Кресло - каталкамен тасымалдау 21 страница

І кезең-жәй ұйқы.Ұйқы жеңіл және бірнеше минутқа ғана созылады. Бұл кезеңде ағзаның физиологиялық белсенділігі төмендейді, өмірлік маңызды мүшелердің қызметі, зат алмасу процестері бәсеңдейді. Адамды ояту оңай, егер ұйқы бөлінбесе, 15 минуттан кейін ІІ-кезең байқалады.

ІІ кезең - жәй ұйқы.Ұйқы терең емес, 10-20 минутқа созылады. Өмірлік функциялар әрі қарай әлсірейді, толық босаңсу байқалады.

ІІІ кезең-жәй ұйқы. Ең терең ұйқы кезеңі, 15-30 минутқа созылады, ұйықтап жатқан адамды ояту қиын. Өмірлік маңызды функциялардың әлсіреуі жалғасады.

ІV кезең-жәй ұйқы.Терең ұйқы, 15-30 минутқа созылады, ұйықтап жатқан адамды ояту өте қиын. Бұл кезеңде физикалық күштің қалпына келуі байқалады. Өмірлік маңызды функциялар ояу қалпына қарағанда әлсіз. ІV-кезеңнен соң 3-ші және 2-ші кезеңдер қайта байқалады, содан соң ұйқының 5-ші кезеңі байқалады.

V кезең-тез ұйқы.І-кезеңнен 50-90 минуттан соң түрлі түстер байқалады. Көздердің аз қимыл -әрекеттері, жүрек соғуы, тыныс алу жиілігі, қан қысымы өзгереді. Дене бұлшық еттерінің тонусы төмендейді. Бұл кезеңде адамның психикалық қызметтері қайта қалпына келеді, ұйықтап жатқан адамды ояту өте қиын. Бұл кезеңнің созылу уақыты –шамамен 20 минут.

V-ші кезеңнен кейін қысқа уақыттан соң 4, 3, 2 содан соң қайтадан 3, 4 және 5-ші кезеңдер яғни, ұйқының келесі циклы байқалады.

Адамның ұйқысына бірнеше факторлар әсер етеді: физикалық талығу, дәрілік заттар, есірткілер, өмір сүру қалпы, эмоционалды стресс, қоршаған орта және физикалық жүктеме. Ауырсынумен, физикалық әлсіздікпен, уайыммен, депрессиямен сипатталатын кез-келген ауру ұйқы бұзылуына алып келеді. Мейірбике науқасты тағайындалған дәрілердің жалпы және ұйқыға әсерімен таныстыруы керек.

Демалу- физикалық және психикалық белсенділіктің төмендеу жағдайы. Диванда жатып қана емес, сонымен қатар арнайы жаттығулар жасап, кітап оқу арқылы да демалуға болады. Емдеу мекемесінде қатты шу, жарық, басқа адамдардың болуы демалуға кедергі жасауы мүмкін.

Қозғалу қажеттілігі –адам үшін қимыл - әрекеттердің шектелуі немесе мүлдем жоғалуы адам үшін көп мәселе тудырады. Мұндай жағдай аяқтардың жарақаттарында, созылмалы аурулардағы ауырсынумен, бас ми қан айналымы бұзылуы салдарынан болуы мүмкін. Қимыл - әрекеттердің жоғалуы ойылу дамудың қауіпті факторларына жатады. Тірек-қимыл жүйесі қызметінің бұзылулары жүрек пен өкпе қызметіне әсер етеді. Қимыл -әрекеттердің ұзақ мерзімді жоғалуы ас қорыту жүйесіндегі өзгерістерге: диспепсия, метеоризм, анорексия, іштің өтуіне, іштің қатуына алып келеді. Сонымен қатар зәр шығару қызметі бұзылып, қуық инфекциясына алып келеді. Науқастың басты мәселесі адам тұлғасының қалыптасуына елеулі әсер ететін қоршаған ортамен қарым-қатынас жасай алмайды.

