерін сараптаңыз
Әдісі: 5 центрифугаланатын түтікке 5 мл-ден Рингер ерітіндісін құяды және хаттамаға сәйкес кестедегі бөлшектерді құяды:
| № 1-түтік (бақылау) | № 2 түтік | № 3 түтік | № 4 түтік | № 5 түтік |
| 5 мл Рингер ерітіндісі + 0,02 мл қан | 5 мл Рингер ерітіндісі + 0,5 мл 30% Н2О2 ерітіндісі + 0,02 мл қан | 5 мл Рингер ерітіндісі + Бірнеше түйір жуғыш ұнтақ + 0,02 мл қан | 5 мл Рингер ерітіндісі + 0,5 мл 0,1N HCl ерітіндісі + 0,02 мл қан | 5 мл 0,5% NaCl ерітіндісі + 0,02 мл қан |
| Гемолиз жоқ | гемолиз | гемолиз | гемолиз | гемолиз |
Тапсырма: №№ 2-5 түтіктердегі гемолиздің патогенезін және № 1 түтіктегі гемолиздің жоқтығын түсіндіріңіз
№ 3 тапсырма. Қоян қаны эритроциттеріне этил спиртінің зақымдаушы әсерін зерттеу.(препаратты көрсету)
Әдісі: Дені сау қоян құлағының шеткі көктамырынан қанды алдын ала 1 тамшы гепарин құйылған пробиркаға алады. Сосын пробиркаға бір тамшы этил спирті тамызылып, 370С термостатта 5 – 10 минөт ұстайды. Лаборанттар қанды әйнекке жағып жағынды жасайды, оны Романовский-Гимза бойынша бояйды.
Студенттер жағындыны микроскоптың иммерсиялық объективімен қарап, эритроциттердің пішіні өзгергенін анықтап тауып, олардың туындауын түсіндіреді.
Глоссарий
Повреждение клетки это нарушение структуры и функции клетки, сохраняющееся после удаления повреждающего агента
Жасушаның зақымдануы – бұл жасушаның құрылымы мен қызметінің зақымдаушы жайттың әсерінен кейін дамитын бұзылыс
Cell injury is cellular structure and function damages which persists after the removal of the damaging agent
Гликокалекс – тонкая пленка, покрывающая клеточные поверхности, образована полисахаридными цепями, гликопротеидами, гликолипидами, функционирует как заряженное молекулярное сито. Нарушение образования гликокалекса уменьшает устойчивость клетки к повреждению.
Гликокалекс – молекулярлық сүзгі қызметін атқарушы, гликолипидті, гликопротеидті, полисахаридті тізбектен тұратын жасушаның беткей қабатын көмкеруші жұқа қабық.
Glycocalyx is thin cell cover, formed by glycoproteins and glycolipids functioning as charged molecular sieve. Destruction of Glycocalyx leads to decrease in resistance to cell injury.
Фазы жизненного цикла клетки: G0 ® G1 ® S ® G2 ® M
G0 - состояние покоя клетки; G1- пресинтетическая фаза, подготовка к синтезу ДНК; S - синтез ДНК; G2 - премитотическая фаза, подготовка к митозу, M – митоз. К различным воздействиям клетка по-разному чувствительна в разные фазы цикла.
Жасушаның тіршілік айналым кезеңдері: G0 ® G1 ® S ® G2 ® M
G0 - жасушаның тыныштық жағдайы; G1- синтез алды кезең, ДНК синтезіне дайындық кезең; S – ДНК синтезі; G2 – митоз алдындағы кезең, митозға дайындық кезең, M – митоз. Жасушаның әртүрлі ықпалдарға айналым кезеңдеріне әртүрлі сезімталдығы байланысты.
Cell cycle.: G 0 (gap 0) phase - resting phase, G1 - is the preparation for DNA synthesis, S (synthetic) phase - is DNA synthesis, G2 ph. – preparation for mitosis, M - mitosis
Острое повреждение клетки развивается когда достаточно интенсивный этиологический фактор действует непродолжительное время
Жасушаның жіті зақымдануы – зақымдаушы жайт қысқа уақытта қатты әсер еткенде дамиды
Acute cell injury occurs when pathogenic agents are intensive, their action is of short duration
Хроническое повреждение клетки развивается когда этиологический фактор малой интенсивности действует продолжительно,
Жасушаның созылмалы зақымдануы – қарқыны аз зақымдаушы жайт ұзақ уақыт әсер еткенде дамиды.