Қауіпсіз болу- көпшілік адамдар үшін қауіпсіз болу сенімділік пен жайлылықты, ыңғайлылықты білдіреді. Науқастың кереуеті немесе каталка жақсы бекітілгенде, палата едені құрғақ болғанда, онда бөтен заттар болмағанда, жарық жеткілікті болғанда, көру нашар болғанда көзілдіріктің болуы науқаста қауіпсіздік сезімін туғызады. Науқас өзінің қауіпсіздігін қамтамасыз етумен қатар айналасындағыларға зиянын тигізбейтініне сенімді болуы керек, стресті жағдайлардан қашу керек.

Әлеуметтік қажеттіліктер -бұл жанұяға, достарына, олармен қарым-қатынасқа, қолдауға т.б. қажеттілік. Егер адам өзін қажетсіз, жалғыз, ешкімге керексіз сезінсе, демек оның әлеуметтік қажеттіліктері қанағаттанбаған.

Қажеттіліктерді реттей отырып сыртқы орта факторларын ескеру қажет.

Қажеттіліктерді қанағаттандырудың деңгейіне байланысты болған сыртқы факторларға адамның қоршаған орта жағдайлары жатады.

Өзгертуге болмайтын факторларға: адамның жасы, жынысы, тұқым қуалаушылығы жатады.

Адамның өмір сүру қалпына әсер ететін қауіп факторлары қажеттіліктерді қанағаттандыру бұзылуларына алып келуі мүмкін. Оларға: экология, гиподинамия, артық дене салмағы, зиянды әдеттер, стрестік жағдайлар т.б. жатады. Оларды төмендегідей топтауға болады:

Салалар	Денсаулық үшін маңыздылығы шамамен %	Факторлар
Өмір сүру түрі     Адам генетикасы, биологиясы   Сыртқы орта, табиғи ауа райы жағдайлары     Денсаулық сақтау	49-53 %     18-22 %   17-20 %     8-10 %	-темекі тарту, арақ ішу -есірткі қабылдау -дәрілерді көп қабылдау -дәрілерден бас тарту -еңбектің зиянды жағдайлары -стрестік жағдайлар -дұрыс тамақтанбау -адинамия, гиподинамия -әлеуметтік материалды жағдайдың төмен болуы -жанұяның толық болмауы -жалғыздық -білім және мәдениет деңгейінің төмен болуы   -тұқым қуалау ауруларына бейім-ділік -дегенеративті ауруларға бейімділік   -ауаның канцерогендермен ласта- нуы -судың ластануы -топырақтың ластануы -атмосфералық құбылыстардың бірден өзгеруі   -профилактикалық шаралардың тиімсіздігі -медициналық көмектің төмен сапасы -уақытылы медициналық көмек көрсетілмеу

1943 жылы американдық психолог А.Маслоу адамның қымыл-әрекетін анықтайтын қажеттіліктер иерархиясы теорияларының бірін ұсынды. Бұл теория бойынша кейбір қажеттіліктер басқаларына қарағанда адам үшін маңыздырақ болып келеді. Соған сәйкес ол оларды иерархиялық жүйе бойынша жіктеді.

Пирамиданың 1-ші сатысы.

Маслоу пирамидасының 1-ші сатысынсыз өмір сүру мүмкін иемес. Бұл тірі қалу мұқтаждықтары, оған жататындар:

1. Тыныс алу
2. Тамақтану
3. Су ішу
4. Бөлу (шығару) мұқтаждықтары

Бұл мұқтаждықтар төменгі физиологиялық мұқтаждықтар деп аталады.

Пирамиданың 2-ші сатысы- қауіпсіздік мұқтаждықтары.

Адам өмір бойы өседі, дамиды, өзін қоршаған ортамен үнемі қатынаста болады, соған байланысты адамда өмірлік маңызды мұқтаждықтар дамиды. Бұл мұқтаждықтар адам қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Олар:

1. Ұйықтау, дем алу

2. Таза жүру

3. Киіну, шешіну

4. Дене қызуын бір қалыпта ұстау

5. Дені сау болу

6. Қауіптен сақтану

7. Қимылдау

Бұл 1-2-ші саты Маслоу пирамидасының іргетасын құрайды.

Пирамиданың 3-сатысы - әлеуметтік қажеттіліктер, қажет болу мұқтаждығы жатады. Адамға өмір сүру барысында қоғамға қажет болу, қоғамның қолдауы, түсінуі, қоғам қабылдауы қажет. Адамға қоршаған орта туралы мәліметтер қажет. Бұны қарым-қатынас қажеттілігін қанағаттандыру арқылы жүзеге асырады. Бұл сатыға қарым-қатынас жасау қажеттілігі жатады.

Пирамиданың 4-ші сатысы.Қоғамдаөмір сүру табысқа жету қажеттілігін тудырды. Бұл сатыға жетістіктерге жету, өмірлік қазынаға ие болу қажеттілігі жатады.

Пирамиданың 5-ші сатысы -қызмет ету мұқтаждығын қажет етеді. Адам өзінің төменгі сатылы мұқтаждықтарын қанағаттандырмайынша, жоғарғы психологиялық-әлеуметік мұқтаждықтарын қанағаттандыра алмайды. Адам әлеуметтік және шығармашылық табысқа жету үшін осы мұқтаждықтарды үнемі, өмір бойы қанағаттандыруға тиісті.

Медбикелік үрдіс кезеңдері

Медбикелік үрдіс 5 кезенге бөлінеді:

1. Емделушінің денсаулығы жайлы ақпарат жинау;
2. Медбикелік диагноз (диагностика);
3. Күтімді жоспарлау;
4. Жоспарлауды жүзеге асыру;
5. Көрсетілген күтімнің нәтижесін бағалау.

Науқас туралы ақпарат көзі:

1. Емделушіден сұрастыру

2. Емделушінің мүшелерін және жүйелерін физикалық тұрғыдан тексеру

3. Дәрігермен сұхбаттасу

4. Емделушінің туысқандарымен сұхбаттасу

5. Медициналық әдебиетті және күтім бойынша арнайы әдебиеттерді оқу.

6. Емделушінің ауру тарихымен танысу

Медбикелік тексеру дәрігердің тексерумен алмаспайтын, тәуелсіз болып келеді, яғни дәрігер мен медбике өз жұмыстарында түрлі мақсаттарды көздейді.

Дәрігердің міндеті – дұрыс диагноз қойып, ем тағайындау.

Медбикенің міндеті – емделушіні толық ыңғайлы жағдайды қамтамасыз ету, өзінің медбикелік міндетімен шектелген көмегін беру. Мейірбикеге аурудың сыртқы көріністері маңызды. Мысалы: демікпе, жөтел, қорқыныш сезім.

Медбикелік диагноз түсінігі алғаш рет ХХ ғасырдың 50-ші жылдары ортасында Америкада пайда болып, 1973 жылы ресми және заңды тұрғыда бекітілді. Медбикелік диагноз – емделушінің физиологиялық және психологиялық өмірлік маңызды қажеттілігін қамтамасыз етуге бағытталған симптомдық немесе синдромдық диагнозы.

Дәрігерлік және медбикелік диагноздың айырмашылығын сипаттау

Дәрігерлік диагноз	Медбикелік диагноз
- Ағзадағы нақты аурудың патологиялық процестің негізін айқындайды   - Түрлі мүшелер мен жүйелер қызметінің бұзылуы мен олардың себебін яғни пато-физиологиялық, патолого-анатомиялық өзгерістерін анықтау - өзгермейді	- Ағзадағы терең патологиялық процеске емделушінің сыртқы жауапты реакциясын сурет-тейді - Адамның негізгі қажеттілік-тері қамтамасыз етудің бұзылуы қызмет көрсетудің бұзылуының нәтижесі ретінде, яғни ең бастысы емделушінің өз денсаулығы жайлы түсінік - бірнеше рет өзгереді

Медбикелік мәселелердің негізгі саласы

Медбике ауруды емес емделушінің ауруға және өз қалпына жауабын қарастырады. Бұл жауап:

1. физиологиялық

2. психологиялық және рухани

3. әлеуметтік болуы мүмкін

Физиологиялық медбикелік мәселелер

· созылмалы немесе жедел ауру;

· жеткіліксіз немесе артық тамақтану;

· ісіктер немесе сусыздану;

· тұншығу;

· әлсіреу;

· гигиенаның сақталмауы т.б.

Психологиялық және рухани медбикелік мәселелер

• қорқу, абыржу, тынышсыздану;
• бос уақыт тапшылығы;
• медқызметкерлерге сенбеу;
• дәрілерді қабылдаудан бас тарту;
• отбасындағы жанжал;
• өлімнен қорқу.