Chronic cell injury occurs when pathogenic agents are less intensive but their action is prolonged
Прямое повреждение клетки (первичное) - непосредственное повреждение клетки этиологическим фактором.
Жасушаның тікелей зақымдануы (біріншілік) – жасушаның этиологиялық жайттың әсеріне байланысты зақымдануы
Direct (primary) cell injury is due to direct effects of etiological factors
Опосредованное повреждение клетки (вторичное) - является следствием первичного, развивается под действием БАВ - медиаторов повреждения
Жасушаның тікелей емес қосымшы зақымдануы (екіншілік) – біріншілік себепкер ықпалдың салдарынан пайда болатын белсенді биологиялық заттардың әсерінен дамиды.
Indirect (secondary) cell injury is the result of the primary injury. It is due to mediators of damage.
Парциальное повреждение клетки – повреждается только часть клетки, как правило, оно бывает обратимым, т.е. клетка восстанавливает свою структуру и функцию
Жасушаның үлестік зақымдануы – жасушаның тек бір бөлігінің зақымдануы, әдетте ол қайтымды болады, жасуша өзінің құрылымы мен қызметін қалпына келтіреді
Partial damage occurs when there is injury to a part of the cell, as a rule, it is reversible, ie. cell recovers its structure and function
Total damage is irreversible.
Специфические проявления повреждения обусловлены специфическим действием этиологического фактора (цианиды блокируют цитохромоксидазу; высокая температура вызывает коагуляцию белков)
Зақымданудың спецификалық көрінісі - этиологиялық жайттың тікелей арнайы әсер етуінен (цианидтер цитохромоксидазаны тежейді; жоғарғы температура нәруыздың коагуляциясын шақырады) дамиды.
Specific lesions are due to specific action of the etiologic factor (cyanide inactivates cytochrome
oxidase in mitochondria, high temperature leads to protein coagulation).
Неспецифические проявления повреждения сопровождают любое повреждение клеток (повышение проницаемости мембран, угнетение активности транспортных ферментов, мембранных насосов, нарушение рецепторного аппарата клеток, нарушение функционирования ионных каналов, нарушение ионного состава клетки, нарушение энергообразования, внутриклеточный ацидоз).
Жасушаның арнайы емес көрінісі жасушаның кез келген зақымдануында (мембрана өткізгіштігінің жоғарылауымен, ферменттердің белсенді тасымалдануының бөгелуінің, сүзгіш мембранасының, жасуша аппаратының рецепторлы бұзылысымен, иондық каналдық қызметінің және жасушаның иондық құрамының, энергиямен қамтамасыз етілуінің бұзылысымен, жасушаішілік ацидоз) байқалады.
Nonspecific lesions are present in every injured cell (increased membrane
permeability, inhibition of enzyme activity, inhibition of membrane pumps, ionic imbalance,
disorders of energy supply, intracellular acidosis)
Некроз – необратимое повреждение клетки, развивается под действием повреждающих факторов, является результатом разрушающего действия ферментов с развитием
двух конкурирующих процессов: ферментативное переваривание клетки (колликвационный, разжижающий некроз)и денатурация белков (коагуляционный некроз)
Некроз - жасушаның қайтымсыз зақымдануы, зақымдаушы жайттардың ықпалынан дамитын екі бәсекелес үрдістің, ферменттердің бүліндіргіш әсерінің нәтижесінде дамитын: жасушаның ферментативті қорытылуы (колликвациялы, сұйылтушы некроз) және нәруыздыңденатурациясы (коагуляциялық некроз).
Necrosis is irreversible damage to cells, due to the action of pathogenic agents, is the result of destructive enzyme activity with the development of two competing processes: the enzymatic digestion of the cell (colliquation (liquefaction) necrosis) and protein denaturation (coagulation necrosis)
Паранекроз- заметные, но обратимые изменения в клетке: помутнение цитоплазмы, вакуолизация, появление грубодисперсных осадков, увеличение проникновения в клетку различных красителей.