Әлеуметтік медициналық мәселелер

• әлеуметтік оңашалану;
• мүгедектікке шыққанына байланысты қаржы жағын ойлап мазасыздану;

Мейірбике медбикелік ауру тарихына емделушінің жағдайын, ойландыратын мәселелерді жазады, артықшылықтарын айрықша белгілейді.

Артықшылық дегеніміз - емделушінің қазіргі кездегі басты, бірінші орынға қойған мәселелері. Мысалы, кеуде торының ауыруымен, бас ауруымен, ісікпен, демікпемен азап шегетін жүрек ауруымен ауыратын науқас өзінің ең басты азабы ретінде демікпені көрсетуі мүмкін. Бұл жағдайда «демікпе» артықшылықты медбикелік мәселе болып саналады.

Медбикелік диагнозды синдром ретінде қойса да болады. Синдром бір себеппен біріккен белгілердің жиынтығы. Мысалы, қан қысымы жоғары емделуші бас ауруына, айналуына, құлақ шуылдауына, жүрек айну т.б. белгілерге шағымданады. Медбикелік диагноз: қан қысымы көтерілу синдромы.

Медбике емделушінің күту жоспарын құрады. Жоспар міндетті түрде нақты болу керек.

Жоспарлау барысында әр артықшылықты мәселені, күтімнің мақсаты мен жоспарын тұжырымдайды. Мақсатты екі себептен белгілеу қажет:

1. жеке медбикелік қатысудың бағытын көрсетумен;
2. қатысу нәтижесі дәрежесін анықтаумен.

Мақсат қоюдың талаптары:

1. мақсаттар орындалатын, қол жетерліктей болу керек.
2. әр мақсаттың орындалу мерзімін нақты белгілеу қажет.

Жоспар түрлері:

- Қысқа (1 аптадан кем емес) мерзімді- қысқа уақыт ішінде орындалады. әдетте аурудың жедел түрінде, мысалы уланғанда асқазанды жуу.

- Ұзақ (апталар, айлар) мерзімді- ұзақ уақыт бойы орындалады. Олар асқынулардың алдын алуға, бейімделуге т.б. бағытталған.

Әр мақсат 3 компоненттен тұрады:

1. іс-қимыл;
2. белгілері: күні, уақыты, ұзақтығы;
3. шарты – кімнің (ненің) көмегімен.
4. Күтім жоспарын құрастырғанда медбикелік істің стандартын басшылыққа алады.

Стандарт дегеніміз – берілген медбикелік мәселе бойынша сапалы күтіммен қамтамасыз ететін шаралар тізімі.

Стандарт медбикеге көмек ретінде жасалады, ол оның «шпаргалкасы» сияқты. Бірақ стандартта түрлі клиникалық жағдайларды алдын-ала ескеру мүмкін емес. Сондықтан оны ойланбастан қолдануға болмайды.

Медбике мақсаттарын анықтап, күтім жоспарын құрғаннан кейін сол іс - әрекеттерімен емделушіні таныстырып, оның келісімін алады және емделушімен бірге мақсатқа жету жолдарын анықтайды.

Күтім жоспары міндетті түрде медбикелік тарихта жазылуы керек.

Медбикелік іс- әрекет 3 түрлі қатысуды жоспарлайды:

• тәуелді
• тәуелсіз
• өзара тәуелді

Тәуелді – дәрігердің нұсқауымен орындалатын медбикенің іс-әрекеті, мысалы әр 4 сағат сайын антибиотиктер инъекциясын салу, таңғышты ауыстыру, асқазанды жуу т.б.

Тәуелсіз – дәрігердің нұсқауынсыз өз ойымен қабылдаған және өз ықыласымен жүзеге асырылатын іс-әрекеттер.

Мысалы:

• емделушінің өзін-өзі күтуіне көмек көрсету.
• емделушінің денсаулығы жөнінде кеңес беру;
• емделушінің бос уақытын ұйымдастыру;
• емделушінің күнделікті белсенділігі мен демалысын дұрыс ұйымдастыру жөнінде нұсқау беру т.б.