Паранекроз– жасушаның қайтымды өзгерісі: цитоплазманың бұлыңғырлануы, вакуолизациясы, ірі дисперсті тұнбалардың пайда болуы, жасушаға әртүрлі бояғыштардың сорылуының жоғарылауы.
Paranecrosis is notable, but reversible changes in the cell: cytoplasm clouding and vacuolization, the the appearance of coarse sediments, increased permeability for different dyes.
Некробиоз -состояние «между жизнью и смертью» (от necros - мертвый и bios - живой); изменения в клетке, предшествующие ее смерти. При некробиозе в отличие от некроза возможно возвращение клетки в исходное состояние после устранения причины, вызвавшей некробиоз.
Некробиоз -«өлім мен өмір арасы» жағдайындағы ( necros – өлі және bios - тірі); жасушаның өліміне әкелетін өзгерісі. Некробиоздың некроздан айырмашылығы некробиоз тудырған себептердің әсерінен кейін жасушаның бастапқы жағдайына қайта келу мүмкіндігі.
Necrobiosis – is the state "between life and death" (from necros - dead and bios - live), changes in the cell prior to its death. Necrobiotic cell may return to its original state after elimination of the reasons that caused necrobiosis.
Апоптоз - генетически запрограммированная гибель клетки, контролируемый процесс самоуничтожения клетки.
Апоптоз – жасушаның алдын-ала бағдарланған гендік ақпаратың қадағалауы бойынша тіршілігін жоюы.
Apoptosis is genetically programmed cell death; controlled process of cellular self-destruction.
Апоптотические (апоптозные) тельца - внеклеточные фрагменты ядра, окруженные мембраной, на которые распадается клетка при апоптозе
Апоптотикалық (апоптоздық) денешік – ядроның жасушасыртылық фрагменті, мембранамен қоршалған, апоптоз кезінде жасушаның ыдырауының салдары.
Apoptotic bodies – are extracellular fragments of the nucleus, surrounded by membranes. They are the results of apoptotic destruction of cells
1) Рецепторный механизм реализации апоптоза.Осуществляется с помощью «рецепторов смерти» (Fas, TNF-RI, TNF-RII, DR-3, DR-5 и др.)
Апоптозды іске асырудың рецепторлы механизмі. «Өлім рецепторы» көмегімен қамтылады.
Receptor mechanism of apoptosis realization. Is carried out with the help of " receptors of death » (Fas, TNF-RI, TNF-RII, DR-3, DR-5, etc.)
2) Митохондриальный механизм реализации апоптоза.При повышении проницаемости мембран митохондрий и выхода в цитоплазму цитохрома С (Cyt С), апоптозиндуцирующего фактора (AIF) и других проапоптических белков с дальнейшей активацией каспазы 3
3) Апоптозды іске асырудың митохондриальды механизмі.Митохондрий мембранасының жоғары өткізгіштігі кезінде цитоплазмаға апопотозды сергітетін фактор (AIF) цитохром С шығарылуын (Cyt С), және апоптозды күшейтетін нәруыздар каспаза 3 белсенділін арттырады.
Mitochondrial mechanism of apoptosis is due to increase in permeability of mitochondrial membranes and release of cytochrome C, apoptosis-inducing factor (AIF) and other proapoptotic proteins into the cytoplasm with further activation of caspase 3.
4) р53-опосредованный механизм реализации апоптоза.Белокp53 индуцирует транскрипцию апоптогенных факторов (Bax, Fas- рецептор, DR-5 и др.)
5) Апоптозды дамытудың р53—генінің тікелей механизмі. р53-нәруызы апоптогенді (Bax, Fas- рецептор, DR-5 және т.б.) жайттардың транскрипциясын әсерлейді.
53-mediated mechanism of apoptosis. Protein p53 induces the transcription of apoptogenic factors (Bax, Fas-receptor, DR-5, etc.)
6) Перфорин-гранзимовый механизм реализации апоптоза. Характерен дляТ-киллеров, высвобождающих перфорин, который образует в цитоплазматической мембране клетки каналы, по которым внутрь клетки поступают секретируемые ими гранзимы - протеолитические ферменты, активирующие каспазу 3.