Өзара тәуелді қатысу – дәрігер немесе денсаулық сақтау жүйесінің басқа маманымен бірлесіп қызмет ету. Мысалы: физиотерапевт, емдік дене шынықтыру маманы т.б.

Медбике қойылған мақсаттарға жетіп, мәселе шешілген болса, бұл мақсаттың астына қолын қойып, күнін белгілеп растайды, егер мақсат орындалмаса, мейірбике оның себебін іздестіреді. Кеткен қателікті табу үшін медбикелік процесс қайталанады.

Мейірбикелік процесс – медбикелік істің ғылым ретінде дамып, өсуін қамтамасыз етеді, медбикелік істі дербес мамандық ретінде қалыптастырады емделушілерге сапалы күтім ұсынады.

Медбикелік үрдісті қолданудың маңызы:

1. Медбикенің жауапкершілігі артады;
2. Қажеттіліктерді қанағаттандыруға шығармашылық жағынан қарауға мүмкіндік береді;
3. Әр адамға жеке көмек көрсетіледі;
4. Күтімді дұрыс жүргізуге мүмкінді береді;
5. Пациенттер белсенді түрде дем алады.

Мейірбикелік үрдіс - бұл мейірбикелік тәжірибенің ғылыми тәсілі, екі жаққа бірдей тиімді күтім жоспарын орындау мақсатында науқас пен мейірбикені қоршаған жағдайды және бұл кезде пайда болатын мәселелерді анықтаудың жүйелі жолы.

Мейірбикелік үрдіс денсаулық сақтау тәжірибесіндегі мейірбикенің орнын түсінудегі жаңалық. Оның барлық қызметі науқастың күтім қажеттігін қанағаттандыруға, науқастың тәуелсіздігін демеуге және қалыптандыруға бағытталған болуы керек.

Мейірбике ісін үйретудегі негізгі аспектілер:

1. Науқас.

2. Мейірбкке ісі.

3. Қоршаған орта.

4. Денсаулық.

Еуропада ВОЗ қолданылатын аймақта мейірбике физиологиялық, психологиялық және әлеуметтікі қажетгіліктерді бағалайтын Вирджинии Хендерсон моделі ұсынылады.

Күнделікті қызмет түрлері (Хендерсон бойынша):

1. Қалыпты тыныс.

2. Адекватты су және ішу.

3. Қалыпты шығарылым.

4. Қимыл және түрлі қалып.

5. Ұйқы және дем алу.

6. Сәйкес киім таңдау, киіну, шешіну.

7. Дұрыс киімді таңдап, дене қызуын қалыпты деңгейде ұстау.

8. Денені күту жэне таза ұстау, сырқы әлпетті күту.

9. Айналадағы кауіпті факторларға жоламау және басқаға зиян келтірмеу.

10.Эмоциямен басқалармен қарым- қатынас жасау.

11.Рухани ойдың сақталуы.

12.Нәтиже алып келетін жұмыс.

13.Ойнау немесе демалу.

14.Тану, қызығу. бір нәрсені ашу қалыпты дамуға және денсаулықтың жақсы болуына алып келеді.

Мейірбикелік урдістің кезеңдері, олардың мазмұны және өз ара байланысы.

I кезеңі - мейірбикелік зерттеу әдісімен жағдайды бағалау. Ол мынандай сәттерден тұрады:

«науқас жайында, субъективті, объективті деректер туралы қажетті мәліметтерді жинау;

• науқасты қоршаған психоәлеуметтік жағдайды бағалау;

• денсаулыққа әсер ететін қауіп факторларын, қоршаған орта туралы деректерді анықтау;

науқастың күтімді қажет етуін анықтау мақсатында жиналған мәліметтерді талқылау.

Қажеттік - адамның өмір бойғы сезінген, санасында бейнеленген, жете түсінген бір нәрсенің психологиялық немесе физиологиялық жеткіліксіздігі.