7) Апоптозты іске асырудың перфорин-гранзимді механизмі. Перфоринді бөліп шығаратынТ-киллер жасушасына тән, жасуша цитоплазмалық мембранасында каналдар құрып, осы канал арқылы киллердің сөлденісі жасуша ішінде гранзимді - протеолиздік ферменттер каспаза 3 белсенділігін арттырады.
Perforin-granzyme mechanism of apoptosis. Characteristic of T-killer cells that release perforin. Perforin forms channels in the cytoplasmic cell membranes through which the cell receives secreted by T-killers granzymes - proteolytic enzymes that activate caspase 3.
ПОЛ – перекисное (пероксидное) окисление липидов – свободно-радикальное окисление. Свободные радикалы – соединения, имеющие на внешней орбитали неспаренные электроны
Окислительный стресс - состояние клеток, характеризующееся избыточным содержанием в них радикалов кислорода
МАТ – майлардың (пероксидті) асқын тотығуы- еркін радикалдардың тотығуы.
Еркін радикалдар – сыртқы орбитасында тақ электрондары бар қосындылар
Тотығулық стресс – оттегі радикалдарының артып кетуімен сипатталатын жасушаның жағдайы.
LP – Lipid peroxidation is free-radical oxidation.
Free radicals are chemical agents with single unpaired electron in an outer orbital.
Oxidative stress is a condition of cells characterized by excess of oxygen radicals
Прооксиданты – активаторы перекисного окисления липидов (вит Д, НАДФН2, НАДН2, продукты метаболизма простагландинов и катехоламинов, металлы с переменной валентностью – Fe, Cu)
Прооксиданттар – майлардың асқын тотығуын күшейтетін заттар (вит Д, НАДФН2, НАДН2, простагландиндер және катехоламиндер өнімдерінің метоболизмі, валенттігі өзгеріп тұратын металдар – Fe, Cu).
Prooxidants are activators of lipid peroxidation (vitamin D, NADPH2, NADH2, products of prostaglandins and catecholamines metabolism, variable-valence metals - Fe, Cu)
Антиоксиданты – ингибиторы ПОЛ, «ловушки» свободных радикалов (супероксиддисмутаза - СОД, каталаза, глутатионпероксидаза, вит. Е, коэнзим Q, вит. С,белки содержащие SH-группы: глютатион, цистеин,; хеллаторы ионов металлов с переменной валентностью - церулоплазмин, ферритин, трансферрины, металлотионеины)
Антиоксиданттар – МАТ ингибиторлары, еркін радикалдар «қақпаны» (супероксиддисмутаза - СОД, каталаза, глутатионпероксидаза, вит. Е, коэнзим Q, вит. С,SH-тобының нәруыздар жинағы: глютатион, цистеин,; валенттігі өзгеріп тұратын металл иондарының хеллаторлары - церулоплазмин, ферритин, трансферриндер, металлотионеиндер)
Antioxidants are inhibitors of lipid peroxidation, the "trap" of free radicals (superoxide dismutase - SOD, catalase, glutathione peroxidase, vit. E, coenzyme Q, vit. C; proteins containing SH-groups: glutathione, cysteine, hellatory metal ions with variable valence - ceruloplasmin, ferritin, transferrin, metallothioneins)
Мембраноатакующий комплекс-комплекс активированных компонентов комплемента: С5 - С9, образующий каналы в мембране клетки.
Мембранаға шабыулдаушы кешен–комплемент компоненттерінің белсенді кешені: С5 - С9, жасуша мембранасының каналдарын зақымдайды.
Membane attack complex is a complex of activated complement components: C5 - C9, forming channels in the cell membrane.
Белки теплового шока - многофункциональные клеточные регуляторы, которые синтезируются при любом повреждении клетки, предохраняют белки цитоплазмы и ядра от агрегации и денатурации, повышают устойчивость клетки к некрозу, устраняют денатурированные белки.
Ауыртпалық нәруыздары - жасушаның кез келген зақымдануында синтезделетін көпфункциональды жасушалық реттеушілер, цитоплазма және ядро нәруыздарын агрегация және денатурациядан қорғайтын, жасушаның некрозға төзімділігін жоғарылатады, денатурацияға ұшыраған заттарды аластайды.
induction of heat shock proteins (refolding of denaturated polypeptides, intracellular house-keeping,)
Heat shock proteins are multifunctional cellular regulators, which are synthesized by cells damaged in any way. They protect cytoplasm and nucleus proteins from aggregation and denaturation (refolding of denaturated polypeptides), increase the resistance of cells to necrosis, remove denatured proteins, they tag irretrievably denaturated proteins and thereby target them for catabolism by proteosomes.
Металлотионеины— семейство низкомолекулярных белков с высоким содержанием цистеина, способны связывать тяжелые металлы, за счет SH- групп. Они регулируют обмен Zn и Cu, защищают клетку от токсического действия тяжелых металлов и окислительного стресса.
Металлотионеиндер— цистеиннің жоғары қосылысты төменмолекулярлы нәруыздары, SH- тобындағы ауыр металдармен байланысуға қабілетті. Олар Zn и Cu алмасуын реттейді, жасушаны ауыр металдардың улы әсерінен және тотығулық стресстен қорғайды.
Metallothionein is a family of cystein-rich proteins. They have the capacity to bind heavy metals through the SH- groups. They are involved in regulation of physiological metals (Zn and Cu) and provide protection against metal toxicity and oxidative stress.
ӘДЕБИЕТТЕР:
Негізгі:
1. Ә.Нұрмұхамбетұлы. Патофизиология. – Алматы; РПО «Кітап», 2007. – С. 293-311.
2. Патофизиология // Под ред. Новицкого В.В., Гольдберга Е.Д. Уразовой О.И.– Москва: Изд-во ГЭОТАР, 2010., том 1, с. 145-196
3. Литвицкий П.Ф. Патофизиология: Учебник для вузов. – М.: ГЭОТАР – Медиа, 2009. - С. 43-60.
4. Патофизиология. Основные понятия. // под ред А.В. Ефремова. – Москва: ГЭОТАР-Медиа. – 2008. – С. 22-25
5. Патологическая физиология: Учебник п/р Н.Н.Зайко и Ю.В.Быця. – 2-е изд. – М.: МЕДпресс-информ, 2004. – С. 136-162
6. Патофизиология в схемах и таблицах: Курс лекций: Учебное пособие. Под ред. А.Н.Нурмухамбетова. – Алматы: Кітап, 2004. – С. 33-42.
7. Патологиялық физиология бойынша сынамалық тапсырмалар // Қазак тіліне аударған М.Б.Байбөрі, редакциялаған Т.П.Ударцева, Н.Н.Рыспекова – Алматы.: «Эффект», ҚазҰМУ, 2007.- Б. 63 – 81
Қосымша
8. Патологическая физиология п/р А.Д.Адо, М.А.Адо, В.И.Пыцкого, Г.В.Порядина, Ю.А.Владимирова. – М.: Триада-Х, 2002. – С. 16-48.
9. Литвицкий П.Ф. Патофизиология: Учебник для вузов. – М.: ГЭОТАР – Медиа, 2007. - С. 43-60.
10. Патофизиология: Учебник для мед.вузов под/ред В.В. Новицкого и Е.Д. Гольдберга.-Томск: Том.ун-та, 2006, С. 66-89.
11. Литвицкий П.Ф. Патофизиология: Учебник: в 2 т. – М.: ГЭОТАР-МЕД, 2003. – Т. 1. – С. 89-140.
12. Воложин А.И. Общая патология клетки // Общая патология клетки // патологическая физиология под ред А.И. Воложина и Г.В. Порядина. М.: МЕДпресс. – 1998. – с. 41 – 104.
БАҚЫЛАУ
Тест тапсырмаларын орындау. – қараңыз: Патологиялық физиология бойынша сынамалық тапсырмалар // Қазак тіліне аударған М.Б.Байбөрі, редакциялаған Т.П.Ударцева, Н.Н.Рыспекова – Алматы.: изд-во «Эффект», ҚазҰМУ, 2007.- Б. 63- 81
СОӨЖ