А.Маслоу бойынша адамның негізгі

1. Тыныс алу

2. Тамақтану

3. Су ішу

4. Шығару

5. Ұйықтау, дем алу

6. Таза болу

7. Киіну, шешіну қажеттіктері

8. Дене температурасын сақтау 9. Дені сау болу

10. Қауіптерге жоламау

11. Қозғалу

12. Қарым-катынас жасау

13.Тұрмыстық және рухани

байлықтарының болуы

14. Ойнау, оқу, жұмыс істеу

II кезең - науқастын күтіміндегі мәселелерді анықтау немесе мейірбикелік диагностикалау. Оған кіретіндер:

«науқастың нағыз және жасырын мәселелерін және оның күтімдегі қажеттігін анықтау;

• күтімнің маңызды мақсаттарын талдау, тезірек шешуді талап ететін маңызды мәселелерді анықтау;

«науқаспен оның анықталған мәселелері, канағаттандырылмаған қажеттіктері және алдыға койылған мақсаттар туралы сұхбаттасу. Ш кезең - кажетті көмекті жоспарлау. Оған жататындар:

• мақсаттарды белгілеу (қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді); » науқаспен бірге күтім нәтижелерін анықтау;

• науқасқа көрсетілетін мейірбикелік іс-әрекет түрлерін анықтау (тәуелді, өзара тәуелді, тәуелсіз);

• мейірбикелік іс-әрекеттерді жоспарлау, оларды мына төмендегі тәсілдерді қолдану арқылы жүзеге

асыру ұсынылады:

1. Дәрігерге дейінгі көмекті көрсету.

2. Дәрігерлік тағайындауларды орындау.

3. Науқастың негізгі қажеттіктерін қанағаттандыру мақсатында оған ыңғайлы жағдай жасау.

4. Науқас пен оның жащясына психологиялық демеу жэне көмек көрсету.

5. Техникалык эрекеттер. ісшаралар жүргізу.

6. Денсаулықты нығайту жэне асқынулардың алдын алу бойынша шараларды жүзеге асыру.

7. Науқас пен оның жанұясы мүшелеріне кеңес беру, үйрету және сүхбатгасу.

«науқаспен күтім жоспарын талқылау:

«мейірбикелік күтім жүргізетін адамдарды күтім жоспарымен таныстыру.

IV кезең - күтім жоспарын жүзеге асыру.

Бүл кезең мейірбикелік күтімді келісілген жоспарға сәйкес үйлестіруді, кез келген бір мэселелердің салдарьшан койылған мақсатқа жету мүмкін болмаған жағдайда шешім қабылдауды талап етеді.

Бұл кезеңді қисынды негіздеу наукастың қажетгігін қанағаттандыру бойынша көмек көрсетуге және жоспарды орындауға катысатъш мейірбике мен баска адамдардың біліміне, ептілігіне, дағдыларына жүгінеді.

Жоспарды жүзеге асыруда науқаспен және оның туыстарымен сұхбаттасу, оларды күтім жасауға үйрету ерекше орын алады.

V кезең - мейірбикелік күтімді қорытынды бағалау, нәтижелерін бағалау. Оған кіретіндер:

• кол жеткен нәтижелерді жоспарланған мақсатпен салыстыру;

• жоспарланған іс-әрекеттің нәтижелілігін бағалау;

• егер күткен нәтижеге қол жетпесе, онда бағалауды және жоспарлауды жалғастыру;

• мейірбикелік процестің барлық кезеңдерін сыншыл талдау және қажетті түзетулер енгізу.

Үйлестіруді тәжірибелі, жоғары мамандандырылған мейірбике орындауы қажет. Мейірбикелік процесс мейірбикелердің өздері анықтап, бекіткен мейірбикелік сырқатнамаға немесе мейірбикелік күтім мен бақылаудың картасына жазылады.

Мейірбикелік сырқатнама

Наукастың аты жөні...............

Бөлімше: ..............................

Палата:...............................

1 Тексеру: 1 Сұрау, қарау, бағалау, Қараған күндер

(күнді, сағатты, минутты көрсету)

қорытындылау.

1. Тексерген кездегі шағындары: ауру сезімі (орналасу орны, сипаты, ; ұзақтығы, науқастың ауру сезіміне 1 берген реакциясы)

2. Есі

3. Бет әлпеті

4. Эмоциональді статус (көңіл-күйі, көңіліне тез алу, тез ренжу және т.б жеке тұлғаның қасиеттері)

5.

Ұйқы 1 -күндіз ұйықтауға бейім

-ұйқының бұзылуы

6.

Тері мен кілегей қабаттың жағдайы -ісінудің болуы (орналасу орнын көрсету)